|
| |
| |
| |
H. de la Fontaine Verwey
Kroniek der veilingen
In het jaar 1960 is er in de wereld van het oude boek geen gebrek aan activiteit geweest. Hoewel de klachten, dat oude boeken niet meer te vinden zijn en het antiquariaat een ten dode gedoemd beroep wordt, steeds heviger worden, zijn er desondanks in dit jaar vele belangrijke bibliotheken onder de hamer gekomen. Londen is het onomstreden centrum van de internationale boekenmarkt, terwijl in Parijs het aantal veilingen sterk daalt, in tegenstelling tot Genève, dat steeds meer op de voorgrond komt. In Duitsland worden regelmatig veilingen gehouden, die niet onbelangrijk zijn, doch steeds ongeveer op hetzelfde peil staan.
In ons land zijn er ook gedurende dit jaar enkele aucties gehouden, die ook internationale belangstelling trokken en bewezen, dat op dit gebied Nederland gelukkig nog steeds een rol speelt. De eerste veiling die besproken dient te worden, werd gehouden door de firma Beyers op 12 en 13 januari, waarbij niet minder dan 2168 nummers ter tafel kwamen. Het ‘pièce de résistance’ vormde het handschrift voor de Statenvertaling van het Nieuwe Testament van de Amsterdamse predikant Jacobus Rolandus, met de Griekse tekst en de vertaling naast elkaar. Voor f. 11.000 werd dit monument aangekocht voor het Archief van de Synode der Ned. Herv. Kerk. Van de manuscripten noemen wij verder: een bundel met twee Latijnse handschriften van omstreeks 1470, waaronder een brief van Johannes van Schoonhoven (f. 725, KB Brussel); een Nederlands getijdenboek op perkament, geschreven in 1472, vermoedelijk in Kennemerland of Amsterdam (f. 2500, UB Amsterdam), en een Nederlands gebedenboek, eveneens op perkament, geschreven in 1476, dat later aan een kapelaan van Sint Helbrecht buiten Rotterdam behoorde (f. 1100). Een belangrijke incunabel, de Augustinus-uitgave van de Straatsburger drukker Martin Flach
| |
| |
van 1489, GW 2865, bracht f. 800 op (KB Brussel). Van de XVIe-eeuwse drukken dienen vermeld: een Duits geschrift over het proces van de martelaar Willem van Zwolle, in 1529 te Mechelen verbrand, met een voorrede van Johan Bugenhagen, Wittenberg 1530 (f. 200, UB Utrecht); Bibelsche concordancie, Doesborch, C. van der Rivieren (= Antwerpen, Willem Silvius), 1565 (f. 70, UB Amsterdam); Boetius a Bolswert, Duyfkens ende Willemynkens pelgrimage, Antwerpen 1638, 4e, niet bij Ruys vermelde druk (f. 110, UB Amsterdam); Joh. a Lasco, Forma ac ratio tota ecclesiastici ministerii in peregrinorum ecclesia instituta Londini, vermoedelijk te Emden gedrukt in 1555 door Gillis van den Erve, met eigenhandige opdracht van Alexander Bruchsal aan Joachim Westphal, ex.-Six (f. 1200). Onder de musicalia bevond zich een merkwaardig manuscript van de partituur van Mozart's Don Giovanni, geschreven in 1788, volgens de eerste opvoering in Praag, met alle partijen, die in Mozart's autograaf ontbreken (f. 1200). Een mooi exemplaar, een van de 23 op perkament, van Goethe's Faust, door Cobden-Sanderson en Emery Walker gedrukt op de Doves Press, bracht f. 780 op (KB Brussel). Een aardige verzameling Nederlandse liedboeken kwam ter tafel, waaronder het zeldzame Boeck der gesangen, Hoorn, J. Joachimsz Bijvanck, 1618, Scheurleer 37 (f. 235, UB Amsterdam). Onder de welvoorziene rubriek oude Nederlandse letterkunde werd voor de eerste druk van Jan Luyken's Duytse lier, Amsterdam 1671, f. 530 geboden (UB Amsterdam). Evenals vorige veilingen bevatte deze auctie een collectie populaire prozaschrijvers uit de XVII-XIXe eeuw, bijeengebracht door de verzamelaar S....; waarin o.m. voorkwamen: De historie van Dr. Johannes Faustus, z. pl. 1642, met het tweede deel van 1638 (f. 150, KB Brussel), en A. Roos, Den Amsterdamsen Diogenes,
Utrecht 1684 (f. 45, UB Utrecht); de Nederlandse vertaling van Meursius o.d.t. Akademie der Dames, c. 1770, in 1959 voor f. 380 verkocht, thans voor f. 500, en de 3e druk van 't Amsterdamsch hoerdom, c. 1700 (in 1959 f. 280, thans f. 500). Voor een gecalligrafeerd XVIIe-eeuws medicijnboek met recepten werd f. 100 geboden (Mij tot bev. der geneeskunst). Een medische incunabel, Valescus de Taranta, Practica quae philonium dicitur, Lugduni, Mathias Husz, 1490, Hain 15251, bracht f. 320 op. Onder het hoofd karikaturen was gerangschikt het handschrift van een Nederlandse vertaling van de Rarekiek uit 1838 met 22 pentekeningen van de te weinig bekende kunstenaar Pieter van Loon, illustrator van Van Lennep's ‘Tafereelen uit de geschiedenis des vaderlands’ (f. 280). Vermelden wij tenslotte een ex. van Damhoudere, Practycke ende handbouck van criminele zaaken, Loven 1555, de eerste Nederlandse uitgave (f. 245, KB Brussel).
