De Broederhand. Jaargang 2

[p. 5]

[Nummer 1]

Johannes Franciscus Willems.

Ridder van de Leopolds-orde, Doktor in de Philosophie en Letteren der Universiteit te Leuven, - lid der Koninklyke Akademie van wetenschappen, letteren en fraeije kunsten te Brussel, - lid der Koninklyke Commissie voor de Belgische Geschiedenis, - lid van het Koninklyk Nederlandsch Instituet te Amsterdam, - lid der Koninklyke Akademie van Beijeren te Munchen, - eerelid der Koninklyke Akademie van schoone kunsten te Amsterdam en te Antwerpen, - eerevoorzitter van de Maetschappy van vlaemche letteroefening de Tael is gansch het volk te Gent. - vicedirecteur der klasse van letterkunde by de Koninklyke Maetschappy van schoone kunsten en letterkunde te Gent, - President der Koninklyke Maetschappy van Rethorica de Fonteinisten te Gent, - lid der Provinciale Commissie voor de Statistiek van Oost-Vlaenderen en der stedelyke Commissie voor het Muziek-conservatorium te Gent, - lid der Maetschappy van Nederlandsche Letterkunde te Leyden, - lid van het Provinciael Genootschap van Utrecht en van s'Hertogenbosch, - lid der Hollandsche Maetschappy van fraeije kunsten en wetenschappen, - eerelid der Hollandsche Maetschappy van Weldadigheid, - lid van het Zeeuwsch Genootschap van wetenschappen te Middelburg, - lid der vereenining voor de duitsche geschiedenis te Frankfort aen den Ryn, - lid van het Berlynsche Gesellschaft für deutsche Sprache und Alterthumskunde. - lid der Maetschappy van wetenschappen, kunsten en letteren van Henegauwen, - lid der Belgische Akademie van Archeologie, - lid der Nederduitsche letterkundige Maetschappy te Brussel, te Rotterdam, te Antwerpen, te Leuven, te Brugge enz, enz.

De vader der jongere vlaemsche letterkunde werd geboren den 11 Maert 1793, te Bouchoute by Antwerpen.

Zyne bestemming was, eens zynen vader optevolgen in het dryvuldige ambt van koster, landmeter en ontvanger der directe belastingen. Hy werd op zyn twaelfde jaer in eene fransche kostschool gedaen, doch bleef hy daer niet al te lang. De advocaet

[p. 6]

Bergmans te Lier, erkende hoe ryk de jongeling door God begiftigd was, en gaf hem verder onderwys, hetgeen ook zoo goeden wortel vattede, dat Willems weldra onder de leden der rederykkamer van het stadje by verre uitstak.

Van daer ging hy later naer Antwerpen, waer hy lang als notarisklerk werkte, doch zonder zich door zyne bezigheden van de uitoefening der dichtkunst te laten terug houden. Hoe levendig de wensch in hem leefde, altyd verder en verder te komen, daervan gaf hy toen eene juiste, levendige en dieproerende getuigenis: te onbemiddeld om zelf boeken te kunnen koopen, schreef hy 's avonds, nadat zyn werk afgedaen was, de schoonste dichtstukken af, welke hem in de hand vielen. Zyn yver bleef ook niet onbeloond, want toen in 1812 de gentsche aloude maetschappy der Fonteinisten eenen pryskamp van dichtkunde uitschreef, was het de negentienjarige Willems, die er den lauwer behaelde met een dichtstuk op den veldslag by Vriedland en den vrede van Tilsilt.

Zes jaren later vinden wy hem reeds diep ingewyd in de letterkundige geschiedenis van Vlaemland, hy staet reeds aen het hoofd van alle zyne vlaemsche landgenoten, voor wat dit gebied betreft. De noten tot zyn warm gedicht: ‘Aen de Belgen’ en nog honderd keeren meer zyne grondige Verhandeling over de nederlandsche tael en letterkunde, opzigtelyk de zuydelyke provintiën der Nederlanden, geven ons een bewys van zynen onverpoosden yver, van zynen diepdoordringenden blik en den echtvaderlandschen gloed, welke zyn hart vervulde.

