De Boomgaard. Jaargang 2

[p. 542]

‘De getijden’ van Edmond van Offel.

‘Het schoonste dat de mensch in zich draagt ligt in de kunst: het schoonste, het hoogste, het innigste’... en deze woorden die, nu reeds meer dan tien jaar geleden, Edmond Van Offel neerschreef aan het hoofd zijner studie over Evert Larock, zouden wij hier willen herhalen om ze ook op hem zelven toe te passen, zoo wel op den dichter als op den teekenaar. Want echte kunst straalt ons overal tegen uit van Offel's werk: men proeft ze in zijne verzen als den goeden smaak eener frissche vrucht, men voelt ze als dat niet te bepalen ‘iets’ dat een werk leven en ziel inblaast, men ademt ze in als ‘een geur van grond waar groen uit schiet,’ zooals het zoo heerlijk luidt in een dier schoonste gedichten. Onmiddelijk treft ons de eerbied van den dichter voor de kunst, de eerbied ook voor 't eigen werk dat hem tot een priester der schoonheid wijdt en die hem dan ook angstvallig bijna, zich zelf doet af

[p. 543]

vragen of zijn werk der kunst en der schoonheid wel waardig zijn.

Hij zal niet, zooals men het tegenwoordig vooral zoo wat bij eenige jonge hollandsche dichters ziet, er maar op los rijmen bij de eerste gelegenheid, in de platste verzen 't best. Hij is de dichter die door het leven en door de natuur gaat met ontvankelijk kunstenaars-gemoed dat hem alle pracht en schoonheid doet voelen en begrijpen, om ze daarna weer te geven in heerlijke strofen waarin wij het prille loover hooren ritselen en de zwoele zon geel door het blauwe loover zien spelen. Maar deze verzen zijn niet enkel impressionistische stemmingspoĕzie, de eenvoudige weergave van enkele bizonderheden, die - hoe mooi dan ook - toch immer iets beperkt zal hebben. De geest en het gevoel van den dichter overmeestert deze indrukken die hij slechts ondergaat om ze te verwerken tot een symbool waar er iets algemeens in ligt; vooral voelen wij dit in de vier gedichten ‘Een Stem - De Dichter - Een Mensch - Een Kunstenaar’ die den voorzang, de inleiding vormen tot dit boek waarin dan verder de vier getijden van het jaar bezongen worden. Zij spreken over de schoonheid, de kunst in het leven:

Want alles is zoo schoon voor wie gevoelt
Want alles is zoo goed voor wie verstaat.

[p. 544]

In het verrukkelijk beeld:

Mijn oogen zoende een glans van de opgekomen dag.

zien wij hoe de dichter tot het leven ontwaakt, de Gedachte die hem omarmt, de Schoonheid die in hem schijnt lijk in een spiegelmeer; zijne ziel voert hem door het leven terwijl begeerten en driften tegen hem aanstormen, hem doen wankelen en wijken verre van zijn weg waar hij in 't duister dwaalt lijk een blinde die 't morgenrood om zijne handen raadt.

Na dien voorzang, zwaar van gedachten en grootsche beelden - men voelt het reeds aan het breed golvend rythme dat hier een meer statigen toon aanslaat dan in de meeste andere gedichten van het boek - leidt de dichter ons door de vier getijden die hij ieder nog door eene mooie teekening heeft afgebeeld: De Lente, slechts, wat minder gelukkiger dan de anderen: twee dansende meisjes in het pril-schietende groen; de zomer - een gezin dwalend over de ver uitgestrekte meerschen onder den helder-hoogen hemel; de herfst - een peinzend pelgrim droomend voor de waterkom waarop de wind de afgewaaide bladeren voortdrijft; de winter - eene peinzende vrouwenfiguur in het stille vertrek waarvan de vluchtende gedaanten op den wand ons aan het bekende tooneel uit de Divina Commedia herinneren.

[p. 545]

Al de vreugden, al het genot, de stille weemoed, de natuurstemmingen die de vier getijden in zich besluiten brengt de dichter ons in afwisselende reeks: heel de gamma gevoelens en overpeinzingen die het gemoed ondergaat, ieder weergegeven in een vorm, met een rythme, met beelden, zoo heelemaal verschillend van elkander naarmate het gevergd wordt door het onderwerp.

Twee gedichtjes, beiden beschrijvend ‘naakten’ en ‘kakemonos’ toonen zoo wonderwel die meesterlijke verscheidenheid van vorm: het eene beschrijvend met breede toetsen, afrondend de vormen, vol kleur en zonnig, wellustig lijk een schilder zijne kleuren uitspreidt of lijk een beeldhouwer die de jonge borsten boetseert met volle hand:

Zwaar de boezembloemen zijn.
De breede schoot is als een schild vol zonne.

En daar tegenover, de fijne kunstvolle, gestijlizeerde ‘kakemonos’, teer en précieus werk van een japansch meester, helder van kleur, schitterend van den vloed edelgesteenten die flonkeren in den dans der ‘Guecha’.

