Het Boek. Serie 2. Jaargang 29

[p. 40]

Wouter Nijhoff als dienaar der wetenschap

Dit opschrift is geen ijdele phrase. Men behoeft slechts den fondscatalogus der Firma Martinus Nijhoff door te bladeren om vast te stellen, dat vele der voornaamste uitgaven niet tot stand kwamen met het oog op geldelijk voordeel. De monumentale uitgaven der firma zijn ook voor een niet-insider voldoende bewijs om te getuigen voor de onbekrompenheid en largesse van Wouter Nijhoff. Wanneer b.v. een auteur van een belangrijk wetenschappelijk werk getracht had dit bij een of anderen uitgever onder te brengen en deze dit geweigerd had omdat hij vooraf wist hier geen voordeel van te kunnen hebben, dan vond hij Nijhoff bereid. ‘Dit werk behoort tot stand te komen, want het is belangrijk en de wetenschap heeft dit noodig, ook al is de kring voor wie het van belang is, niet groot.’ Maar Wouter Nijhoff had een vooruitzienden blik. Zijne uitgaven waren geen ééndagsvliegen, maar meestal van blijvende waarde. Tot zijn fonds moesten geen romannetjes of vertalingen van buitenlandsche modeliteratuur behooren, al was daar dikwijls goud mede te verdienen. Met één roman werd door andere uitgevers soms meer winst gemaakt, dan Nijhoff in een geheel jaar met zijne uitgaven verdiende. Deze wetenschap liet hem onbewogen. Het liefst zou hem geweest zijn al zijn boeken in het Nederlandsch te doen verschijnen, doch dit was niet altijd mogelijk. Wanneer een boek werkelijk goed is, dan moet het zijn weg vinden. Een uitgave als ‘Van Oort, Ornithologia Neerlandica’ b.v. is hiervan een sprekend bewijs, al zou de oplage wellicht iets grooter geweest zijn, wanneer dit prachtige werk in het Engelsch ware geschreven.

Een tweede voorbeeld is het meesterwerk van Nijhoff-Kronenberg, dat in geen enkele belangrijke buitenlandsche bibliotheek ontbreekt.

Wat Wouter Nijhoff voor het Nederlandsch voelde moge ook daaruit blijken, dat hij den stoot gaf tot het benoemen van een professor in het Nederlandsch aan de Columbia University te New York.

[p. 41]

Het zou te ver voeren hier al zijn groote uitgaven te vermelden op het gebied van kunst, natuurwetenschappen, enz., welke alle op de meest onbekrompen wijze in voortreffelijke uitvoering tot stand kwamen. Ik wil hier slechts willekeurig eenige grepen doen: De Oud-Hollandsche teekeningen, Sluyterman's Oude Binnenhuizen in Nederland en België, Pelt Lechner, Eieren in Nederland, de uitgaven der Linschoten-Vereeniging, die vooral op zijn instigatie werd gesticht, Beekman's Geschiedkundige Atlas van Nederland, een werk, dat ieder ander land ons benijdt, waarvan de enorme kosten een schitterend bewijs zijn van Nijhoff's onbaatzuchtigheid. Het zou niet in Wouter Nijhoff's geest zijn hier over deze onbaatzuchtigheid iets te verklappen.

Nog eenige zijner belangrijke uitgaven mag ik niet voorbijgaan: Bijvanck-Hoogewerff, Noord-Nederlandsche miniaturen, Capita Zoologica, de Hollandsche vertaling van Barlaeus, Brazilië, van Marie, Italian schools of painting, Visser, Exhibition of Chinese art, Genetica, Resumptio Genetica, Bibliographia Genetica, Lorentz, Collected works, Corpus sigillorum Neerlandicorum, Beeckman, Journal, de beide kaartwerken van Van Deventer, enz. enz.

