Het Boek. Serie 2. Jaargang 29

[p. t.o. 33]

LANGE VOORHOUT 9

[p. 33]

W.N. en K.B.

Toen ik op 19 November 1946 een krantenartikel aan den tachtigjarigen Wouter Nijhoff wijdde, leek het nog weinig waarschijnlijk, dat wij al zoo spoedig daarna zijn nagedachtenis zouden eeren. Het is mij een behoefte mij van dezen plicht te kwijten, zooals ik enkele maanden terug met vreugde jubileumredenaar was. En voor zoover ik destijds de verhouding van de firma Nijhoff en de Koninklijke Bibliotheek en mijn persoonlijke verhouding tot Wouter Nijhoff schilderde, meen ik dit in vrijwel dezelfde bewoordingen hier te mogen herhalen.

Het Lange Voorhout - zoo schreef ik ongeveer - de meest representatieve straat van Den Haag, biedt onder zijn vele merkwaardigheden ook deze, dat daar de Koninklijke Bibliotheek en de firma Nijhoff, de nationale boekerij en de grootste uitgever en boekhandel van ons land gevestigd zijn. De eerste in een 18e eeuwsch paleis, de andere in een statig modern gebouw. En tusschen de beide instellingen heeft zich een eigenaardige verhouding ontwikkeld, die ver uitgaat boven die van klant en leverancier en tot een soort samenwerking wordt, waarbij men zonder het commercieele element uit het oog te verliezen, toch elkaar respecteert en bij voorkomende gelegenheden van dienst is. Nimmer zou dat echter zoo geworden zijn zonder de figuur van Wouter Nijhoff, den man, die 55 jaar lang directeur van de firma Martinus Nijhoff is geweest.

Ik zou deze woorden hier niet andermaal kunnen laten afdrukken, indien zij niet meer waren geweest dan goedbedoelde gelegenheidspronk. Ik geloof echter, dat Wouter Nijhoff den vollen zin, dien zij voor mij hadden, begrepen heeft en ik ben daar blij om. Want wat in een Haagsch dagblad nu niet zoozeer op zijn plaats was, mag ik in ons tijdschrift wel neerschrijven: de hier geschetste situatie zou in een andere stad dan Den Haag zich nooit zóó ontwikkeld hebben. Al hebben bibliothecarissen en boekhandelaren elkaar overal noodig, in het van de Amsterdamsche atmosfeer wel zeer verschillende, kalme Haagsche milieu

[p. 34]

zijn de K.B. en Nijhoff twee erkende machten, over welker aanwezigheid Den Haag zich evenzeer verheugen mag als zij het doen ten opzichte van elkaar. Ieder op eigen terrein vertoonen zij in haar werkzaamheid een merkwaardige overeenstemming: met het Haagsche leven vervlochten, zijn zij tegelijkertijd instellingen van nationale beteekenis, die haar activiteit tot ver over onze landsgrenzen ontplooien. En alweer, dat zou bij de firma Nijhoff nooit zoo zijn geweest, wanneer Wouter Nijhoff daar niet jarenlang de leiding had gehad.

Hij voelde zich daarbij geschraagd door een traditie van twee eeuwen, gedurende welke het geslacht Nijhoff als boekverkoopers en uitgevers in ons land werkzaam is geweest en waarvan de oudste geschiedenis door hem is vastgelegd in zijn in 1934 verschenen boek ‘De Arnhemsche boekverkoopers en uitgevers Nijhoff. Geschiedenis en bibliografie’.

Wint hier de firma Nijhoff het in ouderdom van de Koninklijke Bibliotheek, die het volgend jaar haar 150-jarig bestaan vieren zal, deze kan op haar beurt weer op een langer Haagsch leven bogen daar zij al meer dan een halve eeuw achter den rug had, toen op 1 Januari 1853 Martinus Nijhoff zich in Den Haag vestigde. Juist in dien tijd was aan de Koninklijke Bibliotheek nieuwe luister bijgezet door de opening van het Museum Meermanno-Westreenianum. De jonge Nijhoff toonde zich al spoedig in het Haagsche cultuurleven een actieve figuur. Zooals zijn vader Is. Anne in 1831 de ‘Bijdragen voor Vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde’ had opgericht - onlangs in verjongden vorm, nog steeds als een uitgave van Nijhoff weer verschenen - zoo stichtte Martinus ‘Het Vaderland’ en ‘De Nederlandsche Spectator.’ En het is in 1860 de Bibliothecaris der Koninklijke Bibliotheek Dr. M.F.A.G. Campbell, die vaste medewerker van dit laatste tijdschrift wordt, om van 1864 tot aan zijn dood in 1890 de hoofdredactie te vervullen.

Anderhalf jaar later, den ien October 1891, deed de zoon van Martinus, Wouter Nijhoff zijn intrede in de zaak aan de Nobelstraat. Hij had drie jaar lang een opleiding gehad in de boekhandelscentra Parijs, Londen en Frankfort, na het gymnasium afgeloopen te hebben, zoodat hij behoorlijk voor zijn taak was voorbereid.

