Het Boek. Jaargang 6

Boekbesprekingen.

Ancient double-entry Bookkeeping. Lucas Pacioli's Treatise reproduced and translated with reproductions, notes and abstracts from Manzoni, Pietra, Mainardi, Ympyn, Stevin and Dafforne. By John B Geijsbeek. 1914. Publ. by John B. Geijsbeek, Denver Co.

De heer J.B. Geijsbeek Molenaar is te Arnhem geboren. Een twintigtal jaren geleden in Amerika gekomen zonder ervaring of kennis van Amerikaansche handelspraktijk, heeft hij zich met grooten ijver op de studie van het boekhouden toegelegd. Hij heeft het niet slechts gebracht tot gediplomeerd accountant, maar heeft zich de moeielijke taak gesteld, het onderwijs in de accountancy in wetenschappelijke banen te leiden. Hij heeft in verschillende functies invloed gehad op de wettelijke regeling van de accountancy in

[p. 230]

den Staat Colorado, op de examens (als Secretaris van de eerste examencommissie in dien staat), op het onerwijs in de wetenschap van den accountant (Deken van de handels school aan de universiteit van Denver, Chairman van het Educational committee van de American Association of public accountants, enz.). Daarbij voelde hij van het begin af de moeielijkheid om een goed systeem van wetenschappelijk onderricht op dit gebied op te bouwen. Er bestaan goede theoretische boeken, maar daarin voelt men toch altijd het gemis van de schrijvers aan vertrouwdheid met de praktijk. Daarnaast zijn er mannen van praktische ervaring, die goede lessen weten te geven, maar die op groote moeielijkheden stuiten, wanneer zij de theorie van hun vak willen uiteenzetten.

Om hier den juisten weg te vinden, ging Geijsbeek zoeken naar hetgeen ons overgebleven is van het werk van voorgangers, en dit bleek niet alleen slechts heel weinig te zijn, maar dat weinige was ook nog haast niet te vinden. De oudere werken op dit gebied zijn zoo zeldzaam, dat het bijeenbrengen van eene eenigszins complete verzameling onmogelijkis, en het aanschaffen van een enkel exemplaar van het een of ander van deze boeken reeds te duur voor iemand die slechts over beperkte middelen beschikt. Het is al heel bijzonder dat de Geijsbeek-Lawrence library te Denver nog een zestal belangrijke werken heeft weten te verkrijgen, de Summa van Luca Pacioli van 1494 en nog twee Italiaansche werken uit de 16^e en 17^e eeuw, twee werken van Simon Stevin en The Merchants mirror van Richard Dafforne. Van het oudste Nederlandsche handboek op dit gebied, de Nieuwe Instructie van den Antwerpschen koopman Jan Ympyn Christoffels (1543) put Geijsbeek zijn kennis uit het boek van Carl Peter Kheil, Ueber einige ältere Bearbeitungen des Buchhaltung-Tractates von Lucas Pacioli.

Om de uit dit betrekkelijk reeds rijke materiaal verkregen kennis voor Amerikanen toegankelijk te maken, was nog heel wat noodig. Het lag voor de hand, allereerst het oude Italiaansche werk in het Engelsch te vertalen, maar dat was geen kleinigheid. Het goed te verstaan, in al zijn technische uitdrukkingen, is al nauwelijks geheel mogelijk, en het dan in modern Italiaansch weer te geven, waartoe een Italiaansch deskundige welwillend zijn hulp verleende, bleek al vrij wel onuitvoerbaar; in een geheel vreemde taal waren de zwarigheden natuurlijk nog grooter. Toch heeft G. het doorgezet, met doorgaande hulp van zijn vrouw Marie Lillie Schmidt, die ook al een expert in het vak is - Geijsbeek draagt haar het werk op, met de onschuldige aardigheid, dat de initialen haar ook aanduiden als My little sweetheart -; voorts met bijstand van eenige andere deskundigen voor de verschillende talen die er bij te pas komen, en voor de vakkwesties. Hij haalt daarbij de oude Nederlandsche spreuk Eendracht maakt macht aan, die hij speciaal als het motto van de Zuid-Afrikaansche boeren beschouwt.

Het resultaat van deze samenwerking, van al die toewijding ligt nu vóór ons in een fraai gedrukt boek in groot quarto formaat. Geijsbeek dacht na de voltooiing ook aan zijn geboorteland, en zond op advies van zijn geachten leeraar en vriend P.J.F. Baudet te Arnhem o.a. een exemplaar ten bate van ‘het Hollandsch lezende publiek’ aan onze Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek.

Eerst krijgen we een bibliografisch overzicht van oude werken, van 1494 tot 1636, en van eenige voorname werken over het onderwerp; dan een historische inleiding over de beteekenis van het werk van Pacioli, het oudste bekende boek over boekhouding, van 1494, over de

[p. 231]

bewerkingen in andere talen, waaronder de Nederlandsche van Ympyn, en over de latere werken van Stevin en Dafforne; en een opstel over de theorie in die boeken. Daarna komt het voornaamste gedeelte, eene reproductie in facsimile van een groot deel van Pacioli's werk. Bij het hoofdstuk waarop het vooral aankomt, en dat in extenso gefacsimileerd is, is de Engelsche vertaling compleet gegeven.

