Het Boek. Serie 2. Jaargang 29

[p. 29]

Nobele passie

‘Mede te mogen werken aan of zelf den stoot geven tot belangrijke uitgaven op het gebied van wetenschap en kunst is een nobele passie, doch als elke andere, dikwijls gevaarlijk. Met oprechte gevoelens van dankbaarheid erken ik daarom den steun van verschillende zijden dikwijls ontvangen, met name ook van de andere afdeelingen mijner firma, waardoor de uitgeverij in staat werd gesteld commercieele overwegingen bij belangrijke uitgaven niet steeds op de voorste plaats te stellen.
Moge mijn firma, dank zij deze toewijding van mijne bekwame medewerkers, eenige jaren nog onder mijn leiding en daarna onder die van mijn opvolgers, in staat blijven deze traditie voort te zetten.’

Met deze zinnen besloot Wouter Nijhoff op 26 Dec. 1926 het Voorbericht van den uitgebreiden Fondscatalogus van zijn uitgeverij. Kort tevoren was hij op 19 November bij gelegenheid van zijn 60sten verjaardag gevierd door medewerkers en vrienden. Toen wijdde ‘Het Boek’, dat hem steeds zoo na aan het hart lag, een aflevering aan hem en zijn werk, in den geest en den stijl dien het samengaan van hem en Dr. C.P. Burger jr. zoo treffend kenmerkte. Hier kende de nobele passie voor het boek een hoogen aan wetenschap en schoonheid ontleenden adel, waaraan toch ook de humor en de koppige veerkracht nooit ontbrak. Met het einde van 1931 kwam deze samenwerking tot een besluit door het afscheid van Dr. Burger, maar onder de vrienden des huizes, die de nieuwe redactie vormden, bleef de heer Nijhoff wel de sterke bindende kracht op den achtergrond, die nog altijd aan ‘Het Boek’ zijn persoonlijk stempel gaf. En evenals dit tijdschrift behield ook het heele werk der firma het kenmerk van zijn leiding, niet slechts nog ‘eenige jaren’, maar tot hij thans na zijn 80sten verjaardag de oogen sloot.

In mijn herinnering kan ik zoo ver niet terug gaan, dat daarin het beeld van den heer Nijhoff ontbreekt. Hij was de laatst over-

[p. 30]

levende vriend van mijn ouders, die hun bruiloft had meegemaakt en die hen bij hun vestiging in Den Haag kon verwelkomen. Zijn genegenheid heeft mijn ouders hun geheele leven begeleid en de kinderen hebben in die vriendschap gedeeld. Het levendige huishouden aan den Van Lennepweg en een groote kinderpartij met rijtuigen naar Kijkduin, waarbij hij zelf het jeugdige feestgezelschap aanvoerde, staan mij even duidelijk voor den geest, als de stemmige boekenkamer in de Nobelstraat, aan den groenen besloten tuin, waarin wij de schildpadden opzochten.

Later vond ik in hem den steeds belangstellenden vriend, die mij als een soortgenoot in studie en liefhebberij beschouwde en die raad gaf of plannen en inzichten besprak met de gemakkelijke vertrouwelijkheid van den oudere tegenover iemand dien hij van kind heeft zien opgroeien. Vrijmoedige en snedige uitingen over personen en zaken gaven zijn oordeel kleur en in zijn sterke persoonlijke meeningen trof een jeugdige levenskracht, die het voorbehoud van de rijpe ervaring versmaadde. Hij luisterde en vroeg en verwachtte ook iets te vernemen, dat hem tot nieuwe gedachten bracht en dat hij in zijn stijl kon plaatsen. En als hij een voorstel overnam had het ook tevens zijn vorm gekregen. Dan was de ondervinding en de zekerheid van zijn keuze ineens tegenwoordig, en voor den jongere leerzaam genoeg, ook zonder uitgesproken overwegingen en vermaningen. Het was zijn waarlijk scheppende denken dat overtuigde. En dat gaf ook de werkelijke leiding bij hetgeen er uit een plan voortkwam. Natuurlijk was niet steeds alles van zijn gading. Hij kende zijn schrijvers en zijn boeken. Het geven van den vorm is het eigenlijke werk van den uitgever. Dit kan met vakbekwaamheid en naar geijkten smaak gebeuren. Maar het kan ook een zinrijk ontwerpen zijn in eigen gevoel van stijl en maat. Dan is het een persoonlijke uitingswijze en heeft het de aanraking met de innerlijke menschelijke krachten, die het tot een ‘nobele passie’ maken.

