Het Boek. Serie 3. Jaargang 35

[p. 225]

In memoriam E.J. van der Linden

Een van de treffendste herinneringen aan de geschiedenis der Nederlandse boekenveilingen - een goede vaderlandse traditie - is het ‘Bavelaartje’ (houtsnijwerk van de Leidse kunstenaar Cornelis Bavelaar), dat gemaakt is van de vermaarde auctie-Meerman in 1824. De dramatis personae van deze grote gebeurtenis in de boekenwereld, waaronder sir Thomas Phillipps, Richard Heber en baron van Westreenen, ziet men broederlijk verenigd om de tafel, aan het hoofd waarvan de veilinghouder Bodel Nijenhuis gezeten is. Als een moderne Bavelaar een willekeurige boekenauctie uit de laatste halve eeuw op dezelfde wijze vereeuwigd had, zou onder de disgenoten aan de veilingtafel ongetwijfeld opvallen een breedgeschouderde figuur met een blozend gelaat, een golvende haardos en een sigaar in de mond, de steeds aanwezige van der Linden. Inderdaad, gedurende meer dan vijftig jaar zijn er in ons land geen boeken geveild zonder dat van der Linden daarbij tegenwoordig was. Om zijn onvermoeibare activiteit voor het oude boek verdient deze verdienstelijke man, die ons op Oudejaarsdag van 1961 ontvallen is, in ‘Het Boek’ herdacht te worden.

Ernestus Jacobus van der Linden, die op 2 April 1885 te Amsterdam geboren was, had een eervolle loopbaan in het bibliotheekwezen achter de rug. Op zeventienjarige leeftijd in dienst getreden bij de Amsterdamse Universiteits-Bibliotheek, doorliep hij daar verschillende rangen om tenslotte hoofdcommies te worden. ‘Zijn’ bibliotheek bleef hij trouw, ook toen de tijd van rusten reeds lang aangebroken was. Over zijn verdiensten als bibliotheekman zal hier niet gesproken worden, wèl over zijn velerlei bemoeienis met het oude boek, dat zijn volle liefde had.

In de cultus van het boek was van der Linden ingewijd door Dr. C.P. Burger jr, die de leiding had in het oude huis aan het Singel, toen de jongeman daar zijn intree deed. Burger is de bibliothecaris geweest, die hier te lande in deze eeuw 't meest voor het oude boek gedaan heeft. 't Lag in de lijn van zijn pionierswerk voor de bibliografie en de biografie van de Amsterdamse boekdrukkers uit de XVIe eeuw, dat hij poogde voor de hoofdstedelijke bibliotheek die boeken en boekjes te verzamelen, waar men vroe-

[p. 226]

ger nauwelijks naar omgekeken had. Ook op de vele andere gebieden, waar deze schrandere, werkzame geest zich mee bezig hield, zoals de oude reisverhalen, de atlassen, de eerste schoolboekjes enz., was het Burgers streven de soms onbegrijpelijke hiaten, die het bezit van de Amsterdamse bibliotheek vertoonde, zoveel mogelijk aan te vullen. Hoe dikwijls moest hij niet van kortzichtige stadsbestuurders het verwijt te horen krijgen, dat een onevenredig groot deel van de boekenkredieten voor de aankoop van oude boeken besteed werd! De koppige Fries stoorde zich zo weinig mogelijk aan zijn bedillers, totdat deze hem tenslotte het werken onmogelijk maakten.

Men moet getuigen, dat Burger met de beperkte middelen, die het schriele stadsbestuur hem ter beschikking stelde, wonderen verricht heeft. Dit was alleen mogelijk door een uiterst actieve acquisitie-politiek. Een van de peilers daarvan was het aankopen op veilingen, een werk, dat veel overleg, omzichtigheid en besluitvaardigheid vordert. Van der Linden was de man aan wie Burger deze moeilijke taak opdroeg. Geen keuze had gelukkiger kunnen zijn! Scherpzinnig, wilskrachtig en slagvaardig als hij was, wist hij zich in de veilingzalen al spoedig een eigen plaats te veroveren en werd er een bekende figuur. Niet alleen voor de Amsterdamse bibliotheek en voor de Koninklijke Nederlandse maatschappij ter bevordering der geneeskunst (over welker bibliotheek hij de dagelijkse zorg had) kocht hij, maar ook vele andere instellingen vertrouwden hem gaarne hun commissies toe. Zo is er met van der Linden een brok geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat en het veilingswezen heengegaan, waar zijn leven geheel mee verweven was. 't Is te betreuren, dat hij van de schat van herinneringen en anecdoten, die zijn lenig geheugen bewaarde, niets te boek gesteld heeft. Een korte terugblik op die periode, waarin hij zelf zulk een belangrijke rol gespeeld heeft, is hier op zijn plaats.

