De Broederhand. Jaargang 1

[p. 89]

[Nummer 3]

Oversicht der Sweedsche letterkunde.
(Uit Theod. Mügge's Schweden im Jahre 1843.)

Voor de hervorming was vöör de sweedsche sprake seer weinig gedaan geworden, en tot 't einde der achttiende eeuw, toen nu het latynsch, dan het hoogduitsch, dan ook het fransch eenen overwegenden invloed verkreeg, ging het met häär niet veel beter. In den jare 1753 wierd, wel is waar, de Akademie der Wetenschappen gesticht, die häre schriften in sweedsche taal bekend maakte, maar de invloed van Gustaaf den derde, die even als Frederik de Groote, by voorliefde fransch sprak en hof en volk op syn best socht te verfranschen¹, was aan de beschaving der landsprake schadelik en begunstigde dit taalmengelmoes, die vreemdaardige uitdrukkingen, en die valsche en gesochte spitsvindigheid, welke soo moeijelik weder uit eene sprake konnen verdrongen worden. Eerst in den jare 1803 vormde sich in Upsala een genootschap van jonge lieden, die het sich ter opgave maakten, tegen den vreemden invloed aantekampen en de oude vulte en kracht terug te voeren.

Met dese poogingen vöör de taal ging de poësij hand aan hand. Olof Dalin, leeraar van Gustaaf III, hadde een halve eeuw lang den smaak der Sweden geboeid, met in syne talryke schriften den franschsinnigen toon syner voorgangers voort te verfynen en door geestige aardigheden en taalgladdigheden sin en oor te kittelen².

1 Hy maakte van Racine synen God en hield Shakspeare vöör eenen dichter van verkeerden smaak. Het is merkweerdig dat men niet alleen in Sweden, maar ook in Düitschland en de Nederlanden, gedurende de twee leste eeuwen, soo seer vöör de fransche letterkunde vooringenomen was, en dat Shakspeare en Milton, die der gantse noordsche schryverschap tot voorbeeld dienen moesten, éérst in onsen tyd eene rechte en welverdiende aanerkenning gevonden hebben.
(Aanmerking van den Oversetter.)

2 Dalin wierd in 1708, te Winberg geboren en stierf in 1763; hy verwierf van syne tydgenoten eenen grooten roem door syn, andersins seer middelmatig, gedicht Svenska Friheten (de sweedsche vryheid). Stokholm, 1742. 4^o. Op last der Ryksstanden schreef hy in 1746 eene Geschiedenis van Sweden. Syn blyspel den Afundsjuka (de Afgunstige) is niet van allen verdienst ontbloot, maar syn treurspel Brunhilde is geheel mislukt. Syn prosa was nochtans suiver en sierlik. (Overf.)

[p. 90]

Sweden, dat in syne politische vernedering gedurende de achttiende eeuw eenen afleider socht vöör de inwendige verslapping, vond hem grootendeels in Dalin's novellen, gedichten en schriften. Ernstige mannen sochten loon in de wetenschappen en Sweden bragt toenmaals Linné, Ihre, Lagerbring en anderen voort. Hof, adel en staat wierpen sich op de poësij, die overal omkroop en kwispelsteerde, schoongeestige kringen voorriep en häre lompen als edelsteenen uitstrooide. - We hebben dat selve treurige schouwspel in Duitschland gesien en weten wat het beteekent, wanneer de dichters van dergelyk eenen tyd de trotschte namen verkrygen.

Gustaaf de derde maakle selfs gedichten in Dalin's smaak¹, even soo Oxenstierna, Kellegrén² en syn beroemde hofdichter Leopold³,

1 Men moet tot Gustaafs lof leggen dat hy in syn schouwspelen de Grieken en Romeinen liet slapen en syne voorwerpen uit de sweedsche geschiedenis koos. Hy deed overigens veel vöör de letterkunde; in 1786 gaf hy der Stokholmsche Akademie eene niewe verbreiding en las in heur midden vele welgeschrevene reden voor. Marmier verhaalt in syne Geschiedenis der deensche en sweedsche letterkunde, dat Gustaaf III boven de tooneelsaal eene studeerkamer had ingericht om nader by syne lievelingsmuse te syn. Daar plagt he sich te begeven, toen hy van syn slot Haga naar Stokholm kwam; daar bragt he grootendeels den avond door, die de omwenteling van 1772 voorging; daar wierd he ook weggedragen, als Ankarstroem's doodkogel syne horst getroffen had.
(Oversetter.)

