De Boomgaard. Jaargang 2

[p. 36]

DE WIJZE JONGELING
Penteekening: G. van Raemdonck

[p. 37]

Over ‘De wijze jongeling’

Van onze jongste vlaamsche letterkundigen - het geslacht na ‘Van Nu en Straks’ en ‘Vlaanderen’ dat zich in het tijdschrift ‘De Boomgaard’ en in een paar andere organen pas aan het publiek begint kenbaar te maken - is André de Ridder wel de voornaamste, de meest bekende. Tot in den laatsten tijd niet zoo zeer misschien om zijn zuiver bellettrisch talent, dan wel om de eigenaardige karaktertrekken die van hem de juist geschikte persoonlijkheid maken om tot middenpunt van een groep Jongeren te dienen.

Zeer belezen, met fijnen smaak en scherp kritisch talent begaafd, van eene werkzaamheid die zich niet slechts vertoont in eene groote vruchtbaarheid maar ook in allerlei veel-omvattende bezigheden op kunst en letterkundig gebied, zeer ondernemend en niet zonder wat modernen reklame-geest, bezit hij de noodige hoedanigheden om een groep jongeren rond zich te vereenigen, te organizeeren in tijdschriften, voordrachten en kunst-avenden, hen tot den arbeid of den strijd aan te sporen, tot de beste elementen zich later eene plaats in de litteratuur zullen veroverd hebben.

Uiterst modern en begrijpend hoeveel belang de tegenwoordige lezer stelt in alles wat het intense heden daagsche leven aangaat, geeft de Ridder aan zijne kritische studies den vorm van het intervieuw, aldus nevens het werk eene belangrijke plaats inrui-

[p. 38]

mende aan de persoonlijkheid van den schijver. Niet slechts biedt eene dergelijke methode den niewsgierigen lezer talrijke belangwekkende bijzonderheden over 't leven van den kunstenaar, maar ook is zij best geschikt om het werk beter te doen begrijpen en genieten; te meer daar de sterk persoonlijke eigenaardigheden van veel moderne werken het begrijpen voor den gewoonen lezer nog al eens lastig maken.

Wanneer de intervieuwer, als verbinding tusschen het publiek en den schrijver, dezen ondervraagt over zijn eigen werk, over het doel dat hij zich voorstelde, het idee dat hij wilde symbolizeeren, bereikt hij gemakkelijk datgene wat eigenlijk de rol moet zijn der wel-begrepen kritiek: het doen begrijpen, en dus doen genieten van een kunstwerk. Zoo is het b.v. niet te ontkennen dat de Ridder's reportage-studies over Vermeylen en van de Woestijne heel wat hebben bij gedragen tot het verklaren van De Wandelende Jood en van Janus met het dubbele Voorhoofd. De meer uitgebreide werken over Stijn Streuvels en Verriest getuigen van grondige studie van den auteur, van nauwkeurig toegepaste kritische methoden en ontledingen en geven, nevens eene menigte kurieuze of pikante bijzonderheden over deze schrijvers, een nauwkeurig denkbeeld van hunne persoonlijkheid, van hun werk, van hunne evolutie. De Ridder doet voor het tegenwoordige datgene wat met veel moeite de litteratuurhistoriekers doen voor het verleden door middel van langdurige en pijnlijke opzoekingen, het uitgeven van briefwisselingen en dagboeken, het nauwkeurig verzamelen van alle bio-en bibliografische bijzonderheden.

