Het Boek. Serie 3. Jaargang 34

[p. 251]

Varia

Onlangs verwierf de Utrechtse Universiteitsbibliotheek een exemplaar van de uitgave Bazel 1512 van de Polyanthea van Domenico Nani Mirabelli, een in 1503 voor het eerst te Savona verschenen en later herhaaldelijk herdrukt en zeer vermeerderd werk, dat aan de hand van alfabetisch gerangschikte trefwoorden een groot aantal teksten geeft uit de H. Schrift, de klassieke schrijvers en de kerkvaders en dat, tezamen met een aantal soortgelijke werken, ook nu nog wel gebruikt wordt voor het identificeren van citaten. Het exemplaar waarvan hier sprake is heeft dit merkwaardige, dat op het laatste blad in handschrift een (overigens stuntelig) Latijns gedicht voorkomt, waarin gezegd wordt, dat Matheus Wichsenstein, abt van het benediktijnenklooster Plankstetten in Beieren, dit boek voor zijn klooster aanschafte in 1513. Het gedicht luidt als volgt:

Annis transactis mille simul et quingentis
A veri ortu solis tribus una cum decem iunctis
Hunc fecit librum cauta providencia adduci
Maria tibi o stelligera virginum regina
Regiminis qui tuo tenet favore habenas
Loci huius tibi o nostri gubernatrix planckstetten
Perpetuam ad laudem tui feliciter dicati
Is pater reverendus nomine Matheus
Abbas benemeritus tibi o domina gratus
Clara¹ ex familia Wichsenstain natus
Gregis et pastoris sis ad portum salutis
Post huius misere ductrix finem vite
Des suffragium eunti solamenque pervenienti
Tuo tu ducatu freti mereamur gaudia olympi².

1 Clara is later doorgestreept.

2 Nadat er 1513 jaren verlopen waren sinds het opgaan van de ware zon, heeft met behoedzame zorg voor de toekomst dit boek laten komen te Uwer eer, Maria, sterrendragende koningin der maagden, hij die door Uw gunst het bestuur voert over deze plaats, die het geluk heeft, o heerseres over ons Plankstetten, tot Uw voortdurende lof aan U te zijn toegewijd, hij, de eerwaarde vader, Matheus genaamd, verdienstelijk abt, U, o meesteres, dierbaar, uit de beroemde familie Wichsenstein geboren. Geleid gij na het einde van dit ellendig leven kudde en herder naar de veilige haven, geef hulp aan wie nog op weg is en troost aan wie het einde bereikt, opdat wij, vertrouwend op Uw leiding, de vreugden des hemels mogen verdienen.

[p. 252]

Matheus Wichsenstein was abt van Plankstetten¹ van 1494 tot 1526. In later tijd is het boek nog in het bezit geweest van het bekende benediktijnenklooster Wessobrunn, eveneens in Beieren, waarvan het op de binnenkant van het voorplat een ex-libris bevat, gegraveerd door Joseph Erasmus Belling(er) (Augsburg, tweede helft 18de eeuw) met als onderschrift de verzen:

Wessofontani proba sum possessio claustri
Heus! Domino me redde meo: sic jura reposcunt².

Het klooster Wessobrunn werd in 1803 opgeheven (Plankstetten in 1806, om echter in 1904 opnieuw in gebruik genomen en in 1917 weer tot abdij verheven te worden). Over de lotgevallen van het boek na de opheffing kon nog niets worden achterhaald. Overigens zal deze aanwinst ook op andere punten nog verder bestudeerd moeten worden: zo wacht de (stempel)band nog op een beschrijving, terwijl een drietal bezitters uit de 16de-17de eeuw, wier namen in handschrift op het titelblad voorkomen, zo mogelijk geïdentificeerd zullen moeten worden.

P.M.M. Geurts

1 Voor litteratuur en bronnen over dit klooster en het nog te noemen klooster Wessobrunn zie vooral: Josef Hemmerle, Die Benediktinerklöster in Bayern, München 1951 (Bayerische-Heimatforschung, H. 4).

2 Ik ben het waardevolle eigendom van het klooster Wessobrunn: geef mij terug aan mijn eigenaar, zo eist het recht het.