2 Onder de dramatische werken Kellegrén's verdient gemeld te worden: Gustaf Wasa, lyrisk Tragedi i tre Acter; AEneas i Carthago, lyrisk Tragedi; Drottning Christina, Dram med Saong och Balletter. Het plan van al dese werken was door Gustaafden derde ontworpen. Kellegrén schreef ook vele satirische en lirische gedichten; hy volmaakte de sweedsche dichtersprake, met niewe, den geeste der taal toegepaste, metrische versmaten te scheppen en syne welluidende gedichten gaven der letterkunde een heilsaam opkomen. Doch vöör de fransche gewrochten vooringenomen, miskende hy Goethe, Ossian en Millon en eerst op 't einde synes levens erkende hy te laat dat hy eene verkeerde richting ingeslagen had.
(Oversetter.)

3 Geboren te Stokholm in 1756, gestorven in 1829. In syn treurspel: Oden etter Asarnes Utvandring (Woden ofte de uitlogt der Asen), treedt Woden als een verfynde hoveling en schoonspreker op; syne heldin Thilda weent, sucht en valt in onmacht gelyk eene saletjuffer. Een ander treurspel van hem. Virginia, hoe kloeker behandeld ook, ontbreekt nochtans aan werking en beweging. Syne profa is licht en aangenaam.
(Oversetter.)

[p. 91]

het. voorbeeld des verdorvenen smaaks en der flauwste knechtkruipery. Andere dichters, gelyk Lidner¹ en Thorild² streefden naar hooger; de opgeruimste, natuurlikste en sielvolste was toch Karl Bellmann, de dichter des volks, die onuitputtelik met wilden luim syne drink- en minnelieders uitstroomde, welke ten huidigen dage nog overal in Sweden gekend en gesongen worden. Frische sinnelikheid, rykdom der gedachten, heete gloed der gevoelen is er in. Bellmann settede ook self de sangwysen op syne lieders, en hy was even soo oorsprongelik in uitvinding van niewe melodijen, die meest ook volkseigendom sijn geworden: als hy immer weder, ondanks syn woeste leven, niewe gesangen dichtede. Bellmann was de eenig waarachtige dichter van desen tyd³.

De jonge lieden die in Upsala optraden, hadden sich naar düitsche voorbeelden, namentlik naar dat van Schlegel, gevormd. Sij kampten tegen de gemaakte onnatuur des heerschenden smaaks en tegen de daarin verknokerde sweedsche akademie, welke, gelyk de fransche, een onverdragelik despotismus uitoefende. De kunstkritiik verschafte sich ingang. Askelöf's tydschrift, ‘Polyfem’ wierd het middenpunt des kamps, dien van den anderen kant Lindegrén, Sjöberg, en besonderlik Wallmark voerden. Later trad Atterbom⁴, die in 1807 het verbond der Aurora stichtede, met syn tydschrift ‘Phosphorus’ op. Met hem verbond sich Geijer,

1 Geboren in 1756, gestorven in 1793; schreef, midden in een regelloos en aventuurlik leven, geestryke en melancolische gedichten.
(Oversetter.)

2 Geboren in 1759, gestorven in 1808; vriend Van Lidner, had Ossian vöör syn hoogste ideal gekosen en streefde in syne prosa naar de kortbondigheid van Tacitus, In 1762 wegens een politisch schrift vervolgd en geband, leefde he later te Greifswald als professor en bibliothekaar aan de hoogeschool aldaar.
(Oversetter.)

3 Gustaaf de derde noemde hem den sweedschen Anacreon. Bellmann is even soo eigenaardig als volksaardig en deswege door geene vertaling weder te geven. Om hem wel te verstaan, moet men met de seden syns tyds, met de plaatselike gesteldheid van Stokholm bekend syn. Voor eenige jaren is syn borstbeeld in bronse in den Diergaarde te Stokholm geplaatst geworden.
)Overs.)

4 Geboren te Arbo in 1790: thans hoogleeraar der wysbegeerte aan de Universiteit te Upsala; heeft ook seer merkweerdige poësijen gemaakt. Syn beste dichtstuk, Lucksaligketens oe (het Eiland des geluks), is een seer poëtisch sinnebeeld des menschenlevens.
(Oversetter.)

[p. 92]

de stichter van het Gotliisch Verbond, waarvan de naam al aantoont dat het voor doel had oudvaderlandsch denken, dichten en streven weder intevoeren. Atterbom en syne school met de Schelling'sche gedachten der natuurphilosophie geleid, bragt desen kamp ter sege. Met hem vereenigden sich al degene die door een gelyk streven waren opgewekt, Palmblad, Elgström, Hammarsköld¹ en Hedborn. en soo ontstond een schoon dichterlik werken van dese jonge sweedsche romantische schryvers, dat eerst eenen stoot kreeg, als de dagen van het politisch leven der natie begonnen en er eene tegenstryding optrad, tegen welke sij niet even soo segeryk vochten, als tegen heure aesthetische tegenslaanders.

