Het Boek. Jaargang 6

[p. 252]

Boeken in sterfhuizen van Oud-Mechelen.

VII.
Bij Heer ende Meester Jan de Visschere. (1530).
Vervolg.

In de boven aangehaalde studie deelt Kanunnik van Caster een lijst mede van ‘Rektors van het van Standonk's Kollegie’ (blz. 19). Daarin ontbreekt nochtans de naam van Heer ende Meester Jan de Visschere, alias ‘Dominus et Magister Johannes Piscator’. Hem werd anders, zoo officiëel als men voor den tijd maar vergen kan, die titel toegekend, nl. in het opschrift van den inventaris zijner bezittingen, welke gebundeld is in het Register IV der ‘Inventaria mobilium bonorum’ op het archief van het Aartsbisdom en het Kapittel te Mechelen:

Inventarium bonorum quondam domini et magistri Johannis Piscatoris, dum vixit Rectoris domus standonicorum in Mechlinia, in eadem domo ac camera quadam superiorj inventorum et repertorum, ad instanciam gubernatorum dictē domus, die xxj^a mensis octobris, annj xv^e xxx factum, presentibes dominis Johanne Neese et Iacobo Lantmetere, presbiteris leodinensis et cameracensis diocesi, testatoribus.

Niet veel zaaks viel er daarbij op te teekenen. Deze boedelbeschrijving hoort onder de minst aanzienlijke, die ons onder het oog kwamen: op een paar in-foliobladzijden raakte ze opgesomd. Die werden dan nog haast uitsluitend ingenomen door de vermelding van boekentitels.

Zijn bibliotheek maakte dus het schoonste deel van Heer Piscator's bezit uit. Ze mag ongetwijfeld de moeite waard geacht worden. Buitengewoon wordt onze belangstelling nog verhoogd doordat de inventaris meteen een taxatie was. De schatters waren - het staat op het einde - Rombout Smet en Petrus van Adorp¹⁾, twee beëedigde oudekleerkoopers gewis, die wij nu aan het woord kunnen laten. Alleen zij nog vermeld, ter bepaling van de opgegeven prijzen, dat zij een ‘quaet wambeys van half osset’ op 5 stuivers en een ander ‘quaet lakens wambeys’ op 6 st. schatt'en.

1) In de ‘Venditio’, op 4 Mei 1528, van het sterfhuis ‘Ade de Deckere, vicecuratj ecclesie sancti petri mechliniensis’ (Register IV der Inventaria mobilium bonorum) staat een aankoop op rekening van ‘Peeter van Adorp, inde Coestrate, oudecleercoopere’.

[p. 253]

Librj.

1) Primo Item lexicon grecum in asseribus ligatum	xviij st.
2) Item bernardi in asseribus	xx st.
3) It. vocabularium hebreum in coreo	vj st.
4) Item grammatica hebrea sebastianj monste... (?)	ij ½ st.
5) Item grammatica hebraica helie	ij st.
6) Item novum testamentum grece in coreo	vj st.
7)^7. Item theophilactus in novum testamentum	vj st.
8) Item euripides commedie due	iijj st.
9) Item decem commedie plautj	iij st.
10) Item Cato cum fabulis jsopi	iij st.
11) Item virgilius in coreo	ij st.
12) Item psalterium grecum	iij st.
13) Item parvum missale secundum usum Romanum	viij st.
14)^14. It. Enchiridion erasmi cum alijs	ij ½ st.
15)^15. It. Libri prophetarum, pars biblie littera colinej	iij st.
16) It. Libri Regum, pars biblie simili littera	iiij st.
17) It. psalterium cum libris salomonis, pars biblie colinej	vj st.
18) It. libri moesi in littera colinej et librj prophetarum, ligatj in coreo cum liga minibus	vj st.
19) It. diurnale secundum usum Romanum	iij st.
20) It. parvum Encheridion absque nomine	j st
21) Item Therentius littera Phrobeniana }	vj st
22) It. alius littera ytalica }	vj st
23)^23. Item Theodoritus cerenensis	viij st.
24)^24. Item Lucianus de veris enarrationibus	ij st.
25) It. Isagoge Ioannicij in medicinis	iiij st.
26) It. faber in omnia evangelia duobus voluminibus	vj st.
27) Item Ovidius absque commento	j st.
28) It. fabule isopi grece et latine	j st.
29) It. grammatica melantonis greca	j ½ st.
30) It. Officia Ciceronis cum alijs	j ½ st.
31) It. logica Rodolphi agricole	iiij st.
32) It. tragedie senice	j ½ st.
33)^33. It. persius	j st.
34) Item textus logicalis Arlstotelis cum scolijs logicalibus et physicalibus. }	iij st.
35) It. petrj de crescentijs, civis bononiensis, xij librj de rebus naturalibus. }	iij st
36) It. Epistole ciceronis et officia	ij ½ st.
37) It. paraphrases erasmi in iiij evangelia et acta apostolorum cum vij voluminibus, in parva forma	xx st.
38) It. opera divi Cipriani duo volumina	viij st.
39)^39. It. Rethorica georgij trapezontij	j st.
40)^40. It. Martij Anij Lucanj	iiij st.

