Het Boek. Serie 3. Jaargang 37

[p. 79]

M.E. Kronenberg
Bij het portret van Karel van Gelder (Rectificatie)

Om te voorkomen, dat het eigenaardige onderschrift van Hertog Karel's portret in de vorige aflevering¹ me als een bewijs van seniliteit wordt aangerekend, volgt hier een nadere uitleg. Zelf had ik onder 's Hertogen naam gezet ‘Geschilderd door Jan Swart, c. 1528’ en dit op de ontvangen proef goedgekeurd. Tot mijn niet geringe verbazing staat echter in de gepubliceerde aflevering in plaats van mijn eigen lezing: ‘Onbekende copie’. Natuurlijk wendde ik mij ter verklaring van deze verandering tot de uitgever. Ik kreeg te horen, hoe men, toen er te Arnhem een foto van het portret was aangevraagd, bericht had ontvangen van het Gemeentemuseum, dat er tegenwoordig sterk aan getwijfeld wordt, of het doek, gelijk Hoogewerff meende, wel van Jan Swart afkomstig is. Volkomen aannemelijk. Wanneer mij door een misverstand deze wetenschap niet onthouden was, dan had ik ongetwijfeld ook in de tekst (op p. 1) dit nieuwe inzicht vermeld en daar niet Jan Swart als de schilder aangewezen. Bovendien zou ik een onderschrift als ‘Onbekende copie’ nooit aanvaard hebben. Dat doet immers dadelijk drie vragen rijzen: copie van wat? en waar is het origineel? en van wie? Vragen, die mede in de tekst beantwoord hadden moeten worden.

Ondertussen wilde ik meer van de zaak weten en wendde mij, 't zij dan te laat, zelf tot het Gemeentemuseum in Arnhem. De Directeur, de heer A.A. de Lorm, heeft mij met de grootste welwillendheid op de hoogte van de kwestie gebracht en me verdere litteratuur over het onderwerp opgegeven. Aan hem betuig ik mijn hartelijke dank.

Zo heb ik achteraf eerst kennis gemaakt met drie publicaties over het portret, die ik had behoren te kennen. Een altijd dreigend gevaar,

1 Deel XXXVII, naast p. 1.

[p. 80]

wanneer een bibliograaf stappen doet buiten zijn eigen gebied. Het belangrijkste is wel wat wijlen Dr. R. van Luttervelt bij 14 afbeeldingen heeft geschreven over Het portret van Hertog Karel van Gelre in het Gemeentemuseum te Arnhem¹. Het is een goede en uitvoerige verhandeling. Overtuigend is zijn betoog, dat het vrij onbeholpen portret niet van een meester als Jan Swart kan stammen. Iets minder overtuigend komt mij zijn bewering voor, dat het ‘een copie naar een goed schilderij is, in later tijd door een weinig capabele kracht vervaardigd’. Die mening over latere afkomst berust ten dele op de lijst, waarin het is gevat en vooral op de inscripties ervan, waarin Karel's dood vermeld wordt. Van Luttervelt dateert deze einde 16e of eerste kwart 17e eeuw. Lijst en schilderij zouden dan uit dezelfde tijd stammen. Is dat noodzakelijk? Kan de huidige lijst geen vroegere vervangen hebben? Men dateert toch ook geen oude boeken naar de leeftijd van hun banden. Of, zo de lijst de oorspronkelijke is, kunnen dan niet eerst na Karel's dood de inscripties zijn aangebracht?

Gelijkenis met werken van de Keulse meester Barthel Bruyn doet de heer Van Luttervelt veronderstellen, dat deze de schilder van het verloren origineel is geweest. Moet het bepaald een copie zijn? Is het niet denkbaar, dat de min begaafde schilder Bruyn's werk tot voorbeeld heeft genomen?

Behalve dit suggestieve opstel leerde ik ook het kortere artikel kennen van Dra. E.L. Waardenburg, Het portret van Karel van Egmond, Hertog van Gelre, bij een afbeelding². Blijkbaar nog onbekend met van Luttervelt's uitspraak³, spreekt ook zij twijfel uit aan Hoogewerff's toeschrijving aan Jan Swart. Verder geeft zij interessante bijzonderheden over de fata van het doek, eer dit in het Gemeentemuseum belandde.

Tot slot wees de heer De Lorm me nog op de oude studie van G. van Hasselt, Het oorspronglyk schildery van Karel van Egmond Hertoge van Gelre en Grave van Zutphen uitgelegd⁴. Uitsluitend reeds voor het genoegen zulk een prachtige uitgave in handen te nemen, zou men als boekenkenner dit werk moeten zien. Een ongewoon groot formaat van 49 bij 29 cm, 36 bladzijden met de signaturen A²-I², zeldzaam brede marges, op een gewone pagina 38 regels in uitstekende druk, papier van hoogst superieure kwaliteit. Vooraf gaat een afbeelding van het portret in kleuren. Het exemplaar van de Kon. Bibliotheek is in zwaar karton gebonden, beplakt met bedrukt papier. Zo'n pronkstuk van een boek verscheen hier te lande anno 1804, tijdens de Bataafse Republiek. De tekst, een beetje omslachtig, is nog zeer lezenswaard, vol bijzonder-

1 In Bijdragen en Mededelingen van Gelre LIX (Arnh. 1960), 139-150. Het opstel moet echter later dan 1960 zijn verschenen; een noot van de Redactie op p. 148 vermeldt de dood van de auteur op 19 Febr. 1963.

2 In Gens nostra, Maandblad der Ned. Genealogische Vereniging XVII (1962), 90.

3 Zie over de publicatie van diens opstel noot hierboven.

4 Verschenen te Haarlem, bij A. Loosjes, P. z. 1804.

[p. t.o. 80]

Hertog Karel van Gelder Schilder onbekend
Copyright Gemeentemuseum Arnhem

[p. 81]

heden over de afkomst. Vooral de kledij van de Hertog wordt in alle details behandeld.

Zo vertrouw ik thans hetgeen in mijn vorig opstel onjuist of minder duidelijk was te hebben verklaard. Daarbij ten tweede male een afbeelding van het portret, nu met mijn eigen onderschrift.

's-Gravenhage, Dec. 1964.

Summary

The discrepancy between the caption of Duke Karel van Gelder's portrait - altered because of a misunderstanding between the publisher and me - and the text on p. 1 of my article in volume XXXVII obliges me to give a further explanation and rectification here.

In accordance with Hoogewerff's opinion the painting was attributed to Jan Swart. I regret that after publishing I came to know that according to present views this attribution is not accepted any more. Thanks to kind informations of Mr. A.A. de Lorm, Arnhem. I am enabled now to mention and discuss other litterature on the subject.

The portrait is reproduced again, this time with a caption of my own making.