De naam Phosphoristen verkreeg eene politische bedüiding. In jare 1813 hield de Polyfem op, en aan syne plaats trad de Swensk Litteratur Tidning, welke thans vervallen is. Dese nam allengskens toon en inhoud van het ‘Berliner politisches Wochenblatt’ aan. Atterbom, en besonderlik Geijer, waren desselfs voornaamste medewerkers, en Upsala hield synen ouden roem staande, de hoofdsitplaats van ultraconservative grondleeren en de plantschool des sweedschen Torysm te syn. De philosophie en aestheliik, waartoe Atterbom en syne aanhangers den weg baanden, hield echter des te minder stand, daar sij sich in donkerheid en phantastery verloor. De staatkundige voortgang werkte op den geest, en de menigte der jonge bekwame schryvers wendde sich van den hoogdravenden en gemaakten romantism hier even soo wel af, als dit in Düitschland geschied is. Eindelik trad ook Geijer als te genstaander der Phophoristen op, die hy in het toen onlangs gestichte ‘Litteraturblad’ bekampte. Niewe begrippen stroomden uit het ontwakende volksbewüstsyn in poësij en letterkunde; het stelsel des stilstands kwam aan den dag, de gebreken der grondwet wierden ondersocht en overwogen, de bevoorrechtte standen gehekeld, verbeteringen immer luider en algemeener gevorderd, de vaderlandsliefde der jeugd opgewekt; en sulks kon niet tonder

1 Lorenz Hammarsköld, geboren in 1785 en gestorven in 1827, heeft twee goede hoeken geschreven: 1^o Historika Anteekningar rörende fortgangen och utvecklingen af det philosophiska studium i Sverige, 8^o, 1821; 2^o Svenska Vitterheten (het sweedsche letterwesen).
(Overs.)

[p. 93]

wichtigen invloed op dichters en schryvers blyven. De vrye pers vorderde wat sij vermogt, de gedachte van het skandinaafsch verbond trof besonder warm de herten, en als Geijer verklaarde, ‘dat de studie der geschiedenis hem tot 't afscheiden van de historische school had gevoerd,’ bragt dit eene buitengewoone werking te wege en voerde de hertelike liefde ten top, welke de jeugd hem toewyde.

Daarvöör wierd hy ook in 1840 vertegenwoordiger der Universiteit op den ryksdag gekosen, en van desen tyd afaan kwam een andere, kritischer en vryer geest over Upsala. - Tegnér, die in 1836 segde, dat de verderfelike Hegelsche wysbegeerte geenen in gang op de sweedsche hoogescholen had gevonden, kan dit niet meer beweren. Overal ontwaken de gedachten, en moeijelik sal de kerk en de staat hün nog lang können wederstaan.

Geijer's verdiensten om de sweedsche taal en geschiedenis hebben hem eenen europäischen roem verworven. Onophoudelike studien en reisen, ook in Duitschland, navorsching der Archiven en een niet minder groot en nauwkeurig studeren des levens en der samenleving geven desen geleerde eene hooge en eigendommelike weerde, Hy is een man van synen tyd; staatsman, politiker, dichter en opvorscher. Syne geschiedenis van 't sweedsche volk is een waar voorbeeld van het schryven der volksgeschiedenis. Levendig in daarstelling, grondelik in vorsching en vol diepheid en weerde; vol licht en kentteekender tyden en menschen. Jammer is se tot heden toe niet voltrokken, maar seker sal hy synen tydgenoten en nakomelingen een volledig werk als erfenis achterlaten, waartoe hy de grootste voorarbeiden al gemaakt heeft¹.

Ik leerde by myn verblyf in Stokholm de meest aansienlikste letterkundigen kennen, welke myn belang wekten; maar vergeefs vraagde ik naar dramatische dichters. Het is opmerkensweerdig, hoe arm er het Woerden sints langen tyd aan is. Noorwegen is trotsch daarop, eenen Holberg² te hebben voortgebragt, doch

1 Geijer's Geschiedenis van Sweden is nu in 't hoogduitsch en in 't fransch vertaald. De fransche vertaling is te Brussel in de versamelingen van Grégoire en Wouters nagedrukt geworden.

2 Lodewik Holberg, de schepper der deensche letterkunde, wierd den 6^en november 1684 te Bergen in Noorwegen geboren, en stierf in 1756 te Soraee. Syne talryke blyspelen en hekeldichten syn door eene syne en satirische luim, geestryke scenen en eigenaardige karakters gekentteekend. Syn heroï-komisch gedicht, Pieter Vaars, is in 't nederduitsch, naar de hoogduitsche vertaling, overgeset geweest. Amsterdam, 1792, 2 deelen 8^o.
(Overs.)