Hij zal deze woorden in zijn voorbericht niet achteloos hebben neergeschreven en ik ben zeker dat ik zijn gedachte geen geweld aandoe door ze naar voren te halen. Zij hebben mij reeds destijds getroffen als een echt getuigenis, dat den man weergaf die ze gebruikte. Een passie heeft haar verband met den droom en de duizeling. Bij hem vond pas in het beheerschte en evenwichtige deze passie de vervulling die gestalte kon aannemen. Voor uit-

[p. 31]

zonderlijkheden leende zijn geest zich niet, maar ook de aard van zijn fonds en de voorkeur van zijn persoonlijke belangstelling waren niet op mode of op experimenten gericht. In den voornamen stijl vonden zijn aanleg en zijn werk hun volle eenheid. Zijn ondernemingen toonen het ruime gezicht van den onafhankelijken koopman en regent, die zijn wereld overziet en zijn eigen grootheid aandurft. Het plan alleen voor den bouw van een nieuw groot handelshuis in het heiligdom van het Lange Voorhout bewijst een breeden en verren blik, waartoe op dat tijdstip geen andere Hagenaar en geen tweede boekverkooper waarschijnlijk den moed zou hebben gevonden. En het tot stand brengen van een overtuigende uitvoering van dit plan is niet alleen een teeken van inzicht en stijlgevoel ten opzichte van de waardigheid van de stad en den stand van zijn handel, maar evenzeer van zakelijk doorzetten en zelfbewust wagen.

Daarnaast kende hij de liefde voor het eigen stille monnikenwerk, als hij zelf een breedvoerig register samenstelde, of een groot gegraveerd stadsplan kleurde met de nauwgezetheid van den 17-eeuwschen handwerksman, of met de geoefende aandacht van den bibliograaf zijn gegevens verzamelde en vergeleek. De geduldige zorg voor het kleine is de nobelste passie van den mensch die het groote vermag te zien.

In zijn hooge werkkamer, uitziend over het breede Voorhout, zijn kleine gedrongen gestalte vaak staande achter zijn schrijftafel, was hij bezig met de rustige zekerheid van een heerscher, achter hem de wand met de aangroeiende reeks kleine foto's en prenten van zijn beste herinneringen, voor hem de ruime kamer met groote sobere meubelen, ergens een kleurige bloemenvaas, de ingelijste oude plattegrond van Den Haag tegenover hem, en later daarbij de trotsche kast met de vroegere uitgaven van zijn voorouders. En temidden daarvan, met zijn scherpen blik en klaterende stem, toch steeds dezelfde toegankelijke man, die onderhoudend en gezellig zijn vrienden ontving en het zakelijke met het menschelijke vereenigde.

Waarschijnlijk ben ik een van de zeer weinige jongeren, die het ‘roefje’ onder den beganen grond heb gekend op de Donderdagavonden, als hij daar de overgebleven leden van den Spectatorkring om zich vereenigde. Nog lang nadat het weekblad en zijn politieke prent had opgehouden de aanleiding tot hun be-

[p. 32]

sprekingen te vormen, bleef de gewoonte bestaan dien avond samen te komen in het huis van de firma Nijhoff. Als ik toevallig in Den Haag was en op weg terug naar het station met mijn vader opwandelde, kwam ik met of zonder bepaalde reden meer dan eens mee binnen in dit persoonlijke heiligdom, en ik was er blijkbaar welkom als een schakel met een jongere wereld. Behalve den gastheer en mijn vader trof ik er in vroeger jaren Knuttel en Van Balen, later alleen nog Beekman aan, die al lang de oudste was, maar de langst overlevende zou worden. Tot ver nog in den laatst en oorlog kwam het kleine groepje bijeen en vond er in alle ongedwongenheid bij sigaar en bier een opwekkende gedachtenwisseling. Het was inderdaad een clubje van oude heeren geworden, maar ik ben er bij mijn invallende bezoeken altijd getroffen door een geest van vriendschap en een levende conversatie, die los van eiken leeftijd mannentaal was en belangwekkend. Het waren wel gebeurtenissen van den dag en ook persoonlijke belevenissen die het onderwerp van gesprek leverden, maar steeds waren er de plannen en de werkzaamheden die elk tot op hoogen leeftijd bezig hielden en die tot een uitwisseling van meeningen leidden. De heer Nijhoff was er in elk opzicht de jeugdigste en ook de natuurlijke spil van het steeds kleiner wordende gezelschap. Het is zeker voor hem als voor mijn vader mee een van de langst bestaande verbindingen geweest met het drukker bedrijf uit vroeger jaren. Voor mij houdt deze herinnering een band met de vorige generatie in, die ik in dankbaarheid bewaar.

F. Kossmann