Een gebeurtenis in de boekenwereld was de verkoping van de typografische verzameling, nagelaten door notaris H.A. Warmelink. Deze hoogstmerkwaardige man had gedurende vele jaren met ware harts- | |
| |
tocht en grote kennis drukken en drukjes uit zes eeuwen verzameld, die uit typografisch oogpunt van belang zijn, en voorts schrijfboeken, letterproeven en typografische curiosa. Het resultaat was een der belangrijkste en origineelste bibliotheken op dit gebied, die nu, onder toevoeging van een aantal boeken uit andere bron, geveild en wijd en zijd verspreid werd. De auctionaris, de firma Hertzberger, verdient lof voor de voortreffelijk geredigeerde en royaal uitgevoerde catalogus. Hier volgen enige boeken, die het vermelden waard zijn: Les fables et la vie d'Esope, Antwerpen, Ameet Tavernier voor Joh. Bellerus, 1561, een der eerste drukken in Tavernier's kleine civilité-type (f. 230, KB Brussel); Alciati, Livret des emblèmes, Paris, Wechel, 1536, 1e druk met de Latijnse tekst in cursief, en de Franse in ‘bâtarde’ (f. 450); Andrade de Figueyredo, Nova escola para apprender a escrever, Lisboa 1722 (f. 410); Beda, Hymnus et pius et eruditus de mystica XII lapidum significatione, Wenen, Hier. Vietor, 1500, vermoedelijk het eerste boekje, gedrukt met Vietor's sierlijke cancellaresca (f. 1150); Oratio dominica in CLV linguas versa, Parma, Bodoni, 1806 (f. 525); Bodoni, Manuale tipografico, Parma 1818 (f. 4600); twee schrijfboeken van Cornelis Boissens, Promptuarium variarum scripturarum (Amsterdam c. 1595) (f. 810) en Gramatographicis, Amsterdam 1605 (f. 240, KB Brussel); de Bry, Alphabeta et characteres, Frankfurt 1596 (f. 2400); een blad van het Mainzer Catholicon (f. 250); Chrysolaras, Erotemata, Alcala, Brocario, 1514, het eerste
Griekse boek in Spanje gedrukt (f. 500); Cordier, De corrupti sermonis emendatione libellus, Robert Estienne 1530, het eerste boek gedrukt met de romeinse letter van Garamont (f. 780, UB Amsterdam); Jean Cousin, Livre de perspective Paris, le Royer, 1560 (f. 420, Rijksprentenkabinet); Cresci, Il perfetto scrittore, Venetië c. 1570 (f. 420, UB Amsterdam); Delacolonge, Caractères et vignettes, Lyon 1773 (f. 450); Joh. Enschedé, Proef van letteren, Haarlem 1768 (f. 700); Fanti, Theorica et practica de modo scribendi, Venetië 1514, het eerste afzonderlijke boek over de constructie van letters (f. 11.000); Fournier le Jeune, Manuel typographique, Paris 1764-66, 2 dln. (f. 610); Fugger, Formular manncherley schöner Schriefften, Neurenberg 1553 (f. 900); Gildebrief van de neeringhe der boomgaert-luyden, Leiden 1610, gedrukt op het Leidse raadhuis in Van der Keere's civilité (f. 230, KB Brussel); Hub. Goltzius, Les images de tous les empereurs, Antwerpen 1557, met houtsneden in clair-obscur, in een contemporaine band met onbekend wapen (f. 740); Gomes de Trier, Le jardin de récréation, Amsterdam, van Ravesteyn, 1611, in een 17e-eeuwse Nederlandse vergulde band (f. 450); J. de Groot, Proeve van letteren, 's Gravenhage 1781 (f. 1025); Guilielmus de Gouda, Tractatus de expositione missae, Deventer, R. Pafraet, 1488, CA 883 (f. 130); een blad van de Gutenberg-bijbel (f. 1425); Heures à l'usage de Romme, Paris, Hardouin, 1514?, ex. op perkament, met een merkwaardige dodendans (f. 1200, UB Amsterdam); Heures à lusaige de
| |
| |