7. Theophylactus, archiepiscopus Bulgariae.

14. Erasmus: Enchiridion militis christiani.

15. De negen-deelige bijbel, 1527-29 door Simon Colinaeus te Parijs uitgegeven.

23. B. Theodoretus, episcopus Cyrus.

24. Luciani de veris narrationibus, latine, Lillo Castellano interprete.

33. Aulus Persius Flaccus, Satyrae.

39. Petrus de Crescentiis, civis bononiensis, Ruralium commodorum libri XII.

40. M. Annaeus Lucanus: Pharsalia.

[p. 254]

41)^41. It. Nonnij poete [in] evangelium Iohannis	iij st.
42) It. liber directa permutatione Erasmi	ij st.
43) It. Imperatorum Romanorum libellus	iiij st.
44) It. Augustinus de doctrina christi	j ½ st.
45)^45. It. enarrationes erasmi in aliquot psalmos	iij st.
46) It. Progimnasmata otomarj	j ½ st.
47)^47. It. Iustinj Historia	iij st.
48)^48. It. Isodorus Epistolarius	vj st.
49) It. Divus eusebius	ij st.
50)^50. It. Theodorj gaze Introductiones	ij st.
51)^51. It. Herodianus	ij st.
52) It. precationes biblie	j st.
53) It. Sintaxis philippi melanctonis	j st.
54)^54. It. Luci flori gestorum Romanorum	iij st.
55) It. marcus cicero de partitione	ij st.
56) It. Preclarus tractatus legendj	iiij st.
57)^57. Item Adeps laurentij valle	j st.
58) Item Iohannis atrociani	ij st.
59) It. Iohannes Reuclinus in vij psalmos	j st.
60)^60. It. grammatica hebrea nicolaj	j st.
61) It. opera quintiliani	viij st.
62) It. biblia magno volumine	viij st.
63) Item Institutiones imperiales, in asseribus	xj st.
64) It. divi Iohannis chrisostomj dialogi sex	iiij st.
65) It. Rhethorica philippi melantonis	1½ st.
66) It. decreta pontificum et imperatorum duabus cartis	½ st.

Zou de inboedel van een sterfhuis onder den hamer worden gebracht, dan gebeurde dit in den regel binnen zeer korten tijd na het overlijden van den bezitter: enkele weken, soms maar enkele dagen liet men voorbijgaan.