[p. 94]

sedert dien tyd swygt ook syne geschiedenis van ergens eenen beduidenden navolger, en slechts over Dänemark breedt OEhlenschlaeger's naam eenen dramatischen dichterroem, die half en half ook Düitschlande te goed komt, want OEhlenschlaeger heeft syne werken ten grooten deele in 't düitsch geschreven¹. Doorbladert men Swedens lettergewrochten, soo vindt men weinige namen van tooneeldichters; geenen, die buiten de landsgrensen sich aanerkenning heeft verschaft. Men vraagt sich dus verwonderd hoe het toegegaan mag syn, dat een volk met eene soo ryke letterkunde als de sweedsche, met soo vele strevende koppen, met tydpunten, waarin roemsuchtige en talentvolle vorsten hün hof poogden te versieren, geene uitstekende geesten vöör dat groot en heerlik gebied der poësij wist optewekken. De hoofdoorsaak is wel de geringe ondersteuning der schouwspelkunst. Dramatische dichters schryven om hunne werken op 't tooneel te brengen; in Sweden is dit máár in Stokholm mogelik, en Gustaaf de derde was de eerste koning die er belang in nam. - Er können sich weinige dramatische kunstenaars vormen en dese worden slecht betaald. Sij, gelyk de dichters, vinden geenen loon en geene aanerkenning vöör hünne poogingen. Met moeite heeft sich het tooneel in Stokholm staande gehouden; het is nog te weten of het voortbestaan sal. Het sangspel is het éénige wat de hoogere kringen aanlokt; en de tyd moet nog komen, waarop een poëet de ryke geschiedenis des vaderlands tot nutte trekt om vaderlandsche treurspelen, die hier van groote werking syn konden, te schryven, ofte wel waar een gelukkigen blyspeldichter de misbruiken en dwaasheden der samenleving geeselt. - By de politische gisting moest een schryver die dat beproefde, selfs met middelmatige gewrochten, grooten byval hebben, en het komt mij voor, dat men hiermede maar eenen aanvang sou te maken hebben, om eener volkdomlike, diep in den tyd grypende dramatische poësij den weg te banen. In stede daarvan ver-

1 Dänemark kan ook de voortreffelike tooneeldichters Heiberg en Hauch opwysen.
(Oversetter.)

[p. 95]

genoegt men sich in de betredene wegen met lirische uitstortingen en epische dichtvormen. Men beoefent roman en novelle, vindt daarvöör een bereidwillig, dankbaar publiek en laat sich paijen in 't toppunt der poësij, in de dramatische dichtkunst, met vertalingen van düitsche en fransche stukken.

In den roman en de novelle hebben de Sweden veel schoons geleverd. Ons eeuwig leeshongerig Düitschland, onse tweeduisend speculerende boekhandelaars en de schaar van dienstveerdige vertalers hebben het genot der sweedsche literarische keuken sedert vele jaren redelik uitgebüit. Novellen en romanen van Mellin, van Almqvist, van Emilie Flygare Carlén en eenige anderen, voor allen echter van Frederika Bremer sijn ons rykelik toegekomen en hebben, niet sonder grond, ook ten deele levendige aanerkenning gevonden, welke by eenigen wellicht sterker was dan in Sweden selfs; want kuim mogte aldaar ooit de damenwereld sich soo algemeen vöör die schryversse begeesterd hebben als by ons. Frederika Bremer is nochtans ook in heur vaderland de geliefste dichteresse, wier bevallige schilderingen des huiseliken levens in den grootsten kring hoogst geschat sijn. De gemoedelikheid härer vertellingswyse, de eenvoudigheid, het natuurlike in de ontwikkeling der karakters en de vele fyne, diepgevoelde en ware opmerkingen verheffen dese schryversse boven het gewoonlike. Men leest häre boeken geern, en ook hier sijn het besonderlik de damen, welke sich daaraan verheugen. Het sijn niet hevige driften, die Fred. Bremer kan schilderen, geene mannen en vrouwen met trotsche, kloekmoedige sielen, geene stryden die diep in 't leven der wereld grypen. Het sijn inderdaad meer alledaagsche geschiedenissen, het wee des hertens, het lyden en verblyden des huises: maar sij sijn met hertelikheid, kleurenharmonij bemaald en met een teeder penseel dat levendig en weldoende werkt. De sentimentaliteit deser schilderingen heeft in de laatste werken der dichteresse sich versterkt, en hün afbreuk soo wel in de kunstvorm als in byval gedaan.