Maar Wouter Nijhoff was niet alleen uitgever, hij was tevens een groot antiquaar. Op dit gebied toonde hij zich eveneens ‘dienaar der wetenschap’ en ook hier toonde hij weer de warm voelende Nederlander te zijn, door vooral de buitenlandsche bibliotheken te nopen wetenschappelijke Nederlandsche boeken aan te schaffen. Vele zijn b.v. de buitenlandsche bibliotheken, die hij voorzag van de belangrijkste werken op het gebied der Nederlandsche geschiedenis. Zijn bewondering voor een mooi oud boek deed hem dikwijls besluiten een dergelijk werk aan te koopen, niet zoozeer omdat hij daar voordeel in zag, maar omdat hij het mooie oude boek boven alles lief had. Bijzondere aandacht schonk hij aan de magazijn catalogi, waarvan er verscheidene door hun voortreffelijke bewerking blijvende waarde verkregen. Wanneer een vakcatalogus gemaakt werd, bevatte deze niet de zoo maar toevallig voorhanden werken, doch er werd eerst systematisch gekocht en niet eerder ging de catalogus naar den drukker aleer de belangrijkste werken voorhanden waren. Hij hield er niet van, zooals Duitsche antiquaren dikwijls deden, een catalogus op te smukken met zoogenaamde ‘Blindaufnahmen’. Dat vond hij zeer terecht minderwaardig en ook uit een koopmansoogpunt onjuist.

[p. 42]

Vooral op het gebied van Nederlandsche geschiedenis en plaatsbeschrijving, Oud-Hollandsch recht, Nederlandsch-Indië, de Hollanders in Amerika, Suriname, Nederlandsche handelsgeschiedenis, Nederlandsche kerkgeschiedenis, Kunst; Internat. recht verschenen in den loop der jaren uitstekende catalogi, die voor vakgeleerden dikwijls van groot nut waren. Zijn medewerkers vonden wel eens, dat hij meer aandacht schonk aan den bibliographischen opzet dan uit een handelsoogpunt noodzakelijk was.

Een zeer hooge prijs te betalen voor een zeldzaam Nederlandsch boek, dat nog nooit in het bezit der firma was geweest, schrikte hem niet af. Het aantal Nederlandsche postincunabelen, waarvan slechts één of twee exemplaren bekend zijn en die in zijn bezit zijn geweest, is aanzienlijk en soms kon hij slechts noode afstand er van doen, tenzij het werk werd gekocht door een persoon of instelling, die hij daarvoor den aangewezen kooper vond, ook al betaalde deze veel minder dan een of andere willekeurige liefhebber.

Jammer dat hij niet altijd de voldoening had, dat men deze tegemoetkoming op prijs stelde. Sommigen konden zich blijkbaar niet voorstellen, dat een handelaar niet steeds den hoogsten prijs wilde hebben en er waren bibliothecarissen, die deze geste soms volkomen misverstonden.

Thans rest mij nog iets te zeggen van Wouter Nijhoff als hoofd zijner firma.

De verhouding tot zijn personeel was hartelijk en getuigde van medeleven. In sommige opzichten veeleischend, wat hij voor zijn eigen werk ook was, zoo toonde hij toch steeds begrip voor de fouten van zijn medewerkers. Hij miste gelukkig volkomen de hebbelijkheid van een Duitschen ‘Herr Chef’. Dwingelandij was hem vreemd en groot was de vrijheid, die hij zijn personeel liet. Zijn scherpziende blik zorgde ervoor, dat van deze vrijheid geen misbruik werd gemaakt. Met veranderende sociale toestanden hield hij terdege rekening. Zoo was hij b.v. de eerste boekverkooper in Nederland, die het werk in de avonduren afschafte en de eerste vrouwelijke hulpkracht in dienst nam. Twee dingen, die men 50 jaar geleden revolutionnair noemde. Ook hier toonde hij zijn vooruitzienden blik.

Tenslotte wisten zijn groote opgewektheid, zijn stimuleerende gesprekken steeds een prettige sfeer te wekken, waarvoor zijn personeel hem nooit genoeg dankbaar zal kunnen zijn.

H.E. Kern