Van de latere werken krijgen we ook nog heel wat. Van Manzoni's journaal een enkel blad facsimile met vier bladzijden tekst; van Pietra's Indirizzo degli economi (1585) verscheidene bladen; van Mainardi's Il cambio reale, Bologna 1700, den titel en enkele bladzijden; van Ympyn's Nieuwe Instructie het titelblad, vergroot naar Kheil, van Stevin's Verrechting van Domeine weer verscheiden bladen, en nog iets meer van Dafforne's Merchants' mirror.

Het is dus heel veel wat den onderzoeker naar de geschiedenis van het boekhouden gegeven wordt, en ook aan den liefhebber van oude boeken brengt Geijsbeek een ware schat. Daarbij is het boek een nieuw monument voor onze voorouders. Het blijkt hier wel, hoe deze Italiaansche wetenschap vooral door Nederlandsche beoefenaars gebracht is tot de Engelschen en de Amerikanen.

Voor ons Nederlanders mag het tegelijk als aanwijzing dienen, dat we hier zelf wel iets meer mochten doen. Nu ook hieronder de mannen van den handel de belangstelling in historische vragen meer dan vroeger wakker is, en nu de reproductie van oude boeken zoo betrekkelijk gemakkelijk is, zou het nu niet eens tijd worden, van onze oude boeken over wiskunde en boekhouden eene reeks complete reproducties uit te geven? Dafforne die in Nederland zijn vak geleerd heeft en het uit Amsterdam naar Londen heeft overgebracht, bemerkte, dat terwijl de ‘merchants of the Low-countries generally enamoured of this art’ waren, een groot deel van de Engelsche kooplui daarvoor slechts ‘small love’ hadden, en vraagt: What may be the cause of this ignorance?

Van voorgangers noemt hij er een aantal, meest Nederlanders: ‘Forestain, John Impen, Cloot, Mennher, Savonne, Nicholas Pieterson, Rentergem, Marten Vanden Dyck, Hoorbeck, Van Damme, Wencelaus, Coutereels, Simon Stevin, John Willemson, Waninghen, Passchia, Goossen, and divers others, whose Books are extant.’ Wie zal hier het goede werk van Bierens de Haan eens opvatten, en vooral van die oudere boeken de verspreide gegevens, die zich na diens werk nog zoo belangrijk vermeerderd hebben, eens stelselmatig bijeenlezen? En vooral wie zal na de enkele zeer gewaardeerde facsimile-uitgaven door Bierens de Haan bezorgd, eens stelselmatig eene historische reeks van zulke uitgaven geven? Het hier besproken werk van den Amerikaanschen Nederlander waarborgt ons, dat zulk een uitgaaf ook in de verte zeker waardeering zou vinden.

C.P. Burger Jr.

Lijst van gynaecologische en verloskundige tijdschriften, aanwezig in Nederlandsche boekerijen (Bijgehouden tot Mei 1916). Verzameld door A.J.M. Lamers. Uitgeg. door het Nederl. Tijdschr. v. geneesk. Amst. 1916.

Een practisch boekje dat zich aansluit bij ‘de lijst van Ariëns Kappers’. Daarnaar verwijst de bewerker voor algemeen-medische tijdschriften, die hij zelf niet heeft opgenomen. Ook de stralenbehandeling heeft hij na overleg niet bij de gynaecologie ondergebracht. Dit heeft het voordeel dat we een eng omschreven groep van tijdschriften op een beperkt gebied bijeen zien, ruim 80 titels met een dertigtal ver-

[p. 232]

wijzingen op 15 bladzijden, in alfabetische orde. Onder iederen titel in kleinere letter, zoodat de omvang van de noten niet al te groot wordt, de opgaaf van de in elke bibliotheek aanwezige reeksen.

In het kort, weer een van die nuttige werkjes, waarvan een bibliothecaris zoo gaarne stelselmatig voor alle vakken, waar de tijdschriften literatuur een eenigszins belangrijke plaats inneemt, de bewerking op touw zou zetten, als niet bij onze al te beperkte bibliotheekorganisatie de eigen boekenvoorraad alle catalogiseerkrachten in beslag nam. Des te meer waardeering verdient het dat vakgeleerden zelve voor hun periodieken dezen niet geringen arbeid ter hand nemen. Of de compleetheid hier bereikt is? We zullen het niet gaan onderzoeken, de gebruikers zullen wel leemten ontdekken, tijdschriften waarvoor de opgaaf niet compleet is, denkelijk ook wel bibliotheken die nog vergeten zijn, en bij eene nieuwe bewerking verdienen opgenomen te worden. Behalve de Universiteitsbibliotheken en het Amsterdamsche Leesmuseum zijn hier nog tijdschriften vermeld in de Vrouwenkliniek te Haarlem, de Universiteitskliniek te Utrecht. de KoninklijkeBibliotheek in den Haag, het Gemeenteziekenhuis te Rotterdam, en in de particuliere boekerijen Mendes de Leon en Cath. v. Tussenbroek te Amsterdam, D.G. v. Hoytema te Haarlem en A.J.M. Lamers te 's-Hertogenbosch.