In Sweden leest men veel en koopt diensvolgens ook vele boeken, want de leenbibliotheken hebben aldaar niet den omvang en de uitbreiding gewonnen gelyk by ons. In Düitschland heeft ieder kleine stad häär boekleenhuis, door welk ook de eigenaars, predikanten, ens., op het land versorgd worden. Niemand koopt

[p. 96]

dus by ons soo licht een boek; niemand denkt daarop, den dichter schadeloos te stellen, de letterkunde door boekenkoop te ondersteunen; men wacht tot dat het half gescheurde, bevuilde, eenig exemplaar der leenbibliotheek den weg naar 't huis vinde; en dat doen prinsen en prinsessen soo wel als heeren en damen van alle standen. Van daar komt het ook, dat in het groote Düitschland, waar meer dan veertig millionen Düitschers wonen, van het niewste werk eens geliefden dichters veel roem en lof kan syn en toch wellicht ruim 500 exemplaren worden gesleten. Wordt eene oplage van 1,000 exemplaren verkocht, soo is de uitkomst al seer groot; maar hoe selden is dit het geval? Nauweliks komt het in jaren eenmaal voor. In Sweden worden de werken der geliefde dichters in oplagen van 3,000 exemplaren gedrukt, en niet selden sijn er vele noodig. Daaruit komt het dan ook, dat de schryvers goed betaald worden; in Sweden met dry millionen inwoners veel beter dan in Düitschland met veertig millionen; en hiertoe draagt soo wel de boekhandel by, die niet soo ten onderen gegaan is als by ons, als de gewoonheid, die het tot plicht maakt, boeken te koopen. Welken schandeliken tusschenhandel, ten schade der drukkers en uitgevers, dryven de assortiments-boekhandelaars by ons, door 't bestellen van vele exemplaren eens boeks, dat sij hunnen kalanten dan toeschikken, die het opsnyden, lesen en teruggeven! Dat kent men hier niet. Men gaat in de boekhandelingen, kiest en koopt. De gewoonheid wordt daardoor onderstut, dat men in Sweden de boeken soo goedkoop als mogelik levert. Onse boeken hebben meest veel te hooge prysen. Men rekent al daarop, geen groot vertier te vinden, en moet dus de prysen soo stellen, dat eenige honderd exemplaren de kosten dekken. In Sweden geeft men het boek seer goedkoop om de koopers aantetrekken en wint dan by eenen aftrek van vele duisend exemplaren wyd meer, dan de düitsche boekhandelaar by eenige honderd. Men moest dit stelsel ook by ons beproeven; het konde de beste gevolgen hebben en, met de affetting van andere verkeerde betrekkingen vereenigd, den boekhandel eenen niewen opgang doen nemen¹.

1 Om sich selven consequent te blyven, hadde wel de schryver het voorbeeld van den goedkoop moeten geven; want syn twee dunne boekdeeltjes in 18 kosten niet minder dan 12 fr. Overingens is syne opmerking vooral op Noord-Nederland toepasselik. Indien de hollandsche uitgevers hunne boeken tot eenen meer redeliken prys gaven, dan souden se een veel grooter vertier, niet alleen te huis, maar ook in België verkrygen; en sulks sou in beide landen de letterkundige beweging krachtig helpen bevorderen.
(Oversetter.)

[p. 97]

Hierdoor wordt het ook mogelik den schryveren soo hooge honoraren te betalen als sulks wel plaats grypt. Vrouw Flygare Carlén vertelde mij dat ieder härer romanen heur eenige duisend dalers opbrengt; sij sou sich gelukkig mogen achten wen sij in Düitschland het vierdedeel eens sulken honoraars bekwam; en dese schryversse is niet de hoogstbetaalde: Frederika Bremer verkrygt grootere sommen. Dat kan eene kleine natie vöör häre dichters doen. Aan Frankryk valt hier niet te denken, waar Eugène Sue vöör eenen roman 180,000 franken ontvangt; Engeland, waar Dickens en anderen 6 tot 8,000 pond sterling vöör ieder van hünne werken trekken. Slechts in Düitschland, in 't groote en denkende Düitschland, sijn de poëten erbarmeliker betaald dan in Polen en Rusland, om dat ieder wel lesen, maar niemand hünne boeken koopen wil.

Dese sucht over den toestand onser letterkunde is jammerlik al te waar. Ik gevoelde gewis minder nyd dan schaam, als men mij die vergelyking voor oogen legde; in stilte vergeleek ik selve dat, wat Düitschland levert, en wat het buitenland doet, en ik vond dat onse armoede in onsen rykdom ligt. Er wordt by ons te veel gemaakt. Te veel kracht en talent wydt sich der drukpers toe en soekt in heur de koe, die met melk en boter versorgt. Ware 't minder, soo ware het beter; alleen is het seker dat we ons stoutmoedig ieder anderen volke ter syde können stellen en in iegelike geestesbekwaamheid den kamp aannemen. Maar tegen niemand is de Düitscher ongerechter dan tegen hem selven, en aan niets ontbreekt het hem meer, dan aan gemeensin en aan erkenning syner eigene verdiensten.