By het tweede deel van dit werk, dat in 1824 verscheen, voegde hy zyne Verhandeling over de hollandsche en vlaemsche schryfwyze van het nederduitsch; oorspronkelyk was deze bestemd om als antwoord op eene prysvrage der maetschappy Concordia te Brussel te dienen, doch van den uitgang des wedstryds hoorde men niets verder.

Ondertusschen had zich de maetschappelyke toestand van Willems verbeterd; zyne verdiensten erkennende, had men hem tot archivarius der stad gemaekt. Weldra werd hy ook een der bestuerleden van de koninklyke akademie van beeldende kunsten, en overal vinden wy hem nu dubbeld werkzaem. In 1828, verscheen

[p. 7]

zyne Redevoering over de poëzy van den dichter en van den schilder; in het volgende jaer eene Keus van nederduitsche spreekwoorden en dichterlyke zedelessen; in 1825 eene andere Redevoering over het karakter van den nederlandschen schilder; in 1826 het werkje over De oude bevolking der provincie Antwerpen; in 1827 begon hy zyne zoo zeer belangryke Mengelingen van vaderlandschen inhoud, waervan in 1830 de vyfde aflevering verscheen, en eindelyk in 1828 het Onderzoek naer den oorsprong en waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden der stad Antwerpen, met kaerten, platen en fac-simile.

In alle deze verhandelingen toonde Willems zich als echten, trouwen Nederduitscher; hy gevoelde diep en smartelyk de harde woorden, welke detoenmalige oppositie tegen het vlaemsch uittede; derzelver ongeregligheid drukte hem zwaer, hy stond op en wierp zyne twee brieven aen de Stassart en Vande Weyer in de wereld. De argumenten, welke zy bevatteden, waren te treffend, de manier, waerin zy geschreven waren, te scherp en te bytend, dan dat men zoodra aen Willems vergeven kon, ze geschreven te hebben. Naeuwelyks kwam in 1838 de oppositie aen de regering, of Willems zag zich van zyne schoone plaets te Antwerpen weggerukt en naer het kleine stedeken Eccloo verbannen.

Die wraek was hard, maer de moed onzes ontslapenen was niet door haer te buigen; hy had nu meer vrye uren dan te Antwerpen en hy besteedde dezelve, met zich geheel en gansch aen de oude vlaemsche letterkunde toetewyden. Van overal wiest hy de oude handschriften uit hunne schuilplaetsen te halen, en dag en nacht was hy bezig dezelven voor zich te copieeren.

Rond dezen tyd (1834,) verscheen de Reinaert de Vos door Grimm, en nog in hetzelfde jaer ook eene vertaling in het moderne vlaemsch door Willems, vergezeld van eene nieuwe en voor de oude niet wyken moetende, oproeping aen zyne landgenoten eene sprekende getuigenis, hoe weinig het ongeluk hem had kunnen ter nederbuigen. Die wapenkreet was het eerste signael der vlaemsche beweging, die van toen af begon, met reuzenstappen den weg te bewandelen, dien zy nog heden vervolgt. Als een der eerste antwoorden op dat signael mogen wy wel de Nederduitsche letteroefeningen (Gent 1834) beschouwen, waerin Blommaert

[p. 8]

en Mevrouw van Ackere zoo krachtige woorden spraken, waeraen Van Duyse, Serrure, Vervier, Lambin, Ledeganck, Verspreeuwen, Rens en met hen en vele anderen ook Willems zoo krachtig medewerkten.

In het navolgende jaer scheen men te erkennen, hoe ongelyk men hem gedaen had, en Willems werd als ontvanger der registratie naer Gent verplaetst en bykans te gelyker tyd tot lid der Brusselsche akademie benoemd. De nieuwe plaets liet hem rykelyken tyd over, om zich zynen geliefkoosden studiën gansch toetewyden. In 1836, verscheen zyne uitgave van den ouden text des Reinaert; in hetzelfde jaer nog stichtte hy zyn Belgisch Museum, wat hy tot op dit uer met den grootsten yver voortzettede en gaf hy, als lid der koninklyke kommissie van historie, de Rymkronyk van Jan van Heelu, betreffende den slag van Woeringen uit. Dry jaren later begon hy de uitgave der Brabandsche Yeesten, of Rymkronyk van Braband, door Jan De Klerk van Antwerpen, welker tweede boekdeel in 1843 verscheen. Zyn laetste arbeid eindelyk was zyne verzameling van Oude vlaemsche liederen, ten deele met de melodiën; waervan echter helaes! slechts eene aflevering het licht zag. De tweede aflevering was gereed, om onder pers te gaen; nog op den morgen van zynen doodsdag had de zalige er aen gewerkt.