In de jaren, dat van der Linden zijn werk begon, was Nederland het paradijs der boekenveilingen. De tijd van de beroemde aucties van het huis Frederik Muller was toen juist voorbij. Een internationaal publiek stroomde samen, als onder de bezielende leiding van Anton Mensing vermaarde Nederlandse en Belgische bibliotheken in veiling gebracht werden, steevast gelardeerd met de zeldzame boeken en handschriften, die de auctionaris op zijn vele reizen bijeengebracht had. Maar in 1912 liquideerde Mensing zijn boekhandel om zich geheel aan de kunsthandel te wijden en de chef van de boekenafdeling, de voortreffelijke kenner Dr. F.C. Wieder werd adjunct-bibliothecaris van de Universiteits-Bibliotheek, hoewel hij daarnevens ‘gentleman-dealer’ bleef. Met Burger werd Wieder de leermeester van de jonge van der Linden.

Zijn ‘groentijd’, zijn practische leerschool doorliep hij op de veilingen van de firma Bom in de Warmoesstraat, waar het, vooral door de aanwezigheid van de kleine handelaren uit de Oudemanhuispoort, uiterst rumoerig toe kon gaan. Rustiger was de stemming op de aucties van het antiquariaat van R.W.P. de Vries, waar kostbare verzamelingen van Amstelodamiana en boekillustraties ter tafel kwamen, zoals bv. de bibliotheek van de kunsthandelaar Vincent van Gogh (1918), de schoonste verzameling van Nederlandse geïllustreerde boeken ooit bijeen gebracht.

In het midden van de twintiger jaren was de grote gebeurtenis de ver-

[p. 227]

koping van de schier onuitputtelijke bibliotheek van Jhr. Six van Vromade (1925, 1926 en 1930), gevolgd door de veiling van een deel van de verzameling van Dr. D.F. Scheurleer (1927) en van de bibliotheek van J.W. Enschedé, oud-conservator van de Amsterdamse bibliotheek. Deze aucties werden gehouden door van Stockum's Antiquariaat te 's-Gravenhage, waar toen de accurate J.B.J. Kerling de hamer zwaaide. In de gezellige veilingzaal in het statige huis aan de Prinsegracht zaten de internationale boekhandel en de Haagse beau monde broederlijk zij aan zij. In Utrecht bleef de firma Beyers actief onder leiding van de bekwame G.W. Schultz, een der beste vrienden van Van der Linden. In dezelfde jaren werd het oude huis van Huffel weer tot leven gewekt door F.W.G. Théonville, die zich ging toeleggen op het veilen van genealogische verzamelingen en kasteelbibliotheken. Tot het begin van de dertiger jaren trokken in Arnhem de boekverkopingen van S. Gouda Quint (‘meneer Steven’) veel belangstelling. Toen in Amsterdam het oude huis R.W.P. de Vries achteruit ging en tenslotte liquideren moest, was zijn plaats reeds ingenomen door het Internationaal Antiquariaat, in 1920 gesticht door de dynamische Menno Hertzberger, die er door het organiseren van vele belangrijke veilingen (bv. de auctie-Sterck 1933-35) voor gezorgd heeft, dat Amsterdam een belangrijke boekenmarkt gebleven is.

Op al deze veilingen was van der Linden een belangrijke figuur. Dank zij zijn grote ervaring kon de Amsterdamse bibliotheek, ook na het aftreden van Burger, haar politiek om op veilingen te kopen voortzetten. Ook met vele liefhebbers stond van der Linden in nauwe relatie, die hem hun belangen gaarne toevertrouwden. Er waren toen in ons land verschillende even hartstochtelijke als vermogende bibliofielen, zoals P.A. Pijnappel, de hoogst begaafde, maar vereenzaamde polyhistor, wiens rijke verzameling na zijn dood aan de Amsterdamse bibliotheek geschonken werd, en de, nog steeds actieve verzamelaar van atlassen en reisverhalen, Dr. W.A. Engelbrecht. Ook liefhebbers met geringer middelen waren aan de markt, zoals de Rotterdamse meubelmaker Scheepers, die een keurcollectie van Nederlandse letterkunde bijeenbracht, de ‘bollenboer’ Zegers, die pamfletten verzamelde, en de bibliofiel Wevers (de ‘kolenman’ noemde hij zich bescheidenlijk), wiens jachtveld de oude theologie was.

