Het Boek. Serie 2. Jaargang 29

[p. 37]

W.N. als zakenman, uitgever, antiquaar en boekverkooper

Een merkwaardige figuur, scherp en vasthoudend, maar daarnaast royaal en los van het geld. Hoe dikwijls heb ik hem niet willens en wetens een uitgave zien entameeren, waarbij hij van te voren wist, dat, zelfs indien de geheele oplaag zou uitverkocht raken, niets verdiend zou kunnen worden. Het persoonlijke element sprak hierbij steeds sterk mee. Indien hij iemand mocht, dan kon àlles en was hij tot de grootste offers bereid. Stel daarentegen het geval, dat hem een boek zou worden aangeboden door iemand die hem niet aanstond en voor wien hij, om welke reden dan ook, geen sympathie voelde, dan nam hij het boek niet in zijn fonds op. Ook in het antiquariaat waren dergelijke staaltjes van persoonlijke voorkeur of het omgekeerde niet zeldzaam en dan moest het zakelijke het vaak tegen het persoonlijke afleggen.

Hij was groot in zijn opvattingen en verwachtte dit ook van anderen. Hij hield van zijn vak en hij was er trotsch op. Niets ergerde hem meer dan ‘kruideniersmethoden’ die sommigen vakgenooten niet vreemd waren of b.v. de mededeeling dat een of ander half mislukt jongmensch ‘dan maar in de uitgeverij of de boekhandel ging.’ Dat maakte hem woedend. Kleine fouten vergaf hij gaarne en hij behoorde tot de gelukkige menschen, die, als zij eens goed boos zijn, dit spoedig weer vergeten, een eigenschap die zijn medewerkers maar al te dikwijls tot hun vreugde konden vaststellen.

Hij verloor de groote lijn nooit uit het oog. Hij was degene, die daarnaast steeds wees op de noodzaak van groote activiteit, deskundigheid en specialisatie. Luiheid en vooral ook slordigheid, ook in minder belangrijke zaken, b.v. bij het samenstellen van antiquariaats catalogi en het catalogiseeren van eenvoudige boeken, irriteerde hem zeer. Hierbij sprak natuurlijk zijn bibliografenbloed.

Hij koos zijn medewerkers met zorg en trainde ze zoo dat dezen het nauwelijks zelf merkten. Daarna gaf hij hun een zeer groote vrijheid met de daarbij behoorende verantwoordelijkheid.

[p. 38]

Dan telden fouten dubbel en er ontging hem niet veel. Hoe dikwijls liet hij ze er dan door derden op wijzen, want directe conflicten vermeed hij gaarne, zooals hij er zich evenmin gemakkelijk toe kon brengen iemand persoonlijk een compliment te maken. ‘Dat merken ze wel indirect’ placht hij te zeggen. En dat bleek dan ook door belangrijke opdrachten, die hij na eenigen tijd aan den betrokkene gaf.

Een zijner zeer bijzondere eigenschappen was wel het bijzondere gemak waarmee hij zich, schijnbaar moeiteloos, van het eene moeilijke probleem op het andere kon verplaatsen. Zijn concentratie was verbazingwekkend. Hij zag kans om binnen zeer korten tijd een groot aantal personen, die hem zoowel zakelijk als persoonlijk over totaal verschillende onderwerpen kwamen spreken, ‘af te werken’ en hun allen daarbij den indruk te geven alsof hij zich voor den betreffende alleen interesseerde en niets anders te doen had dan dat waarvoor zij bij hem kwamen. Een typische eigenschap van een werkelijk groot man en organisator.