Romme, Paris, Guillaume Anabat pour Guillaume Godart, c. 1510, niet beschreven getijdenboek (f. 1300); twee zeldzame Nederlandse schrijfboeken: Hondius, Theatrum artis scribendi, Amsterdam 1594 - samengebonden met Perret's tweede schrijfboek, Eximiae peritiae alphabetum, Antwerpen 1571, ex.-Vincent van Gogh (f. 2400, KB Brussel); Horae virginis Mariae, Paris, Wechel, 1538, Grieks getijdenboek (f. 320, UB Amsterdam); Houthusius, Exemplaria scripturae ornatioris, z. pl. 1591 (f. 260, KB Brussel); La Fontaine, Contes et nouvelles, Amsterdam 1762, proefdruk van de ‘édition des Fermiers-généraux’ (f. 800); Le Gangneur, La technographie, Paris 1599, fraai schrijfboek, gegraveerd door Simon Frisius (f. 1150); Phaedrus, Fabulae, Paris 1729, met bijgebonden letterproef van de Imprimerie Royale, waarin voor 't eerst de ‘perle’ van Simon Luce (f. 650); Ludwig, Nach der Natur verfertigte Abdrücke der Gewächse, Halle 1760-64, met 192 van de 200 platen in ‘Natur-Selbstdruck’ (f. 925); Neudörffer, Gründliche Austheilung der romanischen Versalien, Nürnberg c. 1600 (f. 500); Paulus de Sancta Maria, Scrutinium scripturarum, Mainz, Schöffer, 1478, BMC I, 34 (f. 600); 't eerste werk van de Brusselse schrijfmeester Perret, Excercitatio alphabetica, Antwerpen 1569 (f. 350); Ploos van Amstel, Proeve van letteren, Amsterdam (1784) (f. 780); Plutarchus, Epitome ou abrégé des vies de LIV personnaiges, Paris, Danfrie & Breton, 1558, een der eerste civilité-drukken (f. 400, UB Amsterdam); verzameling in 12 delen van vroege publicaties van de Congregatio de propaganda fide, Rome 1626-36 (f. 725); Psalterium
Hebraeum etc., Genua, Porrus, 1516, het eerste psalmboek in meer talen (f. 530); Roelands, 't Magazin der loffelycker penn-const, Vlissingen 1616 (f. 425); Romano, Il primo libro di scrivere, Rome 1589 (f. 1100); Sallustius, La conjuracion de Catalina, Madrid, Ibarra, 1772 (f. 520, KB Brussel); Serlio, Reigles générales de l'architecture, Antwerpen, Coecke van Aelst, 1545, eerste druk van de Franse vertaling van boek IV (f. 620); Silvanus, In pontificatum Clementis VII panegyris, Rome, Arrighi, 1524, ten onrechte in de catalogus vermeld als het eerste boek gedrukt met Arrighi's eerste cursief (f. 500, UB Amsterdam); Maria Strick, Tooneel der loflijcke schrijfpen, Delft 1607 (f. 325); Sylvius, In linguam gallicam isagoge, Paris, Robert Estienne, 1531, het eerste boek over vergelijkende linguistiek (f. 230, UB Amsterdam); Tawnacois (Armenische kalender), Constantinopel 1730, met houtsneden en indices op gekleurd papier (f. 345); Geofroy Tory, Champfleury, Paris 1529 (f. 5800); Eusebius, Histoire ecclésiastique, Paris, Geofroy Tory, 1532 (f. 520, UB Amsterdam); Tory, L'art et science de la vraye proportion des lettres attiques, Paris, Gaultherot, 1549, 2e druk van de Champfleury (f. 850); Ugo da Carpi, Thesauro de scrittori, Rome, Blado, c. 1525, wellicht onbeschreven druk, samengesteld uit gedeelten van de schrijfboeken van Arrighi en Tagliente (f. 750, UB Amsterdam); J. van de Velde, Duytsche exemplaren van alderhande gheschriften, Haarlem 1620 - Thrésor
| |
| |
literaire, Haarlem 1621 (f. 240); Amphiario Vespasiano, Opera nella quale s'insegna a scrivere varie sorti di lettre, Venetië 1566, ex.-Landau (f. 400, UB Amsterdam); Marquis de Villette, Oeuvres, Londen (Parijs) 1786, gedrukt op ‘papier de Guimauve’, met 20 bijgevoegde papiermonsters (f. 540); Urban Wyss, Libellus valde doctus elegans et utilis, Zürich 1549 (f. 1200).