Van eene vruchtbaarheid die zijne werken op korten tijd vermenigvuldigt schreef de Ridder ook een werkje over de Jong-Weensche dichters dat ondanks eenige onnauwkeurigheden, aan

[p. 39]

zijn doel voldeed, namelijk de aandacht riep op eenige bij ons al te weinig bekende dichters, en gaf hij een fransch werkje uit, ‘Les Lettres Flamandes’ dat ondanks zijne oppervlakkigheid op korten tijd veel meer gedaan heeft om onze literatuur in den vreemde te doen kennen dan jaren lang kongressen en landdagen. Een zoo uitgebreid werk reeds op nog jeugdigen leeftijd toont stellig hier en daar wel eens sporen van overhaastigen arbeid, slordigheden en onjuistheden, doch staat tevens daar als een bewijs van vrucht-baren arbeid. De Ridder is een onzer beste vlaamsche critici en verhelpt voor een goed gedeelte het gebrek aan goede kritiek waarover men een paar jaar geleden wel klagen mocht.

_* * _*

Niet tevreden in zijne litteraire kronieken te hebben bestatigd hoe het jongere geslacht nieuwe wegen zoekt en uitgestrekter horizonnen, is hij nu ook de eerste geweest om met eigen scheppend werk af te komen dat inderdaad iets nieuws bracht in onze letterkunde, dat trachtte naar diepere psychologie dan de ‘enkele beschrijvingen van uiterlijke realiteit’. Na het prozawerk van Van de Woestijne en het jongste werk van Herman Teirlinck, brengen ook de Ridder's ‘Gesprekken met den Wijzen Jongeling’ onze literatuur op andere paden dan de plat-getreden wegen der boeren-novelle waarop de talrijke epigonen van Streuvels zoo lange hebben rondgedoold.

Een beetje vreemd nog wel zien we dus op naar dit nieuwe boek dat ons nog best doet denken aan een wijsgeerigen roman; deze nagelaten papieren van Maurits Droomenzoet zijn eigenlijk lessen levenswijsheid, hem gegeven door den Wijzen Jongeling, de moderne sceptieker en dilettante die met het amoralisme van sommige moderne wijsgeer en tegenover het leven staat.

[p. 40]

Vooral op André de Ridder's held zou men deze gedachte - is ze van André Gide of van Louis Nazzi? - kunnen toepassen: ‘Il faut avoir tout lu, tout appris et tout oublié. Puis repartir, à son tour, comme un pauvre, un baton à la main, sur les chemins de la vie.’ Maar zoo de Wijze Jongeling alles gelezen geeft, heelemaal vergeten heeft hij het niet; hij heeft zich alles aangepast en wij herkennen in hem den invloed van Anatole France, van Ernest Renan en Maurice Barrès, van Oscar Wilde, van Remy de Gourmont. Hij is een beetje dekadent en een beetje zedeloos, met fijn ironischen glimlach op het licht vermoeide gelaat. Doch men bedriege er zich niet aan, zijn scepticisme lijkt soms wel een masker om de teerste, innigste gevoelens te verbergen. Soms is het een verteerde spot met zich zelve, zich nog bijna sentimenteel te bevinden na al de zware buien materialisme en utilitarisme die onze tijd is doorgegaan.

Deze levenswijsheid bestaat vooral in de ‘culture du moi’ het aankweeken zijner personaliteit, het zich leeren plooien naar de omstandigheden, en vooral te leeren genieten alles wat het leven bieden kan, zooals men het opmerkt uit Remy de Gourmonts regelen die de Ridder tot epigraaf nam. Voorzichtigheidshalve acht de schrijver het noodig te waarschuwen dat men niet moet gelooven dat deze levensopvattingen - levensaanvoelingen noemt ze de Ridder - de zijne zijn, noch dat hij ze zelf goedkeurt.

Stellig stond het hem vrij een persoon volgens eigen goedvinden te scheppen, doch de Ridder schijnt de hoofdfout van zijn werk te hebben ingezien wanneer hij bekent in Allan slechts een heel zeldzaam uitzonderingspersoon te hebben willen schilderen, wien het vooral ontbreekt aan eenvoudige menschelijkheid.