Mede als gevolg van het tragische feit, dat hij door zijn lichaamsgebrek weinig mobiel was, concentreerde hij zich op zijn werk, zoowel dat op het Voorhout als in zijn gezellige werkkamer thuis, als weinig anderen. Dit wekte naar buiten, vooral in de laatste 20 jaar van zijn leven, wel eens den schijn alsof hij ietwat menschenschuw zou zijn, overigens volkomen ten onrechte. Zij, die behoorden tot zijn kleine kring van vrienden en vertrouwden, wisten wel beter. Een niet te ontkennen feit was echter, dat hij alle officieele bijeenkomsten als groote vergaderingen, recepties, diners e.d. verafschuwde. Daarentegen was het voor hem een ware vreugde met een kleine groep van vrienden en vakgenooten onder het genot van een borrel, een goed glas wijn of cognac, van gedachten te wisselen. Hij woonde dan ook steeds met enthousiasme de jaarlijksche ‘veteranendagen’ op 21 Juni bij, evenals hij b.v. tot het einde de leidende figuur van de Spectator gebleven is. Ook zakelijk was en bleef hij de verlichte, links staande liberaal, die, hoe dan ook, niets van inmenging in eens andermans zaken wilde weten. Maar anderzijds op allerlei gebied, zooals b.v. bij pensioenregelingen, toonde hij dat hij, voor iemand van zijn tijd en generatie, vooruitstrevende ideeën in de praktijk kon omzetten. Maar bij dit alles bleef hij de ‘baas’ en het spreekt vanzelf dat hij zich niet kon noch wilde aanpassen aan alles wat op ‘dwang’ leek. Deze eigenschap is hem gedurende de bezet-

[p. 39]

ting niet alleen bijgebleven, maar is een van de vele factoren geweest die hem prikkelden tot een, voor iemand van zijn jaren bijzonder krachtig verzet. Ook financieel heeft hij zeer groote offers gebracht voor de goede zaak. Na de bevrij ding hebben zijn medewerkers zich uiteraard beijverd om de moeilijkheden, die een gevolg waren van de veranderde omstandigheden, waaronder gewerkt moest worden, voor hem althans tot een minimum te beperken. De problemen, ontstaan door het gebrek aan vrijheid bij im- en export, de onmogelijkheid om vrij over papier te beschikken, enz., waren voor iemand van zijn aard welhaast onoverkomelijk. Toch toonde hij ook toen begrip voor de situatie en paste zich zoo goed en zoo kwaad als het ging aan.

Evenals in zijn persoonlijk leven is hij ook in zaken steeds een ware optimist gebleven. Hij heeft weliswaar op den duur geen directe zorgen gekend, maar er zijn toch oogenblikken geweest dat hij voor zeer groote problemen kwam te staan. De aankoop en bouw van het pand op het Voorhout en de depressies, vooral die van omstreeks 1930, het financieren van groote, niet of slecht rendeerende uitgaven, stelden enorme eischen aan zijn koopmanschap en organisatievermogen. Het was echter zeer zelden aan hem te merken dat hem iets zwaar viel, zelfs voor zijn onmiddellijke omgeving. Het ‘Alles komt terecht’ zat hem in het bloed. Niet dat hij dit passief voelde, integendeel, hij had vertrouwen in zichzelf en zijn medewerkers en dan moest het wel terecht komen! Zijn initiatief en opgewektheid stimuleerden iedereen, met wien hij in aanraking kwam, niet het minst de auteurs die hem werk toevertrouwden. En zijn critiek, die niet maisch kon zijn, werkte op den duur constructief.

Indien men de eerbiedwaardige lijst van de onder zijn leiding verschenen uitgaven en daarnaast die van de sinds 1891 uitgegeven antiquariaatscatalogi, vele honderdtallen, beziet, dan kan het niet anders of men moet voor deze merkwaardige figuur en harden werker de grootste bewondering koesteren. Van dit alles is voor hem en ons, zijn medewerkers, ‘het Voorhout’ steeds het symbool geweest.

Ik ben dan ook de redactie van Het Boek, een van zijn bijzondere troetelkinderen, zeer dankbaar dat zij mij de gelegenheid geboden heeft in het nummer dat hem speciaal gewijd is, een kleine schets te mogen bijdragen over W.N. als zakenman, als man van ‘het Voorhout.’

W.N. Pzn.