Die taak bestond aanvankelijk in het verwerken van antiquariaats catalogi, maar werd in 1894, na het sterven van Marti-

[p. 35]

nus uitgebreid tot de leiding van de geheele zaak. En in hetzelfde jaar publiceerde Wouter Nijhoff zijn Bibliographie van Noord-Nederlandsche plaatsbeschrijvingen, daarmede blijk gevende van zijn voornemen om naast zakenman ook wetenschappelijk bibliograaf te willen zijn. Aan dat voornemen heeft hij gevolg gegeven, zijn geheele leven lang, en een reeks van publicaties is daar om te getuigen hoe schitterend hij geslaagd is, ook als bibliograaf. Hiermede sloot hij zich aan bij hetgeen door de bibliothecarissen der Koninklijke Bibliotheek op dit gebied was verricht; door J.W. Holtrop in zijn ‘Monuments typographiques des Pays-Bas au quinzième siècle’ (bij Nijhoff van 1837-1868 verschenen) door Campbell in zijn ‘Annales de la typographie néerlandaise au XVe siècle’ (1874). In 1901 verschenen van Nijhoff's hand de ‘Feuilles provisoires’ van de ‘Nederlandsche bibliographie van 1500 tot 1540’, waarbij in 1917 Mej. M.E. Kronenberg als medewerkster optrad. Ik behoef hier wel niet uiteen te zetten, wat ‘Nijhoff-Kronenberg’ voor onze nationale bibliographie beteekent. Als documentatie- en illustratiemateriaal voor de daarin beschreven postincunabelen begon Nijhoff in 1903 met het prachtige werk ‘L'art typographique dans les Pays-Bas pendant les années 1500-1540’ dat in twee deelen compleet kwam en waarbij zich dan nog aansloot het werk ‘Nederlandsche houtsneden van 1500 tot 1550.’ Deze geheele werkzaamheid werd begeleid door de uitgave van ‘Het Boek’, dat in 1912 voor het eerst bij de firma Nijhoff verscheen en dat steeds Wouters warme liefde heeft gehad. Het was in de redactievergaderingen van ‘Het Boek’ dat ik hem nog weer eens van een andere kant dan als uitgever en boekenverkooper leerde kennen en ik blijf er dankbaar voor.

Intusschen, dit alles was slechts de vulling van ledige uren. Want Nijhoff was in de eerste plaats zakenman en hij heeft zich met al zijn energie eraan gegeven, om de firma Martinus Nijhoff te maken tot den internationaal vermaarden boekhandel en uitgeverij, die zij thans is. In 1901 ontdekte hij Amerika, een ontdekking, waarmede in den loop der jaren niet alleen de firma Nijhoff, maar ook Amerika gebaat is geweest. Ook met tal van andere landen werden in de volgende jaren betrekkingen aangeknoopt, zelfs met Spanje en Zuid-Amerika.

Doordat in 1910 de firma Nijhoff het prachtige, door Limburg gebouwde pand aan het Lange Voorhout betrok, werden zij en de

[p. 36]

Koninklijke Bibliotheek overburen. Dat dit tot een nauwer contact leidde, kan niet bepaald gezegd worden. Juist in de volgende jaren is er een diplomatieke spanning merkbaar, die zich ook wel eens een uitlaat zocht in een openhartig artikel van Wouter als hij zich met de in de Koninklijke Bibliotheek gevoerde politiek niet vereenigen kon. Waarbij - het moet gezegd - hij steeds het algemeen belang en niet zijn eigen voordeel op het oog had. Gelukkig is geen enkele politiek eeuwig, zoomin als de spanning, die zij verwekt.

Er waren trouwens erger spanningen dan deze. In 1914 brak de wereldoorlog uit, later gevolgd door een werelddepressie, die niet spoorloos aan deze internationaal ook trefbare firma voorbijgingen. Maar steeds was het de kleine, energieke figuur van den directeur, die zich niet liet ontmoedigen, die met een voortvarend en tegelijk voorzichtig beleid op den ingeslagen weg voortging. En met bekwame hand het schip ook bij woelige zee in de haven binnenloodste. Zoo heb ik hem ook in dezen laatsten oorlog gekend. Warm vaderlander en elk onrecht verfoeiende werd hij diep getroffen door alles, wat hij om zich heen gebeuren zag. Maar hij boog niet. Ik herinner mij, hoe ik, als jongere, mij in de moeilijke bezettingsjaren dikwijls opgebeurd weer voelde, wanneer bij een bezoek aan Wouter Nijhoff zijn rustig optimisme mij opnieuw vertrouwen in de toekomst gegeven had. En bewonderd heb ik hem in die wel zeer donkere periode, toen zijn neef en mededirecteur zich in Duitsche gevangenschap bevond en daarmede de toekomst van het door hem in moeizamen arbeid opgebouwde huis volkomen onzeker geworden was. Hij was zich dat wel degelijk bewust en verborg het niet; maar zijn paraatheid en rustige onverschrokkenheid hebben hem ook toen niet verlaten. Karakteristiek voor Nijhoff's persoonlijkheid was het werk, dat hij om zijn gedachten te verzetten in deze jaren op zich nam: de samenstelling van een voortreffelijk register op zijn geliefde tijdschrift ‘Het Boek’, een ontzaglijk werk met groote nauwkeurigheid en intelligentie tot stand gebracht.

Zoo blijft als een kleinood de herinnering aan een buitengewoon begaafd en veelzijdig man, een sterk karakter, een sieraad voor het vak, dat hij liefhad, een Nederlander in den besten zin van het woord.

L. Brummel