Het Boek. Serie 3. Jaargang 33

[p. 211]

M.E. Kronenberg
Opmerkingen over de annotatie der correspondentie van Robert Fruin

Wat inhoud betreft heeft de recente publicatie van Fruin's Correspondentie door het Historisch Genootschap - uitgegeven door Dr. H.J. Smit en Dr. W.J. Wieringa - me van 't begin tot het einde geboeid. Het was echter een teleurstelling te bespeuren, dat aan de annotaties niet overal voldoende zorg is besteed. Hier volgt het een en ander van hetgeen ik, geenszins op jacht naar fouten, maar al lezende, opmerkte.

Bij Fruin's brief aan A. van der Linde, die over de kwestie Coster of Gutenberg handelt - waaraan Fruin ook een Gids-artikel, Mainz of Haarlem (1888), heeft gewijd -, wordt op blz. 193 in noot 4 gesproken over de welbekende plaats in de Keulse Kroniek van 1499:... ‘Zij schrijft de uitvinding van het drukken aan Gutenberg toe, meent echter dat zijn vinding terugging op in Holland gedrukte donaten, die Fruin voor typografische producten wil houden’... (ik spatieer). Hier valt bij op te merken, dat Fruin's mening niet zo ongerijmd of verouderd is, als de annotatoren schijnen te denken. Want plaatst men naast de vele vroege Donatus-edities, die hier te lande met losse typen zijn gedrukt, blijkens de jongste onderzoekingen zeker meer dan honderd in aantal, onze drie of vier overgeleverde blokboek-Donatussen, die bovendien op grond van hun typen waarschijnlijk van later datum zijn¹, dan ligt wel zeer voor de hand bij de bewuste plaats in de Keulse Kroniek, evenals Fruin het deed, aan ‘typografische producten’ te denken. Wel te verstaan dus Donatus-edities, met losse letters gedrukt.

Veel hinderlijker is wat in noot 6 op blz. 193 v. wordt beweerd. Daar leest men: ‘Onder degenen, die aan Holland de eer van de uitvinding der typografie toeschreven, kan men o.a. noemen J.W. Holtrop

1 Uitvoeriger schreef ik over de kwestie blokboek en druk in dit tijdschrift XXXII. 356-57.

[p. 212]

(Monuments typographiques des Pays-Bas au quinzième siècle (1868) en M.F.A.G. Campbell (Annales de la typographie du [lees: au] XVe siècle (1874)’. (Dat er hier met de haakjes raar wordt gemanoeuvreerd, komt op rekening van de uitgevers). Holtrop heeft inderdaad in de voorrede zijner Monuments typographiques aan Coster de eer van de uitvinding toegekend. Maar wat verteld wordt omtrent Campbell's mening raakt kant noch wal. In de geciteerde Annales zal men er geen woord over vinden. En uitlatingen van Campbell bewijzen integendeel, dat hij, hierin verschillend van de wat oudere zwager Holtrop, in Gutenberg's prioriteit heeft geloofd. Men leze slechts zijn opstellen De oudst bekende Nederlandsche boekdrukkerij en De Nederlandsche prototypographie¹. In het tweede schat hij de oudste producten der Nederlandse drukkunst, die men vroeger als ‘Costeriana’ heeft betiteld, op c. 1470.

Reeds heeft Henri A. Ett in Het Vaderland van 12 Oct. '57 gewezen op onjuistheden in noot 1 op blz. 122, handelend over E. Douwes Dekker. Daarnaast kan men de aperte onjuistheid plaatsen in noot 5 op blz. 453. Er wordt hier verteld, dat de Besognekamer is een ‘Kamer bij de Ridderzaal, genoemd naar de commissies van besogne uit de Staten-Generaal, die belast waren met de behartiging van de buit. zaken’. Een wonderlijke verklaring. Want een ieder, die enigszins thuis is in de residentie, begrijpt natuurlijk dadelijk, dat Fruin het in zijn brief heeft over de Sociëteit De Besognekamer, waar Mr. R. van Boneval Faure dus graag zijn avonden bleek door te brengen.

