Het Boek. Serie 2. Jaargang 30

[p. 318]

Boekbespreking

The Chepman and Myllar prints. A facsimile with a bibliographical note by William Beattie. Edinburgh Bibliographical Society, 1950. xxvii blzz. tekst en 220 blzz. facsimile. 8^o. - Prijs: £4.4 sh.

In de plaats van Transactions voor de jaren 1945-'48 hebben de leden van de Edinburgh Bibliographical Society deze mooie publicatie ten geschenke ontvangen, in het bijzonder voor Schotland van groot belang. Ze bevat facsimile's van de elf drukken in de Engelse taal, alle unica, die samengebonden zijn in een zeer bekende verzamelband van de National Library te Edinburg. Behalve no. 1 van de collectie, The porteous of nobleness, Engelse vertaling van een werk van Alain Chartier, zijn het uitsluitend gedichten, verscheidene in defecte exemplaren, waarbij enige van William Dunbar, van John Lydgate en van Robert Henryson. Het merendeel, negen stuks, zijn producten van de eerste Schotse pers, van Walter Chepman en Androw Myllar en in of omtrent 1508 te dateren. Dit negental is gedrukt met eenzelfde lettertype, die Frank Isaac in zijn English & Scottish printing types (Oxf. 1930) Normandisch van karakter noemt en waarvan hij vermoedt, dat Myllar hem te Rouaan voor zich heeft laten snijden. Als 10e in de collectie een uitgave met gedichten van Dunbar zonder naam van drukker en in een andere type gezet, die ook naar Normandië wijst en te Rouaan voorkomt.

Voor Nederland van belang is het laatste gedicht van de bundel, A Gest of Robyn Hode, eveneens defect en zonder naam van de drukker. Proctor heeft de druk indertijd zonder bedenkingen aan Jan van Doesborch te Antwerpen toegeschreven, een toeschrijving door Isaac in zijn genoemd werk vermeld, maar niet voetstoots aanvaard. In de Nederlandsche Bibliographie (no. 3080) hebben we Jan van Doesborch met vraagteken als drukker genoemd en onze opvatting is hier door Beattie overgenomen. Het betekent winst, thans de reproductie van het gehele fragment te bezitten. Een hernieuwd onderzoek heeft me evenals vroeger slechts de waarschijnlijkheid, doch geen zekerheid gegeven, dat het een druk van Jan van Doesborch is.

Aan de facsimile's gaan vooraf een 19tal bladzijden Bibliographical Note, waarin Beattie kort en zakelijk verhaalt wat men van deze werken en hun geschiedenis weet en wat er verder over gepubliceerd is.

's-Gravenhage, Mei 1950.

M.E.K.

Festschrift Karl Schwarber. Beiträge zur Schweizerischen Biblotheks-, Buch- und Gelehrtengeschichte zum 60. Geburtstag am 22. November 1949 dargebracht. Basel, Benno Schwabe-1949. gr. 8^o. 315 blz. - Prijs Zw. fr. 18.

Het is in de internationale bibliotheekwereld een algemeen bekend feit, dat Zwitserland daar reeds in lengte van jaren op zeer waardige wijze vertegenwoordigd is. Men treft bij de Zwitserse collega's dikwijls een combinatie van practisch vakmanschap en theoretische boekenken-

[p. 319]

nis aan, die helaas steeds zeldzamer wordt en die het wetenschappelijke bibliotheekwezen in Zwitserland op een niveau plaatst, dat te benijden valt. Deze feestbundel legt hiervan opnieuw getuigenis af: niet alleen in de persoon van den gehuldigde, die als organisator en als man van wetenschap algemeen bekend is, maar evenzeer door de bijdragen van de Zwitserse bibliothecarissen, niet in de laatste plaats de medewerkers van Dr. Schwarber zelf.

Over bibliotheekorganisatie en - techniek handelen slechts een drietal bijdragen. Dr. Pierre Bourgeois, de directeur van de Nationale Bibliotheek te Bern bespreekt de plaats van de Zwitserse bibliotheken in het kader van de internationale bibliotheekwereld en geeft op hoffelijke wijze enkele behartenswaardige wenken aan een soms wat al te nadrukkelijke transatlantische zendingsgeest, die zich via Unesco manifesteert. Dr. Hermann Groszer, die aan dezelfde bibliotheek met de zorg voor de Zwitserse centrale catalogus belast is, schrijft over de samenwerking der bibliotheken in zijn land, in vele opzichten met die in ons land te vergelijken. En ten slotte doet Ph. Schmidt enige voorstellen ‘Ueber die sachliche Katalogisiering umfassender Werke’, die, al zijn zij interessant, toch bij de beheerders van trefwoordcatalogi nog wel enige bedenking ontmoeten zullen. Met uitzondering van Dr. H. Flury's opstel over ‘Die rechtliche Natur des Bibliotheksbuches’ behandelen alle verdere artikelen onderwerpen uit de geschiedenis van het boek of de geleerdengeschiedenis. Tot de laatste rekenen wij het stuk van Dr. Max Burckhardt over Jacob Burckhardt in Rome, dat van de betreurde Marcel Godet over een briefwisseling van Louis Bourguet en Jacob Chr. Iselin, dat van Dr. H. Nidecker over Wilhelm Wackernagel - belangwekkend om het gebruik, dat hiervoor van zijn nagelaten bibliotheek gemaakt is -, dat van Dr. Th. Salfinger over Andreas Heusler en ten slotte dat van Dr. H. Straub over een correspondentie van Wieland met Johann III Bernouilli. Deze laatste berust in de z.g. ‘Gothaer Sammlung’ van de Universiteitsbibliotheek te Bazel, een buitengewoon belangrijke handschriftencollectie van de beroemde familie de Bernouilli's, die deze bibliotheek in 1937 van de bibliotheek te Gotha door koop kon verwerven.