Verrassend is het derhalve, dat de ‘venditio bonorum mobilium quondam dominj et magistrj Iohannis Piscatoris’ eerst na vijf jaren werd gehouden, op den 11^en Maart 1535, en dus in den volgenden bundel der ‘Inventaria’ opgenomen werd. Om welke reden mogen de beheerders van het Standonck-huis, die dit keer als

41. Nonni Panapolitae paraphrasis Evangelii secundum Joannem.

45. Erasmus, Exactissimae enarrationes in aliquot psalmos.

47. Iustini Historiae....

48. D. Isidorus, hispalensis espicopus, [ Ethimologiarum libri XX et] epistolae V (1473)?

50. Theodorus Gaza, Grammatices introductiones libri IV.

51. Herodianus, Historiarum libri VIII, graece et latine.

54. Lucius Ann. Florus, Epitomarum in Titum Livium libri.

57. Laurentius Valla, De elegantia latinae linguae libri sex.

60. Brunet vermeldt: Io.-Fri. Nicolai ‘Hodegeticon orientale harmonicon, quod complectitur lexicon et grammaticam linguarum hebraïcae, chaldaicae, syriacae, aethiopicae et persicae’ doch slechts een uitgave ‘Ienae, 1670’.

[p. 255]

L. Vrancx¹⁾ en Anthonius de Vorda²⁾ worden vernoemd, daarmede zoo lang getalmd hebben?

Maar nog verrassender is het verschil tusschen de waarde, die aan de boeken bij schatting werd toegekend, en den prijs, waartegen zij op de verkooping aan den man gebracht werden. Het is niet te gelooven, hoe deerlijk de goede luidjes Smet en van Adorp mis rekenden! En toch waren ze van de betrouwbaarste taxeerders, want mannen van het vak, die, als oudekleerkoopers, ter dege wisten hoe duur ook boeken mochten berekend worden³⁾.

De vergelijking tusschen de beide lijsten zal vergemakkelijkt zijn door de herhaling der cijfers, die wij de eerste maal vóór de titels stelden:

26)	It. faber in evangelia, ij partes	iij s. xviii ṭ.
	Heer fransen pauwels.
40)	It. Liber lucanj	j s. j d. iij ṭ.
	meestere Ian inde grootschole.
37)	It. paraphrases erasmj super novum testamentum in septem partibus	vij s. ix ṭ.
	De zelve.
	It. Isidorj de nativitate dominj	j s. vj d.
	De zelve.
61)	It. quintilianus	ij s. iij d.
	De zelve.
3)	It. dictionarium hebraicum	vj d.
	D. henricus ophemius.
23)	It. theod[o]ritus cirensis	ij s. ij d. vj ṭ.
	D. franciscus paulj.
51)	It. herodianj libellus	ix d.
	H. fransen voerscreven.
41)	It. Nonnj poete in evangelia s^ti Iohannis	j s. iij d. xviij ṭ.
	mijn heere de prochiaen beginagij.

1) Ludovicus Vrancx, kanunnik van de kollegiale kerk van St. Rombouts.

2) Antoon Vervoort, alias van den Voerde of de Wordda, den 12^en December 1551 te Mechelen gestorven als oud-pastoor van het Begijnhof. (Cf. V. Hermans: ‘Bibliothèque malinoise: Catalogue spécial’, blz. 238 in het Bulletin du cercle archéologique, littéraire et artistique de Malines, Tome XII - en ook Prosper Verhryden: ‘Boekhandelaars te Mechelen in de 16^e Eeuw’ in het Bulletin, Tome XV, blz. 325 vlgg.). Hij schreef ‘den Boeck van Myrren’ en een populair werkje: ‘Aen de Begynkens van Mechelen’ (1556), dat ter stede als schoolboekje werd gebruikt. (Cf. Dr. Robert Foncke: ‘Uit de Geschiedenis van het lager Onderwijs te Mechelen op het Einde der XVI^e Eeuw’, Bijlage IV, blz. 39.

3) Een kleine halve eeuw later zullen de Mechelsche boekhandelaars juist daartegen opkomen, dat ‘diversche oudecleercoopers ende uijtdragerssen... hun vervorderen te coopen ende vercoopen alle boecken...’ Zie Inventaire des Archives de la ville de Malines, Tome VI, p. 166. - Overgedrukt bij Pr. Verheyden t.a. pl. blz. 296.