Het is belangryk schryvers en dichters te leeren kennen, wier werken men gelesen en gewaarderd heeft. Dikwyls komt men uit hun eigen wesen eerst tot het recht begrypen hunner scheppingen; dikwils syn se ten minsten uiterlik, derselven tegenstellingen en men kan eerst allengskens de geestige hechtbanden van den schryver met syn werk opvinden. In niemand misschien spiegelt sich het

[p. 98]

geestesgewrocht soo volkomen weder, als in Frederika Bremer. Se heeft sich selve, gelyk sij is, geteekend, seide men mij, in een härer werken, als Tante Petronella; goedmoedig, vriendelik, besield, veelsydig beschaafd, kunstlievend, met een stil, vroom gemoed begaafd, sentimentaal en tot de godsdienstige swermery geneigd. Dese godsdienstige besieling is selfs opentlik gebleken in häär klein schrift tegen Strauss, tegen de pantheïstische wysbegeerte der Düitschers. Frederika Bremer greep, gelyk alle vrouwen, met het gevoel, met het geloof dat uit den herten komt, de geleerde bewysen des duitschen vrydenkers aan. In Düitschland heeft men die proeve onbeacht gelaten; men had een recht daartoe, want gants andere koppen traden hier met kritische scherpsinnigheid tegen Strauss op en konden sich ten leste roemen, ten minste gedeeltelik segeryk te hebben gevochten, want Strauss nam menig voorstel terug. Ook in Sweden maakte die proeve van eene vrouw sich in den geloofsoorlog te storten, by velen geen' aangenamen indruk. Anderen daartegen gaven beur grooten lof, en het scheelde weinig, of Frederika Bremer sou het voorwerp van eenen bitteren partykamp geworden syn. De Sweedsche Bie verhief se als eene ware voorvechtersse van het geloof, als het voorbeeld van alle vrouwen, beval häre boeken allen goeden kristenen aan, en die lof van desen kant was genoeg om de vrye denkers van häär aftewenden.

Door dese bemoeijingen wierd de dichteresse dieper in 't gebied des geloofs en der twyfelingen getrokken, dan het vöör häär talent raadfaam was, en sulks drukte sich ook op häre latere gewrochten. Als ik se vöör de eerste maal besocht, was het gesprek weldra op dien vöör häär geheiligden bodem. Merkweerdig was het mij, dat se sich met Hegel's schriften aanhoudend besig hield en mij segde, dat sij er byna alle dagen in las en den grooten geest deses diepsinnigen denkers bewonderde, sonder nochtans in syne gevolgtrekkingen te können deelen. Se kampte vöör häär geloof met al de wapens eener schoone siel, die in onrust geset, uit de gevaarlike dwaalwegen des denkens tot de droomen der gevoelen vlucht en dese als het éénige beschouwt, dat rust en levensgeluk kau brengen. Wij wenschen nochtans vöör häär talent dat sij tot het werkelike leven terugkeere. Onafhangelik, ongehuwd, in de beste kringen des geselschaps verkeerend, met een syn gevoel begaafd, kan

[p. 99]

seker dese dichteresse der sweedsche letterkunde nog menig tafereel des levens schenken; ja, wellicht kan häär talent verder gaan, op de sociale beweging van onsen tyd inwerken en sedenschilderingen voortbrengen, waarvan de strydigheden sich levendig op de toestanden laten toepassen¹.

Er is ook in Sweden een jong Sweden, eene schryverschap, die de denkbeelden van het tegenwoordige tydstip begrypt en poogt te verbreiden, die sich met de bloote romantiik en met huisselike tafereelen niet laat vergenoegen, maar de stryden des tyds indringt en politische, godsdienstige en sociale betrekkingen in häre daarstelling trekt. Het hoofd deser jonge letterkunde is Almqvist, een man van groot talent en niet minder groote kennissen, die grieksche en latynsche woordenboeken, fransche en italjaansche spraakleeren heeft geschreven, aan politische dagbladeren gearbeid, volksschriften, novellen, romanen, schouwspelen en musiikstukken heeft uitgegeven. Almqvist is een man van sterke en hevige driften, waaraan hy in syne poëtische werken uitstorting verleent. Het is een man der volksvryheid en des volkslevens, een yverig aanhanger van het verlichte denken in kerk en staat, een kenner en voorstaander der düitsche philosophie en der fransche geestesbeweging. Syne werken wierden ook door de geestelikheid berispt, om dat sij het kentteeken droegen der fransche sociale en politische denkbeelden. Almqvist is eene eigenaardige verschyning; een sterk en krachtig man, met scherp geteekend gesicht, eene syne beweeglikheid des bliks, een hoog, kaal voorhoofd. Hy heeft het uiterlike van eenen scherpsinnigen denker die menigen storm heeft doorgeworsteld. Hy kan vyftig jaren oud syn, maar hy heeft iets levendigs, dat hem jonger maakt. De warme phantasij in syne werken, syne ryke uitvindingskracht, syne geestvolle eigenaardigheid maken hem eenen der eerste sweedsche dichters².