Er valt niet aan te denken nader op de inhoud van deze artikelen, die merendeels van locaal of nationaal belang zijn, in te gaan. Van meer algemene aard echter is het stuk van Dr. F. Husner over de editio princeps van het ‘Corpus historiae Byzantinae’, waarin de verhouding van Joh. Oporinus, Hieronymus Wolf en de Fuggers op duidelijke en boeiende wijze beschreven wordt. Uit methodologisch oogpunt is ook voor Nederlandse bibliotheken de beschrijving van ‘Die Stammbücher der Universitätsbibliothek Basel’ van de hand van Dr. Chr. Vischer van belang. Persoonlijk ben ik het meest geboeid door het knappe stuk van Prof. Dr. H.G. Wirz ‘Die Wundartzney von Felix Wirtz. Das Rätsel ihrer Verfasserschaft’, een voorbeeld van bibliografische speurzin en nauwkeurigheid.

De fraai uitgegeven bundel met verschillende platen en een sprekend portret van de jubilaris versierd is een gelukwens waard aan de laatste en aan allen, die aan de totstandkoming ervan hebben medegewerkt.

L.B.

Deze recensie was al geschreven, toen ons begin Augustus de zo schokkende tijding bereikte van Dr. Schwarber's overlijden op 26 Juli. Wij hebben gemeend het stuk te moeten laten, zoals het was; moge het aldus een laatste hulde zijn aan de voortreffelijke bibliothecaris en aan de beminnelijke mens die Karl Schwarber was.

L.B.

[p. 320]

Dr. A. van de Pasch O.S.C. De drie gradualia van S. Agatha. Met vier illustraties uit het grote graduale van Joannes van Deventer, O.S.C. Diest, Lichtland, 1949. 8^o. (41 blzz.) - [Gelijktijdig verschenen in Clair-Lieu, Tijdschrift gewijd aan de Geschiedenis der Kruisheren VII (1949)].

Daar Clair-Lieu een tijdschrift is, dat nog weinig bekendheid heeft verworven, is het nuttig dit werkje van de bibliothecaris van het vermaarde Kruisherenklooster te Cuyk aan de Maas voor de lezers van Het Boek aan te kondigen. Er zijn in ons land niet veel kloosterbibliotheken uit de M.E. meer, die tot op de huidige dag haar bestaan hebben voortgezet en die van S. Agatha is er een illuster voorbeeld van. Maar zelfs een librije als deze heeft haar verliezen te boeken en het verbaast ons te vernemen, dat sinds 1858, in een tijdperk van opbloei van het Katholicisme in ons land, van de zes perkamenten gradualia die in het koor van S. Agatha door Hermans in dat jaar zijn aangetroffen, er nog maar drie zijn bewaard. Deze drie eerwaardige overblijfselen uit de mideeuwen worden met grote liefde uitvoerig beschreven en gecommentarieerd door de bibliothecaris, die daarmede veel goed gemaakt heeft ten opzichte van de verwaarlozing van zijn voorgangers. Het ‘grote graduale’ is volgens een oude inscriptie vervaardigd door fr. Johannes Daventriae, die er volgens v.d. P. juist 30 jaar (1499-1529) aan gewerkt moet hebben. Ook het tweede graduale, dat veel minder belangrijk is als kunstwerk, is in en voor het klooster vervaardigd en naar alle waarschijnlijkheid ook door Johannes van Deventer en nog vóór 1485. Hij moet toen dus als twintig-jarig student een koorboek geschreven hebben en het is interessant in beide boeken zijn ontwikkeling als boekverluchter te kunnen nagaan. Bijvanck, die in zijn studies over de Noordnederlandse miniaturen aan deze hss. ook reeds aandacht besteed heeft, beschouwt ze als de vertegenwoordigers van een binnendringende Keulse kunst in Nederland tegen het einde der 15e eeuw. Fr. Johannes heeft school gemaakt in S. Agatha. Dat bewijzen twee miniaturen, die aldaar zijn toegevoegd aan een Evangelistarium uit het atelier der Kartuizers te Utrecht en c. 1435 vervaardigd, dat ook eens het eigendom van S. Agatha was. Het berust thans in de bibliotheek van H.M. de Koningin en het werd door de Kruisheren aan Willem II geschonken in 1841, tijdens een bezoek aan hun klooster. Het derde graduale is nog weer iets ouder, het werd vóór of omstreeks 1483 geschreven, en niet in het klooster, maar bij de Kruisheren te Venlo.

Studies als deze zijn bijzonder nuttig. Men kan er veel uit leren met betrekking tot liturgie en localisering en datering. Alleen iemand, die in de geschiedenis der liturgische gebruiken zijner orde vertrouwd is als v.d. P., is in staat tot localiseren en dateren van dergelijke hss. En dat was de bibliothecaris wel toevertrouwd. Wij hopen, dat hij ons spoedig zal verblijden met een uitvoerige beredeneerde catalogus van de librije van zijn klooster.

Leiden.

G.I. Lieftinck