Met de titels van de Nederlandse adel is hoogst eigenaardig omgesprongen. Toen ik de namen Van Lynden van Lunenborg, Mackay, Gevers van Endegeest en Van Zuylen van Nijevelt, alle zonder titels opmerkte, (op blz. 13, n. 1, 38, n. 3 en 10 en 39, n. 6), heb ik dit aanvankelijk beschouwd als een uiting van de huidige democratische nivelleringszucht. Dat is het echter blijkbaar niet. Want Taets van Amerongen en Van Goltstein (op blz. 38, n. 11 en 91, n. 7) en tal van anderen krijgen wel degelijk hun baroniale of jonkheerstitel. J. Roëll, nog ongetiteld op blz. 381, n. 5, heet weer jhr. op 431, n. 1. Dezelfde ongelijkheid bij het benoemen van Jhr. J.K.J. de Jonge (vgl. blz. 69, n. 1 en 119, n. 4 met 124, n. 2). Reeksen van soortgelijke onregelmatigheden zal men in de noten aantreffen. Het is op dit gebied een weinig aristocratische rommelboel. Altemaal slordigheden, die, zo ze de eigenlijke waarde der annotaties niet aantasten, toch hinderlijk zijn.

Dat verder onze kerkhistoricus J.G.R. Acquoy nu eens J.G. heet (blz. 375, n. 2 en 428, n. 2), dan tot drie keer toe J.G.A. (blz. 474, n. 1, 2 en 6), terwijl hij wel weer correct is benoemd in noten op blz. 340, 347 en 441, pleit niet voor de correctie. Evenmin als het feit,

1 In Bibliographische Adversaria IV ('s Grav. 1878-82), 197-200 en V (1883-86), 169-72.

[p. 213]

dat de naam Schimmelpenninck op blz. 70 in n. 3 één keer goed en een andere keer Schimmelpenning wordt gespeld.

Als bibliograaf kan ik ook moeilijk aanvaarden, dat herhaaldelijk titels onnauwkeurig geciteerd zijn. Op de fout in die van Campbell's Annales wees ik reeds. Verder tekende ik het volgende aan:

Blz. XIV:... Nieuw Nederlandsch Biographisch Woordenboek. Lees:... Biografisch...

Blz. 98, n. 4:... W.J.A. Jonckbloet, Geschiedenis der Middelnederlandsche Dichtkunst... Lees:... Middennederlandsche....

Blz. 193, n.l.:... Hand. Mij. Ned. Letterk., blz. 26, 27. Lees:... Hand. Mij. Ned. Letterk. 1917-1918, blz. 26, 27.

Blz. 195, n. 6:... ‘Hier begint die Chronike of die Historie van Hollant, van Zeelant ende van Vrieslant ende van den Stichte van Utrecht’... Lees:... ‘Hier beghint die cronike of die hystorie van hollant van zeelant ende vrieslant ende van den sticht van vtrecht’... Men kan hier nog aan toevoegen, dat het auteurschap van Jan van Naaldwijck, in ieder geval dat voor de hele kroniek, niet zo zeker is als in de noot wordt beweerd.

Blz. 247, n. 2:... Huldeblijk aan pater dr. Bonaventura Kruitwagen (1949).... Lees:... Huldeboek Pater Dr Bonaventura Kruitwagen O.F.M. (1949)....

Een enkele drukfout is natuurlijk onvermijdelijk in een werk van een dergelijke omvang. Zo noteerde ik op blz. 416, n. 7 Japiske voor Japikse; een verwijzing op blz. 343, n. 2 naar blz. 335 noot 3 in plaats van naar noot 4 en eveneens wordt op blz. 453 in noot 4 naar blz. 444 noot 1 in plaats van naar noot 3 verwezen. Iets hinderlijker is, dat op blz. 35 de noten 1-8 aan de voet van de pagina de nommering 1 2 3 4 1 2 3 4 hebben. Als pure slordigheid valt weer te beschouwen, dat de vrouw van Archivaris S. Muller, na op blz. 338, n. 4 terecht M.G. Lulofs te zijn genoemd, op blz. 411, n. 2 M.G. Roelofs heet.

Zo is mijn conclusie, dat aan het annoteren van Fruin's Correspondentie groter zorg had kunnen worden besteed. Met volle waardering voor het vele goede, dat de uitgave biedt, meen ik toch, dat ze niet in allen dele beantwoordt aan de hoge eisen, die het Historisch Genootschap ons door zijn andere publicaties het recht heeft gegeven te stellen.

's-Gravenhage, Febr. 1958

Summary

Some critical notes on part of the annotations of Robert Fruin's Correspondentie, which, especially from a bibliographical point of view, are not quite up to the high standard expected of editions by the Historisch Genootschap.