1 De schoone romanen van Fr. Bremer syn by ons bekend door de hollandsche oversetting der hoogduitsche vertaling. Sy moesten wel eens onmiddellik uit het sweedsch vertaald worden.

2 De aanhangers van Almqvist hebben hem den sweedschen Jean Paul genoemd. Syne bekwaamheden sijn door niemand in Sweden betwist, maar het doel en het strekken syner gewrochten sijn met recht berispt geworden. Als tegengewicht tot de, wellicht te parlydige, beoordeeling van den düitschen reisiger, sullen we hier die van eenen sweedschen kritiker, prof. Palmblad te Upsala aanhalen. ‘De opgave van Almqvist, segt hy, schynt te syn, eene bemiddeling tusschen geest en stof, tusschen Idealismus en Realismus voorttebrengen, de werkelikheid te vergeestigen en met poësij te bevruchten; hy is een kamper vöör de politische richting des tyds. vöör een vry volksleven, dat hy poëtisch wil daarstellen. In sekere gewrochten, waar dese strekkingen minder voortreden, is hy waarachtig bewonderensweerdig; hy besit eene glansende phantasij, ryke uitvinding, eene merkweerdige bedrevenheid om sich in alle tyden en alle lagen te versetten, met een woord, eene heerlike geschiktheid tot eenen grooten dichter. Syne poogingen om eene met den tyd overeenkomstige poësij uit schier gants niewe elementen te stichten, schynt nochtans geheel en al mislukt. Gelyk Heine, ruimt he den vleesche een te overwegend voorrecht in.
‘By syne proeven, den allendaagschen dingen eene poëtische syde te schenken, heeft he niet, gelyk Goethe, Walter Scott en Frederika Bremer, het gemeene veredeld, vergeestigd en verheft, maar dikwyls het leelike en slechte als schoon en aannemelik voorgesteld. Vroeger had hy syne eigendommelike aansichten maar donker en raadselachtig uitgesproken; in 't jaar 1839 echter liet he den sluijer gantselik vallen. In den roman “Amorina” huldigde hy aan 't fatalismus op eene walgelike wyse en roemde sich in de voorrede, het echte tragische, dat AEschylus en Sophokles gants verkeerd hadden opgevat en daargesteld, gevonden te hebben. In een schouwspel parodieerde hy den apostel Sint Paulus en liet hem als een uitsinnige spreken. In eenen anderen roman trad he op als advokaat van 't vry wyf en verdedigde het bywyfschap. In eenen gedrukten brief eindelik schilderde hy een gemeen meisken als eene seraphine. Dat was te veel vöör den gesonden sin der sweedsche natie; in de dag- en maandbladeren verhief fich een hevig opstand tegen hem; er verschenen niet minder dan dry Vervolgen syns romans, in welke de onheilbrengende gevolgen van het bywyfschap vööorden staat, de sedeleer en de familie praktisch ontwikkeld wierden; ook wierd in een besonder schrift syne strekking met ernst en scherts geopenbaard. Sederdien heeft Almqvist eenen niewen roman: “Amelia Hiltner,” in 1840 uitgegeven, waarin wel eene bigamie voorkomt, maar syne vroegere strekkingen niet merkelik blyken.’
(Oversetter.)

[p. 100]

Er is ook in Stokholm menig letterkundige die by ons bekend is. Soo de dichter der ‘Schuppen Dame,’ de tegenwoordige generaal-directeur Livijn¹; Mellin, een talentvolle navolger van Walter Scott², de kamerjonker Kullberg en graaf Sparre, die vele romanen hebben geschreven; eindelik onder de schryvende damen: Emilie

1 Dese roman voert den titel van: Spader Dame; en Berättelse i Bref, funna poo Danviken, Stokholm, 1826 (Schuppe-Dame, eene vertelling in brieven, gevonden op de Danbocht). Het is eenigermate eene nabootsing van Goethe's Werther, doch met eigenaardige sweedsche beverwing en met grootaardige trekken eenes wilden humoors, die Fouqué in syne hoogduitsche vertaling gemilderd heeft.

2 Gustaaf Henrik Mellin, geboren in 1803, heeft sedert 15 jaren een aantal novellen en historische vertellingen geleverd, onder welke de vroegere door levendige daarstelling sich onderscheiden, de latere nochtans meest lichte waar sijn.

[p. 101]

Flygare Carlén, wier werken ook in Düitschland aanerkenning gevonden hebben, om beur schoon daarstellingsvermogen en levendig phantasij¹.