Het boek heeft een beetje de fouten van den held: het is te cerebraal. De Ridder is er niet in geslaagd den Wijzen Jongeling

[p. 41]

voor onze oogen te doen leven omdat deze zelf niet leeft doch slechts redeneert. Wel geraken we bij 't lezen onder bekoring van de glimlachende ironie of van de glanzende paradoksen; wel herkennen wij hierin enkele der levensaanschouwingen onzer moderne estheten, hebben eenige zelfs misschien een tijdje lang gedeeld, maar toch is de Wijze Jongeling niet naar het werkelijke leven afgekeken. Wij voelen al te zeer dat hij door den schrijver vervaardigd werd naar het model hem geleverd door de boven geciteerde schrijvers.

De beste brokken van dit werk zijn dan ook die niet waar Allan aan 't woord is om zijne filozofie uit te leggen - op die oogenblikken springt telkens het ‘procédé’ in 't oog, en is hij slechts de abstrakte figuur waarop de Ridder wijsgeerige proefnemingen toepast - maar wel diegene die hem doen handelen, de middens beschrijven waarin hij verkeert met de nevenfiguren die hij er ontmoet, middens en figuren ditmaal wel naar het leven afgekeken en de Ridder stellig wel bekend: salons der demi-mondaine Emilienne, Music-Hall, danszalen uit het Schipperskwartier, het bal bij mevrouw Olman, en vooral den mooi beschreven Savoy-bar met zijne teertintelige kleuren en fijne diensterkens. Dit laatste is misschien het beste hoofdstuk uit heel het boek; hier is Allan een geestig prater en nog niet die goochelaar met paradoksen die al te verre van de werkelijkheid staat.

De Ridders fout blijkt ook nog uit de twee - mijns inzichts wat al te fragmentarisch alleenstaande - parabelen van de Nixe en van den Neurasthenieken sater: wij stellen belang in die ontmoetingen van Allan met een sater, van eene Nixe met eenen heremijt; doch niet zoo haast begint de Wijze Jongeling over deze ontmoetingen te disserteeren, of wij krijgen achterdocht, zien in hem nog slechts den drager van theorieën over scepticisme.

[p. 42]

De Ridder is dus zoo wat in de tegen-overgestelde fout gevallen van die welke hij de navolgers van Streuvels verweet. Zoo dezen zich hielden aan de beschrijving der ‘uiterlijke werkelijkheid’, hij zelf heeft al te uitsluitelijk willen psychologeeren, en zoo ontbreekt het zijn held wat aan vleesch en bloed. Niettegenstaande zijne fouten echter blijft ‘De Wijze Jongeling’ een belangrijk boek, dat ons heel wat liever is dan zooveel andere letterkundige voortbrengselen uit den laatsten tijd. Het is kenschetsend voor eene jongere richting in de literatuur, eene richting die nieuwe banen op wil en haar werk wil uitstrekken over heel het moderne leven; die in dit werk dieper en verfijnder psychologie leveren wil. Uit deze fragmentarische gesprekken - de kritieker die er in de Ridder steekt verliest nimmer zijn recht en noemde zeer juist zijn werk een fragmentarisch geheel, waarvan de hoofdfiguur niet vol-uit geschilderd is - verheft zich zeer fijn het beeld van Allan Clenmoore; wel een wat levensloos beeld, maar toch fijn uitgehouwen, met al de invloeden die tot zijne vorming hebben samengewerkt, met de middens waarin hij verkeert en de nevenfiguren die hem omringen.

Dergelijke beschrijvingen waren tot in den laatsten tijd al te zeldzaam in onze letterkunde dat wij ons niet verheugen zouden over den fijnen opmerker dien zij in de Ridder gevonden hebben. Zijne fout zelve, die meer aan de beschreven figuur dan aan het werk ligt, toont wat een schoon werk we van hem te verwachten hebben, wanneer hij niet langer tot held zal nemen een dandy wien het aan menschelijkheid ontbreekt, doch een werkelijk modern mensch dien het groote leven rondom hem kan doen juichen van geestdrift, doen jubbelen van vreugde en snikken van pijn.

Paul Kenis.

[p. 43]

M. VERPILLEUX
Houstsnede: Op de markt.