Het Boek. Serie 2. Jaargang 32

[p. 247]

De uitgaven van de Kelmscott Press in de Koninklijke Bibliotheek

De Koninklijke Bibliotheek heeft in de herfst van 1954 een zeer merkwaardig en kostbaar bezit verworven voor het toekomstige Museum van het Boek, dat over enige jaren in het Museum Meermanno-Westreenianum zal worden gevestigd. Het bestaat uit de volledige verzameling werken, 68 delen, die op de Kelmscott Press van William Morris te Hammersmith bij Londen zijn gedrukt tussen 1891 en 1898.

Deze complete collectie mag een bijzonder bezit worden genoemd, want deze zou slechts 150 maal kunnen worden gevormd, aangezien van één van de kleine werken, Savonarola's De contemptu mundi, 150 exemplaren zijn gedrukt in opdracht van Charles Fairfax Murray.

Bij deze verzameling boeken van de Kelmscott Press behoort een speciale kast, die is vervaardigd in de werkplaatsen van Morris & Co, waar de ontwerpen voor meubelkunst, weefsels, gebrandschilderde vensters en kunstnijverheid werden uitgevoerd, die Morris en zijn medewerkers hadden getekend. Deze kast is aangekocht met steun van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.

De aankoop van de volledige uitgaven van de Kelmscott Press opent de mogelijkheid om in een Nederlandse bibliotheek de verschillende lettertypen, die William Morris heeft ontworpen en het rijke bezit aan houtsneden, waarmee de werken zijn versierd, te bestuderen. De werkzaamheid van William Morris als tekenaar en boekdrukker is een zeer belangrijk element geweest in de herleving van de drukkunst aan het einde van de 19e eeuw, na een tijdperk van verval, dat verscheiden decennia had geduurd. Wat Morris met zijn Kelmscott Press hoopte te bereiken heeft hij zelf als volgt geformuleerd:

I began printing books with the hope of producing some which would have a definite claim to beauty, while at the same time

[p. 248]

they should be easy to read and should not dazzle the eye, or trouble the intellect of the reader by eccentricity of form in the letters.’ Deze woorden vormen het begin van A note by William Morris on his aims in founding the Kelmscott Press (1895), welke is gedrukt als laatste uitgave van de Kelmscott Press in 1898.

Morris had een grote bewondering voor de Middeleeuwen en als voorbeeld voor zijn lettertypen koos hij de letters in Italiaanse en Duitse incunabelen. Voor de versiering van zijn boeken bestudeerde hij de Middeleeuwse verluchte handschriften en de oudste boeken met randen en initialen, die nog herinneren aan de tekeningen van de miniaturisten. In December 1889 begon Morris zelf een lettertype te ontwerpen. Bij het tekenen ging hij uit van de Romeinse letters van Nicolas Jenson, de Franse drukker, die in Venetië werkzaam was tussen 1470 en 1476. Over de wordingsgeschiedenis van deze letter bezitten wij uitvoerige gegevens, die door Morris zelf zijn vermeld in zijn Note on his aims in founding the Kelmscott Press, terwijl zijn dochter May in haar inleiding voor deel XV van de grote uitgave van Morris' Collected Works (1912) merkwaardige details heeft meegedeeld. In overleg met Emery Walker, Morris' vriend en buurman in Hammersmith en een groot kenner van de typographie, werden een aantal bladzijden van werken met de belangrijkste Romeinse lettertypen uit de 15e eeuw gefotografeerd en vergroot, waarna Morris deze vele malen natekende. Na het bestuderen van de voorbeelden ging hij er toe over, zijn eigen letters te ontwerpen op grote schaal en deze werden vervolgens gefotografeerd en verkleind op de vereiste schaal. Hierna werden weer wijzingen aangebracht, totdat tenslotte na een jaar de tekeningen waren voltooid en de letters konden worden gesneden en gegoten. Deze lettertype, de Golden type, is genoemd naar het eerste boek, waar de letters voor waren bestemd, de Legenda aurea van Jacobus de Voragine in de Engelse vertaling van Caxton, The golden legend. Later volgde de grote Gotische letter, Troy type genaamd, ontworpen na studies van de lettertypen, gebruikt door Peter Schöffer (Mainz), Günther Zainer (Ausgburg) en Anton Koberger (Neurenberg). Deze letter was bestemd voor het drukken van Caxton's vertaling van het werk van Raoul Lefèvre: The recuyell of the historyes of Troye en werd hier naar genoemd. Later werd de Troy type verkleind om dienst te doen voor het drukken van de Chaucer en deze kleine Gotische letter werd Chaucer type geheten. Voor

[p. 249]

de versiering van de werken, die gedrukt werden op de Kelmscott Press, tekende Morris zelf 644 verschillende ontwerpen voor ornamenten, initialen en randen, die daarna in hout werden gesneden. De illustraties werden ontworpen door Edward Burne-Jones, Walter Crane en C.M. Gere. William Morris liet zijn werken drukken op Albion handpersen, terwijl ook de werkzaamheden van het scheppen van het papier, het zetten en het binden met de hand werden verricht. Deze eis van Morris: uitsluitend handwerk, heeft veel verzet uitgelokt bij zijn tijdgenoten, die zijn bewondering voor de Middeleeuwen niet deelden en veeleer het oog op de toekomst hadden gericht. Zij wilden de machine inschakelen bij het vervaardigen van het schone boek en ook in Nederland werd hier in het algemeen voor gepleit. Onze grote kunstenaar van het boek, Mr J.F. van Royen, heeft echter Morris' werkwijze toegepast en eigenhandig op een Albion handpers zijn boeken voor de Zilverdistel en Kunera Pers gedrukt. De pers van Mr van Royen zal een plaats vinden in het Nederlandse Museum van het Boek en daar met de kostbare werken van de Kelmscott Press en de fraaie uitgaven, die van Royen zelf heeft voltooid, worden tentoongesteld.

E. de la Fontaine Verwey

Summary
Publications of the Kelmscott Press in the Royal Library

In the autumn of 1954 the Royal Library at The Hague acquired a complete set of the works printed at the Kelmscott Press, in a special bookcase made by Morris & Co. Thus at last will it be possible to study the full range of William Morris's typographical production in a Dutch library.

The set is destined to go the Museum of the Book which it is intended to set up in the Museum Meermanno-Westreenianum within the next few years. There it will find congenial company in the equally complete collection of the works printed by that superb Dutch book artist, the late Mr J.F. van Royen, for his Zilverdistel and Kunera Press. With these last will also be shown the hand-press on which they were printed.