Het Boek. Serie 3. Jaargang 35

[p. 25]

B. van 't Hoff
De catalogus van de bibliotheek van Gerard Mercator

Gerard Mercator (1512-1594) wordt algemeen, en terecht, als de grootste geograaf van de zestiende eeuw beschouwd¹. Reeds zijn tijdgenoot en vriend Abraham Ortelius (1527-1598) noemde hem de Ptolemaeus van zijn eeuw². En in onze tijd zegt Nordenskiöld: ‘Gerard Mercator, who stands unsurpassed in the history of cartography since the time of Ptolemy³. Het zou niet moeilijk zijn een reeks soortgelijke uitspraken aan te halen.

De grote roem van Mercator berust vooral op zijn wereldkaart op wassende graden ‘ad usum navigantium’ (1569) en op zijn wereldatlas, waarvan de eerste delen in 1585 en 1589 verschenen en die in de zeventiende eeuw nog vele uitgaven in Amsterdam beleefde.

Het is bekend, dat de koperplaten van zijn atlas en van zijn Ptolemaeus-uitgave na zijn dood en wel in 1604 door de erfgenamen verkocht zijn aan de Amsterdamse kartograaf Jodocus Hondius (1563-1611). In hetzelfde jaar heeft zijn boekerij de weg naar Holland gevonden. De Gentse hoogleraar Ferdinand van Ortroy († 1934) heeft de catalogus van Mercator's boekerij onder ogen gehad. Hij geeft in zijn tijdens de eerste wereldoorlog in Frankrijk verschenen artikel⁴ de volgende titel: ‘Basson, Th. Catalogus Librorum Bibliothecae Clarissimi Doctissimique Viri, piae memoriae, Gerardi Mercatoris, Illustrissimi Ducis Juliae, Cliviae, etc. Cosmographi; Catalogue van de Boec-

1 Een levensbeschrijving door J. Keuning vindt men in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel X (1937), kolom 614-619. Het standaardwerk over Mercator is nog steeds: H. Averdunk und J. Müller-Reinhard: Gerhard Mercator und die Geographen unter seinen Nachkommen. Ergänzungsheft 182 zu Petermanns Mitteilungen. Gotha 1914.

2 In de Catalogus auctorum voorin het Theatrum Orbis Terrarum (eerste uitgave 1570): ‘Nostri saeculi Ptolemaeus’.

3 In de Facsimile Atlas (Stockholm 1889), p. 133.

4 Bibliographie mercatorienne. In Revue des Bibliothèques, tome 25-26 (1915-1916), p. 135.

[p. 26]

ken des gheleerden ende uuijtberoemden Wereldtbeschrijver Gerardi Mercatoris. Lugduni Batavorum, Ex officina Thomae Basson, 1604, in 4^o, 22 f. ‘Hij voegt hieraan de mededeling toe: ‘La vente s'est faite le 12 juillet 1604 au domicile du libraire Jean Maire’. Helaas zegt Van Ortroy niet, waar hij deze catalogus raadpleegde. Nog eens, en wel in 1926, noemt Van Ortroy de catalogus, zonder dat uitdrukkelijk blijkt, dat hij toen wederom de catalogus heeft gezien¹.

Een volgende vermelding, die ons op het bestaan van deze veilingcatalogus attent heeft gemaakt, geschiedde in 1943 door mr. H.F. Wijnman². Hij verwijst naar Van Ortroy, maar heeft de catalogus in Nederland niet kunnen vinden en, wij waren toen in de tweede wereldoorlog, in België geen navraag gedaan. Mr. Wijnman wijst er op, dat de boekenveiling Mercator een der eersten was, die in Leiden werd gehouden. Ook uit dit oogpunt is het dus een stuk van waarde en zou het terugvinden van betekenis zijn.

Enige maanden geleden verscheen in Antwerpen een uitgave van Mercator's briefwisseling, voor zover deze is te achterhalen³. Hier wordt op blz. 5 in de eerste noot de catalogus genoemd. Maar helaas, de geleerde schrijver berichtte mij, dat ook hij geen exemplaar kan aanwijzen. Hij sprak het vermoeden uit, dat het door Van Ortroy geraadpleegde exemplaar met de boekerij van de Leuvense Universiteit in de eerste wereldoorlog was te gronde gegaan.

Nu ik bezig ben met de voorbereiding van een nieuwe reproductieuitgave van Mercator's wereldkaart heb ik een bijzonder verlangen om de tot heden onvindbare catalogus te raadplegen. Men kan dan nl. zien, welke boeken Mercator heeft bezeten en over welke gegevens hij beschikte bij de samenstelling van zijn kaarten en atlassen. Ook een Duitse onderzoeker, de Heer R. Kirmse in Duisburg, die kortgeleden een interessante studie publiceerde over Mercator's kaart van Vlaanderen⁴ is al op zoek geweest naar het verloren schaap en heeft hiertoe al in vele landen navraag gedaan, jammer genoeg zonder resultaat. Ook mijn pogingen, o.a. rondvraag in Nederland en België, hebben nog niets opgeleverd. Daarom doe ik hierbij een beroep op de lezers van dit tijdschrift om een exemplaar van de catalogus aan het licht te brengen. Een boekje van 22 bladzijden kan b.v. wel in een verzamelband met veilingcatalogi verscholen zijn, zonder dat de titel in een alfabetische of systematische catalogus is opgenomen. Mag ik vragen of ieder, die een aanwijzing kan geven mij een berichtje zendt (adres: Burnierstraat 42, den Haag)?

1 Les sources scientifiques de la cartographie mercatorienne. In Mélanges d'histoire offerts à H. Pirenne (Bruxelles 1926), II, p. 637 (p. 3 van de overdruk).

2 Jodocus Hondius en de drukker van de Amsterdamsche Ptolemaeus-uitgave van 1605. In ‘Het Boek’, deel 28 (1943), blz. 1-49. Zie aldaar blz. 3-4.

3 M. van Durme. Correspondance mercatorienne. Antwerpen 1959.

4 Die grosze Flandernkarte Gerhard Mercators (1540); ein Politicum? Duisburger Forschungen, Band I (1957), S. 1-44.

[p. 27]

Summary
The catalogue of Gerard Mercator's library

It is well known that Gerard Mercator, the famous sixteenth century geographer, possessed an extensive library. This library was ultimately sold at Leyden by his heirs on July 12th, 1604.

Prof. Ferdinand van Ortroy of Ghent University, who died in 1934, must have seen a catalogue of this auction which is evident from an article written by him during the first World War.

Prof. Van Ortroy gives the title of the catalogue as: ‘Basson, Th. Catalogus Librorum Bibliothecae Clarissimi et Doctissimi Viri, piae memoriae, Gerardi Mercatoris, Illustrissimi Ducis Juliae, Cliviae etc. Cosmographi; Catalogue van de boecken des gheleerden ende vvytberoemden Wereldtbeschryver Gerardi Mercatoris, Lugduni Batavorum, Ex Officina Thomae Basson, 1604. 4^o. 22ff.’, to which he has added ‘La vente s'est faite le 12 juillet 1604 au domicile du libraire Jean Maire’. Unfortunately Van Ortroy does not state where the copy of this catalogue was when he colsulted it, and since that date every effort to discover it has been unsuccessful. It is obviously of great importance that this catalogue should be found as we would then inter alia know what books Mercator was able to consult when preparing his maps and atlases.

It also appears that the catalogue is one of the most ancient sales-catalogues issued at Leyden whose existence is on record. We therefore appeal to the readers of ‘Het Boek’ to make every effort to discover and produce a copy of this catalogue.