In de twee laetste jaren zyns levens had Willems merkelyk aen kracht verloren en onderwylen vertoonden zich sterke beroerten. Sedert eenige weken echter gevoelde hy zich weêr frisscher en ging hy met meer moed naer zyne letterkundige bezigheden. Hoe kon men vermoeden, dat die kracht en die moed slechts een laetste opflikkeren van zyn levenslampje was, dat wy zoodra aen zyn graf zouden staen? Nog 's avonds voor zyne dood zag men hem vrolyk in den schouwburg, waer eene hoogduitsche troep speelde, en op den morgen van zynen sterfdag, had hy nog by het collegie van burgemeester en schepenen van Gent gepleten voor de kamer van Rhetorika, de Fonteinisten, welker langjarige voorzitter hy was. Rond den noen naer huis terugkeerende, zag zyne gade, dat hem het linker been nasleepte. Geneeskundigen werden geroepen, maer, helaes! het was reeds te laet - 's avonds ten 7 uren was hy niet meer.

[p. 9]

Wie Willems kende, die weet hoe aengenaem, hoe opwekkend zyn omgang was, hoe vry en vrank en edel zyn karakter, hoe warm en opofferend zyne vriendschap. Zyn huisselyk leven was duitsch in de volle beteekenis van het woord, hy behoorde geheel aen zyne familie toe en hoe gelukkig hy in haren kring was, daervan leven te veel getuigen. Hy was, ja gelyk groot als geleerde en als mensch.^(*)

Sit illi terra levis!

J.F.

(*) Op het oogenblik waer wy dit kort artikel sluiten komt ons de notitie toe, welke de Reiffenberg in de akademie over Willems mededeelde en die - wy moeten het met een bloedend hart bekennen - eene schande voor de akademie, eene schande voor den opsteller is. Het is noch eene lofrede, noch eene treurrede, neen 't is eene spotrede, een hoon op het nog bykans warme lyk, het naeuw gesloten graf des dierbaren overledenen, of zyn de navolgende plaetsen niet in den hoogsten graed verontweerdigend:
‘Elle (la littérature flamande) formait comme un petit royaume dont Willems, malgré de rares protestations, était le chef, l'autocrate. Mais il était bon prince, et s'il sentait sa puissance, s'il se l'exagérait peut-être quelquefois, il en jouissait avee bonhomie et l'exagérait sans despotisme, ne régnant qu'à la façon du roi d'Yvetot de Béranger. Pour ajouter à sa satisfaction, des bouffées d'encens, des compliments flatteurs lui arrivaient de temps à autre de l'Allemagne, à qui l'on avait persuadé qu'il s'opérait en Belgique un mouvement flamand qui ferait un jour de ce pays une province germanique.’ Waerlyk de oppervlakkigheid van de Reiffenberg opent dagelyks aen meer duitschers de oogen en daerom zinkt de sterre van den zoo veel schryvenden en zoo weinig denkenden baron, terwyl die van den deftigeren Willems hooger en hooger klimmen zal. Op eene andere plaets zegt de Beiffenberg, dat Willems geen latyn verstond en haelt als proeven daervan - eenige drukfouten aen.
Elders zegt de R. ‘Le flamand avait été utile à Willems; désormais Willems fut trės-utile au flamand’ Wat wil dat zeggen?
Ei! wat anders als dat de heer de R. Willems werkzaemheid niet kende of hoe kon de heer baron phrasen schryven gelyk de navolgende; ‘Son imitation du Renard en petits vers, naïfs et goguenards, faciles et bien frappés, est peut-être la première de ses productions, celle ou il a mis le plus du sien, le plus de style d'imagination et d'individualité.’ Is dit niet zoo veel onzin als er woorden staen? Hierna oordeele men over den rest der necrologie(?) Zeer velen heeft deze redevoering kwaed bloed gemaekt, de heer Gachard nogthans en andere leden der Reiffenbergsche klik hebben in de handen geklapt. Zoo wreken de muggen zich op den dooden leeuw!