Elders loopt het vers breed en rythmisch, dragend in één enkel beeld:

[p. 546]

 

‘De groote nacht ligt als een schoone vrouwe’

heel de rustige stemming van het avonduur; dan weer een licht, vroolijk rijm, van die kleine huppelende voozekens die wij schier op iedere bladzijde ontmoeten en die ons, als de verrassing bij een ommedraai, het helder geteekende beeld voor oogen tooveren:

Ik zag het wel!

De knoestige hagen

Vol tuilkens groen gestoken

Tril-groen lijk bloeisel, dartel-hel.

Ik zag het wel!

Overal dezelfde meesterschap over het rythme; talloos zijn de meters nu eens huppelend en dartel o dan weer ernstig en statig; men leze slechts het groote gedicht ‘De Lentewinden’ waarvan de vrije verzen ons aan Verhaeren's ‘Le vent de Novembre’ herinneren, terwijl het gedicht nochtans duidelijk het karakter van Van Offel's eigene persoonlijkheid draagt.

Even verscheiden zijn de hier behandelde onderwerpen; van af de gedachten-lyriek van het groote stuk ‘Nachtgedachten’ tot sommige dier zoo eenvoudige liedjes lijk ‘Deuntje’ of ‘Meiliedeken’ wɐɐɹin de dichter dien diepen, innigen toon heeft

[p. 547]

weten te vatten van het oude volkslied dat nog immer de levende bron is van alle poezie. Maar hoe verscheiden ook, in al de gedichten van dit boek vinden wij de karakteristische eigenschappen van Van Offel weer: het is de frischheid; het frissche leven dat men overal voelt opwellen als een welig schietende rank in de Lente, als de jonge bloeiende kracht. ‘Frisch’! het is de hoedanigheid die ons telkens voor den geest zweeft bij het lezen van deze gedichten: frisch van voelen en frisch van uitdrukking:

Op 't rijs, lijk stijve vlinderkens
Met nog de drachtplooi van den knop,
De blaadjes steken stillekens
De vlucht van hun vleugelkens op.

Het is dergelijke manier van de dingen te zien, dat essentieel frissche van waarneming en weergave dat aan van Offel zijn eigenaardigen toon geeft. Met enkele dergelijke beelden en uitdrukkingen geeft hij leven en zwier aan een gedicht. Hoe mooi is zoo in Mei-liedje dat denkbeeld te zeggen dat heel het landschap slechts zoo mooi, en zoo rein en zoo zacht is ‘om Venus de enkle ster’; met enkele toetsen slechts is het landschap aangeduid: een azuur-satijnen hemel, wat vage wasem rond de boomen langs den

[p. 548]

weg met enkele huizekens, en toch hoe diep, hoe innig wordt de stemming door den blauwen glans der ‘enkele ster’ die boven alles drijft!

Overal vinden wij dezelfde frissche beelden, die bijna naïeve wendingen, zoo nieuw en eigenaardig: nevens de bladerkens die ‘de vlucht van hun vleugelkens op steken’ is het ‘April die ontwaakt met de voetjes in den mist’ het zijn ‘de morgenklokken die de nacht uiteen slaan, de margrietjes die de helling afrollen; het weer dat lijk een zilvrig vool om den dichter hangt, de meiemorgen die zoo schuw is gegekomen’.

Men zou zeggen een kind dat verrukt en opgetogen de dingen beziet en in al zijn eenvoud er de innigste essenz van weet uit te drukken. Dergelijke natuurpoezie is niet, lijk zoo dikwijls, het bloote schilderen van een landschap, hier voelen wij de naïeve kinderziel van den dichter die bij iedere bizonderheid geroerd blijft staan, ze liefdevol begrijpt om ze daarna met dezelfde frischheid en dezelfde gratie weer te geven.

Vandaar ook de oorspronkelijkheid van Van Offel; wanneer zoovelen onzer dichters den invloed ondergingen, de eenen van Gezelle, de jongsten, meer ingewikkeld dien ondergaan van Van de Woestijne, van Verlaine, van Francis Jammes, van Charles

[p. 549]

Guérin, blijft het ónmogelijk dergelijke invloeden na te speuren bij Van Offel die, van in den beginne reeds zijn eigen toon, dezelfde frischheid en dezelfde jonge kracht gevonden heeft.

Vijftien jaar nu reeds sedert zijn eersten bundel ‘Bloei’ verscheen; eene heele evolutie heeft onze letterkunde gekend in dien tijd, nieuwe talenten zijn opgekomen en hebben zich baan gemaakt en in al dien tijd is men langs het eerlijke, schoone werk van Van Offel onachtzaam voorbijgegaan. Iedereen heeft de waarde van het werk erkend en toch, terwijl onder veel lawaai talrijke middelmatigheidjes zijn opgehemeld, werd de sobere aristokratischen dichter vergeten. En dit is misschien nog wel de bitterste miskenning die er een kunstenaar te beurt kan vallen, erger nog dan het dood zwijgen: het is algemeen zijn talent te erkennenen... en dan onachtzaam verder te gaan.

Paul Kenis.

[p. 550]

E. van OFFEL.
Ex-libris.

[p. 551]

E. van OFFEL.
Ex-libris.