Het Boek. Serie 3. Jaargang 35

[p. 23]

M.E. Kronenberg
Een Antwerps schijnadres van een Zwitserse drukker
(1580)

Van belang ook voor de Nederlanden is een recente ontdekking, te danken aan de erudiete leidster van de Librairie E. Droz in Genève¹. Vertrouwd als weinigen met de uitgaven der Frans-talige reformatoren heeft Mademoiselle Droz thans weten uit te vorsen, wie zich verschuilt achter het gefingeerde adres der Imprimerie de Iean Remy a Anvers, vermeld in de Histoire ecclesiastique des eglises reformees au royaume de France van 1580. Het werk zelf, anoniem verschenen en vroeger vaak aan Théodore de Bèze toegeschreven, schijnt volgens latere onderzoekingen wel materiaal te bevatten, op diens initiatief bijeengebracht, maar te zijn samengesteld door Simon Goulart.

Naar Mlle Droz nu op grond van typenonderzoek met tal van bewijzen heeft kunnen staven is het boek geenszins in Antwerpen gedrukt, maar te Genève, door de drukker Jean de Laon. Terecht ontbreekt de niet-bestaande Jean Remy in Olthoff's werk over de Antwerpse drukkers².

Het was niet de eerste keer, dat een Zwitserse drukker zich listiglijk van een Nederlands schijnadres bediende voor de uitgave van verboden waar. Zo noemde Pierre de Vingle, in Genève en later in Neuchâtel gevestigd, zijn Bodius-uitgave van 1533 ‘imprime en Anuers par Pierre du Pont, a lenseigne du Pigeon blanc’³. En zijn editie van Les grans pardons et indulgences van c. 1533 was quasi ‘imprime a Gand par Pieter van winghue’⁴.

Dit waren tenminste gefingeerde namen en adressen. Onbeschaam-

1 E. Droz, L'Imprimeur de l'Histoire ecclésiastique (1580) in Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance, Travaux et Documents to. XXII (Genève 1960), 371-376.

2 F. Olthoff, De boekdrukkers... in Antwerpen sedert de uitvinding der boekdrukkunst tot op onze dagen. (Antw. 1891).

3 Zie mijn opstel in dit tijdschrift XXV (1938-39), 257-265 en NK. 4127.

4 NK. 3675.

[p. 24]

der trad Jean Gerard te Genève op, die zijn druk, de Epistre tresutile faicte et composée par une femme chrestienne de Tornay van Marie Dentière, in 1539 kalmweg op naam zette van de Antwerpse drukker Martin l'empereur¹.

Ondertussen zal dit Martinus de Keyser, die reeds overleden was, niet getroffen hebben, doch misschien heeft zijn weduwe, die het bedrijf had voortgezet, het zich aangetrokken. Veel recht er zich boos over te maken had zij echter niet, gezien de vele malen, dat haar man buitenlandse schijnadressen had gebruikt. Daaronder mede een quasi Zürichs van de reëel bestaande Italiaanse Jac. Mazochius². Inderdaad konden de Zwitserse en Nederlandse drukkers elkaar op dit gebied dus weinig verwijten. Had ook onze woelige Antwerpse Johannes Hoochstraten zich vroeger niet tot twee keer toe het adres ‘Basel bi mi Adam Anonymus’ aangematigd³? En een mij niet bekende, doch zeker Nederlandse drukker gaf in later jaren (na 1556) aan een uitgave van Bugenhagen's Psalter het fictieve adres ‘te Geneue, door Petrum Stephanum van Gendt’⁴.

Tot slot nog even terug tot het uitgangspunt, de interessante bijdrage van Mlle Droz. Men vindt hier behalve de intelligente oplossing van een typografisch probleem bovendien kostelijk vergelijkingsmateriaal, dank zij de vele afbeeldingen van typen, initialen, randjes en een drukkersmerk van de Geneefse drukker Jean de Laon. Met recht een voorbeeldig opstel, compact, zakelijk en suggestief.

's-Gravenhage, Juni 1960.

1 NK. 2758.

2 Zie dit tijdschrift XXXIV. 57.

3 NK. 508 en 3464.

4 Zie NK. 0254 en vgl. Over een en ander ook mijn Verboden boeken en opstandige drukkers in de Hervormingstijd (Amst. 1948), 115-118.

Summary

Attention is drawn to a recent article of Mademoiselle E. Droz, in which a quasi Antwerp address is proved to have been used in 1580 by a Geneva printer. A few examples of similar proceedings, both by Swiss and Antwerp printers, are given.