De Boomgaard. Jaargang 2

[p. 780]

Een schilder: J. Renis.

Een geduldige, stille werker, zonder pretentie, zonder brio, schoon in zijn leven en schoon in zijn kunst. Renis heeft op de vele jaren dat hij al werkzaam is, misschien een vijftiental schilderijen en een tiental etsen voortgebracht, maar 't zijn stukken die men bezien kan van dichtbij, die niets aan trukeeringen te danken hebben, maar alleenlijk aan de fijne, innige inspiratie die ze bezielt en aan de dergelijkheid, den ernst hunner techniek.

Zijn werk is een spiegel; het is eene gedurige bekentenis en daarom zoo echt, zoo rechtzinnig; het geeft een beeld van eene ziel die iets of wat schuchter en naïef is, mystiek en romantiek, vol frissche geuren en zachte muziek. De psychologie van den kunstenaar bepaalt de diepte en wijdte dier kunst: ze is niet grootsch noch gevoelig, niet episch noch syntetisch; ze is niet sterk innoveerend; ze staat ver van de Rubeniaansche conceptie die zelfs heden ten dage in de meeste Vlamingen voortleeft.

Renis is een ‘petit maître’ in zijn soort, een petit maître uit Vlaanderen, zooals een Pieter d'Hooghe dat was in vroegere tijden, een echt Vlaamsch interieur-schilder. Zijne liefde die gaat naar de zuiverste traditie: Theo Verstraete, De Braeckeleer, Stevens, Struys zijn zijne meesters. En wat hij schildert, dat zijn de vreedzame kamertjes onzer oude kempische huizen niet hunne glanzende kassen en hun glimmend huisraad en heel die eigen-

[p. 781]

aardige folklorische boeren-bibeloterie van vazen en prenten, sanctjes en beeldekens, wijwatervaten en kandelaars, wassen bloemen en porceleinen schotels, en de simpele zielen die in dat arm, rustig kader leven. Hij werkt misschien zelfs wat te veel in één genre, maar de doeken die hij produceert zijn zoo zuiver gevoeld, zoo flink weergeven dat men er nietiemin heel veel van moet houden. Heel die ‘Hymne à la Vierge’ die hij zingt en waarvan elk nieuw werk een nieuwe stroof is, is gestegen als de geur van zijn leven, de wierook van zijn devoot hart. Zijn temperament is kiesch en teerzinnig, zijn techniek vast en evenwichtig, zijn kunst rijp. En in deze tijden van overproductie, geeft hij een heerlijk voorbeeld van geduld, gewetensvolheid, ernst en eerbied. We kennen weinig doeken tegenwoordig die een betere compositie, eene rustigere ordening, een degelijkere afwerking dan de zijne belijden. En Renis is evenzeer een goed colorist. Niet in den ‘luministischen’ zin van 't woord, niet lijk een Claus of een Renoir, maar lijk De Braeckeleer en Stevens en de oude Hollanders, zonder aanpapping en opdikking, zonder pointillisme of wat ook. Al zijne doeken zijn gehouden in één schoon gamma, in één schoon coloristisch geheel waarin al de tonaliteiten samensmelten in volmaakte vrede: men bezie de zilverachtige Kommuniante, de goudige Nadenkende en het zachtblauwe Ave.

Maar zeggen we iets van enkele werken...

Renis begon met eene reeks landschappen te schilderen, waarvan de meeste tegenwoordig zijn vernield door den kunstenaar. Een paar ervan blijven over, waaronder de gekende Weerspiegeling en Heide bij avond; die landschappen doen onmiddelijk op Theo Verstraete denken...

Maar sedert 1905, schildert Renis niets meer dan binnen-

[p. 782]

huizen, heel die reeks van de Maagd, die een bestaan en een gedacht vertelt en waarin de doode dingen van te lande zelf te leven beginnen naast de grijze moederkens en de prille kinderkens van godsvruchtig Vlaanderen. De laatste zijn nog meer verstild, verzacht van gamma, omdat zoo het mystiek gevoel, de vrome stemming beter tot hun recht komen, leven in heel de atmosfeer En deze reeks is eene alternatie tusschen De Braeckeleer en Struys. Daartoe behooren: Het roode plaveisel (1905) Aanbidding (1905) De Nadenkende (1907) De Kommuniante (1908) - ik dacht onmiddelijk, toen ik deze schilderij eerst zag, op Streuvels Horieneke uit ‘Lenteleven’ - Ave (1909), De oude Kast (1909) en laatst Het Gebed (1910). Aze ick kan gaf in zijne jaarboeken zeer geslaagde reproducties van enkele dezer werken.

Naast dit schilderwerk, mogen we niet vergeten te vermelden de etsen van Renis, de variante namelijk van Ave en eene serie andere etsen (portretten van vader en moeder, enz.) waaronder het Portret van mijn neefje, dat is als de schim zelf van 't doode kind gerezen uit de diep-geroerde herinnering van den artist, werkelijk en wazig, geaureoleerd met dat droom-waas dat Carrière zoo prachtig rond zijne beelden weeft.

En dat alles maakt een geheel uit vol lieflijkheid en ontroering, een ietsje sentimenteel en zeer poëtisch, ten uiterste onderscheiden en aristocratisch van afwerking, en bezonder knap afgemaakt, met een zorg, eene angstige schroomvalligheid, eene keurige gewetensvolheid die op deze voortbrengselen den stempel der echtste kunst drukken en hun een durend leven waarborgen.

Adriaan Vermetten.