Sweden is ook niet minder ryk aan lirische dichters. Een der treffelikste schryvers van geestelike gesangen was de aartsbisschop Wallin, die in 1839 is gestorven². Als idillen- en liederdichter heeft edoch de bisschop van Hernösand, Michael Franzén, den meesten roem in 't land³. Atterbom, Geijer en vooral Tegnér, van de jeugd afaan door vriendschap vereenigd, vormen een schoon en beroemd dichtersdrytal. Wat den lesten betreft, sijn immers syne Fithiofssage en romancen in Düitschland algemeen verbreid. Tegnér is de eenige sweedsche dichter die by ons bekend is, en wen ook de tyd voorby is, waarin men syne weerde te hoog schattede, soo blyft nochtans syne schoone beeldenryke sprake met häre uitspruitsels het eigendom eenes waren poëten⁴.

1 Ook is hier te noemen baronnesse van Knorring; sy is eene meesteresse in de kunst van de beuselaryen en de sierlike dwaasheden der groote wereld optevatten en voortestellen; sy besit lichtheid, goeden schik en bevalligheid.

2 Johan Olof Wallin, geboren in 1779 te Slora Tuna, en ten leste aartsbisschop te Upsala, heeft sich niet alleen als geestelike dichter, maar ook als kanselredenaar eenen welverdienden roem verworven. Syne vertaling der Psalmen in versen geldt als de beste die ooit in de niewere spraken gemaakt geworden is en heeft hem den naam van den David des Noorden verkregen. Syn landsman Lindblom noemt hem, als prediker, den sweedschen Fénélon.

3 Franzén heeft alle soorten van gedichten met geluk geschreven, maar hy is besonderlik uitmuntend in de idillen en liederen. Hy is ook merkweerdig als prosaschryver.

4 Esaias Tegnér, geboren in 1783 en thans sedert 1826 bisschop te Vexiö, heeft al eene europeïsche beroemdheid verworven door syne twee meesterstukken Frithiofsage en Nattvards-barnen (Nachtmaals kinderen). Het eerste van dese poëmen is naar eene yslandsche sage verveerdigd; het bestaat uit lirische gefangen van verscheidene maat, die nochtans aaneen hechten gelyk de ringen van eene keten. Het is eene der aventuurrykste en treffendste overleveringen van Oudskandinavië, een echt tafereel van 't geheel Noorden met syn seerooversleven, syne volksvergaderingen en synen heidenschen godsdienst. Geen hoek is in Sweden meer volklief dan de Frithiofsage; het heeft al vyf uitgaven gehad en is drymaal in 't hoogduitsch, eenmaal in 't engelsch en in 't fransch vertaald geworden; die leste door mistriss Garnet en M^lle du Pujet, welke ook de andere werken van Tegnér heeft overgeset. Om onsen leseren een denkbeeld van Tegnér's dichttrant te geven, hebben wij aan het hollandsch tydschrift de Gids eene welgelukte proeve van vertaling der Frithiofssage, door M. Potgieter, ontleend en op het ende deser aflevering opgenomen. Van de schoone idille: De Nachtmaalskinderen bestaan er ook twee hoogduitsche vertalingen door Leinburg en Schilling. Tegnér's roman Axel is in Sweden schier even soo volklief als de Frithiofssage. Hy is met bevalligheid en dichtluim in den soogenoemden ridderliken trant geschreven, en stelt tafereelen uit Karel XII tyd voor.

[p. 102]

Men konde nu onder de overige dichters nog vele namen tellen, gelyk, b.v., den hofmarschalk van Beskow, die ook als dramatische dichter bekend is; Nicander, Dalgren, Fahlcranz, Adlersparre, Hagberg, Carlén. ens.; maar er is onder hun geen uitstekend talent. De jonge tyd en de bewegingen in het volkdom moeten en sullen toch immer meer de poëtische bekwaamheden opwekken. Ieder tyd vindt syne sangers, doch de beweegde tyden de grootste¹.

Overgeset door H. Vandenhoven.

1 Sweden munt heden uit door syne romaneliteratuur. Voorleden jaar sijn er nog vele goede historische romanen uitgekomen. Hoe de sweedsche schryvers in den niewsten tyd de landsgeschiedenis trachten uit te büiten, getüigen ook twee gelyktydig over de geschiedenis van Karel XI soo even verschynende romanen: 1^o Konung Carl XI och hans Gunstlingar, historisk roman i twao afdelningar, af Vörfattaren till Förenta Slaterna och Canada (Koning Karel de negende en syne gunstelingen, historisch roman in twee afdeelingen door den vervatter (schryver) van ‘de Vereenigde-Staten en Canada),’ Stokholm, 1845; 2^o Carl XI, Rabenius och Hexeri-Processen, hist. Roman, af Zeipel. Er verschynen in Sweden twee tydschriften uitsluitelik bestemd tot het uitgeven van romanen en novellen; namelik ‘Original- Bibliothek i den sköne Litteraturen’ en ‘Nytt Kabinets-Bibliothek af in- och ultändsk Koman-Litteratur.
(Overs.)