De tweede wereldoorlog veroorzaakte veel ellende en een grote deorganisatie in de wereld van het oude boek door de uitplundering van de Joodse bedrijven en de veilingen van gestolen goed. In deze hachelijke omstandigheden bewees van der Linden, dat hij een man van karakter en een goed vaderlander was. Na de bevrijding kostte het veel moeite de normale verhoudingen enigszins te herstellen. Een van de eerste belangrijke aucties was die van de bibliotheek van de reeds genoemde J.F.M. Scheepers, die in een concentratiekamp omgekomen was. 't Eerste gedeelte van deze prachtige verzameling werd in 1947 geveild door G.W. Schultz, die voor een voortreffelijke catalogus gezorgd had. Toen deze kundige antiquaar kort daarna overleed, wijdde zijn vriend van der Linden gevoelige woorden aan zijn nagedachtenis. De rest van Scheepers' bibliotheek, rijk aan volksboeken en populaire prozaschrijvers, werd in 1949 door Schultz' opvolger H.L. Gumbert in auctie gebracht. Een belangrijk deel van deze collectie wist van der

[p. 228]

Linden voor de Amsterdamse bibliotheek te kopen. Ook bij de grote veilingen die in 1958 en 1959 in Utrecht gehouden werden, toen de keurbibliotheek van Mr. Menso door van Huffel's Antiquariaat en de uiterst gevarieerde schatten van Dr. Wieder door de firma Beyers verkocht werden, was van der Linden in zijn volle kracht. De laatste grote auctie, waar hij zich liet gelden, vond in 1960 plaats, toen de onvergelijkelijke typografische collectie van notaris Warmelink bij Menno Hertzberger in veiling kwam. Zoals altijd, werden er vele nummers aan van der Linden toegeslagen.

De wereld van het antiquariaat en het veilingwezen, een terrein met vele voetangels en klemmen, kende van der Linden als geen ander. Hij was er een gerespecteerde en gevreesde figuur; gerespecteerd, omdat ieder zijn volstrekte onkreukbaarheid kende en wist dat hij de belangen van zijn opdrachtgevers op de striktste wijze behartigde; gevreesd, omdat de ‘man met het stalen gezicht’ een geducht tegenbieder was van wie men nooit raden kon hoever hij gaan zou. Maar hij was ook geliefd om zijn ongekunstelde hartelijkheid en zijn drastische, Amsterdamse humor. Dreigde een veiling saai te worden, dan kon hij met een kwinkslag de stemming verlevendigen; ging er iets niet volgens de regels, dan was een slagvaardige opmerking genoeg om de wagen weer in 't spoor te krijgen.

Hoezeer men hem waardeerde, bleek ondubbelzinnig, toen hij bij zijn veertig- en vijftigjarige ambtsjubilea op grootse wijze gehuldigd werd, waarbij zowel van de zijde van het bibliotheekwezen en de medische wereld als van het antiquariaat hartelijke belangstelling getoond werd. Zijn 75ste verjaardag werd op intieme wijze gevierd: op initiatief van zijn oude vriend Menno Hertzberger werd hem toen een feestelijke maaltijd aangeboden, waarbij zijn beste vrienden, vooral vele antiquaren, aanzaten. Niets wees er op, dat de ijzersterke man, die nog blaakte van werklust en wiens geest nog niets van zijn frisheid en gevatheid verloren had, geen lang leven meer beschoren zou zijn. Een half jaar geleden werd hij door een ongeneselijke ziekte aangetast, die hem na een hevig lijden ten grave sleepte.

Na zijn dood bleek, dat hij zijn lange reeks van veilingcatalogi, zorgvuldig door hem geannoteerd, aan de Amsterdamse bibliotheek nagelaten had - een getrouwe spiegel van zijn jarenlange activiteit. Zijn kinderen schonken aan de bibliotheek een exemplaar, hemzelf bij zijn gouden jubileum door een bevriende antiquaar aangeboden, van de bekende aquatint-gravure van Greive, voorstellend de gebouwen aan het Singel, waar de overledene zijn werkzaam leven had doorgebracht.

Allen wie in ons land het oude boek ter harte gaat, zullen Ernst van der Linden dankbaar blijven gedenken.

H.d.l.F.V.