Het Boek. Serie 3. Jaargang 35

[p. 201]

M.E. Kronenberg
Muzikanten met een rooster, collega's van vrou Lors

Kort nadat mijn opstel over vrouwmens Lors was afgedrukt¹ zond de heer H.K. Overdiep van de Standaardboekhandel te Antwerpen, aan wie ik haar conterfeitsel eens had vertoond, me bijgaande curieuse afbeeldingen. Ze zijn afkomstig van een kinderprent, in October '61 door hem gekocht op de veiling Ouwerling². Zo blijkt dus Vrou Lors niet de enige te wezen, die een rooster bij wijze van instrument bespeelde, maar in deze Bochel-Langneus een collega te hebben. Men kan moeilijk aannemen, dat er een doorlopende iconografische traditie bestaat van 16e eeuwse Vrou Lors tot dit 19e eeuwse manneke. Wel vermoedt de heer Overdiep, dat de voorstellingen van de acht ‘Mismaakte Gezigten’ van zijn prent teruggaan op oudere voorbeelden. De plaat zelf is hier op de helft der grootte gegeven, de roosterspeler, nog eens afzonderlijk, op natuurlijke grootte (afb. I-II). Gelijk het blad, no. 10 van een serie, vermeldt is het gedrukt ‘Te Rotterdam, bij T.L. Thompson op de Hoogstraat’. Volgens Ledeboer³ was deze drukker daar van 1831-'35 werkzaam.

Misschien zal de aardige ontdekking van de heer Overdiep, die ik hier met zijn goedvinden bekend maak, aanleiding worden tot de opsporing van meer roosterartisten.

Wel spoedig is zich weer een collega van musicerende Vrou Lors komen aanmelden. De eer van deze nieuwe ontdekking komt toe aan de heer H.L. Gumbert, de bestuurder van het antiquariaat Beijers in Utrecht. Na de publicatie van mijn artikel wees hij me op plaat 6 in het werk van S. A(mpzing), Spigel ofte Toneel der ijdelheyd onser eeuwe,

1 Zie dit tijdschrift XXXV. 28-30.

2 The Library of the late F.H.M. Ouwerling (auctie Utrecht, J.L. Beijers, 10-11 October 1961), no. 2048.

3 A.M. Ledeboer, Alfabetische lijst der boekdrukkers, enz. (Utr. 1876), i.v. Thomson, T.L.

[p. 202]

Afb. I.

[p. 203]

gedrukt door I.C. Visscher (te Amsterdam), 1633. Exemplaren van het werk bleken schaars te zijn. De Centrale Catalogus ter Kon. Bibliotheek vermeldt er slechts één, in de Amsterdamse Univ. Bibliotheek. De heer Gumbert heeft de grote vriendelijkheid gehad uit zijn exemplaar de matroos met de rooster en het onderschrift te laten reproduceren (afb. III). Wat ongunstigheid betreft kan deze muzikant met Vrou Lors wedijveren. Het is ondertussen een bijzonder mooie gravure, afkomstig van Jan van de Velde¹.

Afb. II.

Ten slotte kan ik hier als afb. IV nog een musicerende bultenaar met rooster aan toevoegen. Hij staat op de plaat, voorafgaand aan het titelblad van deel I der Nederlandse vertaling van Rabelais door

1 Vermeld bij D. Franken et J.Ph. van der Kellen, L'Oeuvre de Jan van de Velde (Amst.-Paris 1883), p. 59, no. 77: ... ‘il racle le gril avec son couteau’.

[p. 204]

Afb. III.

[p. 205]

Claudio Gallitalo (Amst. 1682). De vermelding ervan vond ik in het Woordenboek der Ned. taal XIII, kolom 1343 v. bij de uitdrukking op den rooster spelen, daar verklaard, als waarschijnlijk ‘ketelmuziek maken’. De reproductie is gemaakt naar het ex. ter Kon. Bibliotheek.

Afb. IV.

's-Gravenhage, November-Februari 1961-'62.

[p. 206]

Summary

A picture, part of a 19th century series for children, is reproduced here because of the analogy of the instrument the hunchback is using with the gridiron on the 16th century woodcut of Vrou Lors given here lately.

An other one, reproduced from Ampzing's Spigel ofte Toneel der ijdelheyd (1633), shows a sailor using a gridiron in the same way. It is a fine engraving, made by Jan van de Velde. A third one is to be found in the Dutch translation of Rabelais, by Claudio Gallitalo (1682).