Op de tweede dag werden een groot aantal werken over typografie en bibliografie verkocht. De hoogste prijs behaalde de facsimile-uitgave van de Gutenberg-bijbel, Leipzig 1913-15 (f. 1800). Tenslotte kwam een grote reeks moderne drukken ter tafel, deels afkomstig van notaris Warmelink, deels van een tijdens en na de bezettingstijd bekend uitgever. Van de Nederlandse drukken noemen wij: een volledige serie van de uitgaven van de Vijf Ponden Pers (f. 400); enkele drukken van Werkman voor de ‘Blauwe Schuit’, o.a. Gesprek, 1942, (f. 200) en het bekende boekje van De Roos, van Royen en van Eyck, Over boekkunst en de Zilverdistel, den Haag 1916 (f. 200, KB Brussel). Een calligrafie van Jan van Krimpen, geschreven in 1918, Maurice de Guérin, Le centaur, bracht f. 2000 op (UB Amsterdam).
De bibliotheek van de bekende Amsterdamse germanist Prof. Dr. J.H. Scholte kwam op 24-25 mei in veiling bij de firma Beyers. Het zeldzaamste bestanddeel in deze uitgebreide en voortreffelijk bijgehouden geleerdenbibliotheek was de reeks van zeldzame uitgaven van Duitse barok-litteratuur, waar Scholte, de grootmeester der Grimmelshausenstudie, zich vooral op toegelegd had. De meeste hiervan werden voor Duitse rekening aangekocht. De UB Utrecht legde beslag op drie geschriften van Aegidius Albertinus, Der Brunn dess Lebens und Trostes, München 1603 (f. 220); Hirnschleiffer, Keulen 1664 (f. 280); Zwey schöne Tractätl, München 1610 (f. 260). Garzoni, Piazza universale, das ist allgemeiner Schawplatz, Frankfurt 1626, bracht f. 500 op. De hoogste prijzen werden betaald voor werken van Grimmelshausen, Simplicianischer zweyköpffiger Ratio Status, Nürnberg 1670 (f. 1300); Der abentheurliche Simplicissimus, Mompelgart 1669 (= Nürnberg 1668) met de Continuatio, eerste uitgave van de roman in vijf boeken, waarvan slechts 12 exemplaren bekend zijn (f. 5900); Des abentheurlichen Simplicissimi ewig-währender Calender, Nürnberg 1670 (f. 1400). Verder verdienen vermelding: Quirinus Kuhlmann, Lehrreicher Geschichts-Herold, Jena 1673 (f. 210, UB Utrecht); Filip von Zesen, Assenat, Amsterdam 1670 (f. 310); Prirau oder Lob des Vaterlandes, Amsterdam 1680 (f. 420); Comenius, Portael der saecken en spraecken, Amsterdam 1673, eerste uitgave in drie talen (f. 260).
Op 5 september veilde Van Stockum's antiquariaat een merkwaardige verzameling voornamelijk geografische werken, oorspronkelijk afkomstig van een kerkelijke instelling te Rotterdam. In het algemeen werden er hoge prijzen betaald, zoals uit het volgende blijkt: G. en J.
| |
| |
Blaeu, Theatrum orbis terrarum, 1644, alleen deel I (f. 3300); Braun en Hogenberg, Civitatis orbis terrarum, Keulen 1576-1618, 6 dln met 363 platen, gekleurd in de tijd (f. 16.000); Mercator-Hondius, Appendix novi atlantis, Janssonius 1637, met 14 kaarten (f. 2600); Mercator-Hondius, Atlas, 10e druk, 1630 (f. 3600); de Laet, Historie ofte jaarlijks verhael, Leiden 1644 (f. 800); Blaeu, Italiaanse stedenboeken in de herdruk van Alberts, 1724-26, 8 dln (f. 4100); Valentijn, Oud en nieuw Oost-Indiën, Amsterdam 1724-26, 5 delen, 8 banden (f. 1000); Merian, De Europische insecten, naauwkeurig onderzogt, Amsterdam 1730, samen met: Over de voortteeling enz. der Surinaamsche insecten, Amsterdam 1730 (f. 2600); Vignola, Reghel van de vijf ordens der architecture, handschrift van F.B. Coppens met vele tekeningen, geschreven in den Haag 1714 (f. 2300). 't Is verheugend, dat de belangstelling voor de grote werken uit onze ‘gouden eeuw’ zo toeneemt. Wanneer komt er eindelijk een uitvoerige bibliografie van onze atlassen?
|
|
Auteursrechtelijk beschermd