[p. 256]

38)	It. opera ciprianj, in duabus partibus	iij s. iij d.
	meestere Loyck Vranex.
31)	Item Rodolphi agricole	ix d.
	De zelve.
21 of 22).	It. therentius	vij d.
	Daniël de teneramonda, cruyenier.
8)	It. hecube liber	j s. iij d. xviij ṭ.
	meestere lan voerscreven.
	It. Liber platonis cum quodam alio libello	j s. x d.
	De zelve.
54)	It. florus de gestis romanorum	vij d.
	D. curatus beginagij.
12)	It. psalterium grecum	x d.
	meestere Ian voerscreven.
43)	It. Libellus imperatorum Romanorum	j s. vj d.
	meestere Loyck vrancx.
6)	It. novum testamentum grecum cum alio quodam libro	j s. vj d.
	D. curatus beginagij.
36)	It. epistole ciceronis	ix d.
	D. adrianus roufea.
45?)	It. erasmus in psalmum qua re... gentes	v d. vj ṭ.
	meestere Ian voerscreven.
47)	It. Iustinj liber	ix d. ix ṭ.
	De zelve.
14)	It. ench[i]ridion erasmj	vj d.
	meestere Loyck vrancxs.
49)	It. eusebius	vj d. xviij ṭ.
	De zelve.
52)	It. precationes biblie	ij d. vj ṭ.
	D. adrianus roufea.
4 of 5)	It. gram[m]atica hebraica	ix d. xviij ṭ.
	D. henricus ophemius.
	It. Iohannis brucherij (?)	x d. xxj ṭ.
	D. adrianus roufea.
10)	It. Liber catonis	vj d. ix ṭ.
	De zelve.
9)	It. commedie plautj.	ix d.
	meestere lan voerscreven.
30)	It. officia ciceronis	ix d.
	H. fransen pauwels.
50)	It. theodorj gase	vj d. xviij ṭ.
	D. curatus beginagij.
	It. v[o]cabularius iuris	vj d. ix ṭ.
	D. adrianus roufea.

[p. 257]

44)	It. Libellus augustinj	j s.
	meestere Loyck vrancxs.
64?)	It. crisostimus[sic!] de dignitate sacerdotali	vj d.
	D. curatus beginagij.
39 of 63)	It. melanton	iij d. xviij ṭ.
	D. Henricus ophemius.
11)	It. opera virgilij	v d. vj ṭ.
	De zelve.
	It. twee boeken	vj d.
	D. curatus beginagij.
	It. een boek zonder coperc[u]le	v ij d. xxjṭ.
	meestere Ian voerscreven.
	It. twee cleyn boecxkens	iiij d. xxj ṭ.
	D. Henricus ophemius.
	It. tremenant vanden boeken	ij s. ijd. vj ṭ.
	meestere Loyck vrancx.
13)	It. missale ad usum romanum	iiij s. vj d.
	meestere Ian voerscreven.
	................................
	It. iij oft iiij pampieren quaerten	x d.
	D. Ludovicus vrancxs.

‘Dis-moi qui tu hantes, je te dirai qui tu es’.... Gun ons een blik in uw boekenkast, en wij zullen weldra weten wie gij zijt! Wat voor een man is heer ende meester Ian de Visschere dan wel geweest?

Een man van den tijd en van de stad: een ontwikkeld ingezetene van dat Mechelen, dat de toenmalige hofstad was en waar de Renaissance schoon nabloeide.

Een man, bovendien, die aan het hoofd stond van een katholieke ‘Latijnsche’ school. Meer dan een werk uit de bovenstaande reeks moet op de ‘tabula scholae’ gestaan hebben. Ziet, wie doet zich als de begeerigste klant op de verkooping gelden?’ Meestere Ian, die in de ‘groote Schole’ doceerde. Daarom reeds durven wij gerust gelooven, dat er onder Piscator's boeken waren, die zijn studenten ook bezaten, en andere, waaruit hij zijn jongens ter verpoozing voorlas.

Sint-Jans-Molenbeek-bij-Brussel, 1917.

Dr. Robert Foncke.