Het Boek. Jaargang 5

Mededeelingen.

Nederl. Vereen, v. Bibliothecarissen en Bibl.-ambtenaren. - Donderdag 1 Juni had te 's Gravenhage in een bovenzaal van het Zuid Hollandsch koffiehuis de Jaarvergadering plaats van de Nederlandsche Vereeniging van Bibliothecarissen en Bibliotheekambtenaren, des morgens te 11 uren.

De voorzitter Dr. T.P. Sevensma bracht met een korte inleidingsrede de lotgevallen der Vereeniging gedurende het afgeloopen jaar in herinnering en vestigde vooral de aandacht op de pogingen om tot een opleiding van bibliotheek-personeel te komen, die door tegenwerking van de ‘Centrale Vereeniging’ mislukt waren. Deze vereeniging gaat thans in zake de opleiding van leeszaalpersoneel haar eigen weg, en zal een cursus verbinden aan de ‘School voor Maatschappelijk werk’ te Amsterdam.

Na de afhandeling der gewone inleidende agenda, rekening, jaarverslag enz., die tot weinig incidenten aanleiding gaf, werd overgegaan tot de behandeling van twee bizondere voorstellen. Het voorstel van Mej. A. Gebhard tot wijziging van Art. 11 der Statuten (in zake het niet terstond herkiesbaar zijn der aftredende bestuursleden) werd gewijzigd door de motie van Dr. Steenbergen, die voorstelde de uitvoering van dit artikel bij wijze van overgangsbepaling tot 1922 op te schorten, ten einde het bestuur in zijn tegenwoordige samenstelling gelegenheid te geven zijn arbeid voort te zetten. Deze motie werd aangenomen. Als gevolg hiervan werd de voorzitter Dr. T.P. Sevensma, die aan de beurt was voor aftreding, bij acclamatie herkozen.

Een voorstel van den Heer A. Brom Jr., om

[p. 223]

het bestuur de verplichting op te leggen over gewichtige voorstellen, gelijk de oprichting van een vereenigings-orgaan, alle leden bij schriftelijk referendum te doen beslissen, wordt na een levendige discussie verworpen.

Uit de mededeelingen van den voorzitter over het vereenigings-orgaan, in punt 9 der agenda vermeld, bleek, dat door bizondere schikkingen met de Centrale Vereeniging dit nieuwe tijdschrift van de kas der Nederlandsche Vereeniging niet meer vergen zal, dan de Maandberichten, welke jaarlijks evenwel minder gekost hebben als in voorgaande jaren het gewone administratieve drukwerk, dat er thans door werd overbodig gemaakt.

De samenstelling der Redactie door de Besturen waseen voorloopige maatregel, die binnenkort ter bekrachtiging aan de Algemeene vergadering zou worden voorgelegd. In 't vervolg zou elk jaar een der leden van de Redactie-commissie aftreden en door de Algemeene vergadering worden gekozen. Bepalingen daaromtrent zouden in het huishoudelijk reglement worden opgenomen. De mededeelingen lokten eenige opmerkingen uit, die door den voorzitter tot bevrediging der sprekers werden beantwoord.

Als plaats voor de volgende Algemeene vergadering werd met het oog op de leden in het Noorden des lands, Zwolle aangewezen.

Na de pauze werd door Mejuffrouw A.C. Gebhard een lezing, of beter gezegd een nette en gemakkelijk uitgesproken causerie gehouden over ‘Extension work’ in Openbare Leeszalen. Spreekster had naar een Hollandsche term gezocht, maar was tot de conclusie gekomen, dat geen Hollandsch woord het begrip weergaf, dat ook door de term ‘University-extension’ in Nederland gangbaar is. Als ‘Library-extension’ kenschetste zij verder alle werk in en buiten de bibliotheek, dat schijnbaar niet direct tot de plichten van den bibliothecaris behoorende, geschikt is om het publiek nader te brengen tot de Openbare Leeszaal. Zij lichtte dit door de binnen- en buitenlandsche voorbeelden toe, waarbij zij er op wees, dat men in dit opzicht in Amerika weleens tot zonderlinge excessen kwam, die al te zeer ingrepen in het particuliere leven der bezoekers. De arbeid met kinderen, met blinden, het voorlichten van museum-bezoekersen inlichtingendienst in den meest uitgebreiden zin werd als ‘extension-work’ beschouwd; bizonder werd ook de nadruk gelegd op het houden van voordrachten en lezingen. Hier en daar was weleens de meening uitgesproken, dat van een Bibliothecaris gevergd kon worden, dat hjj een goed spreker was. In 't algemeen moest het extension-work er op gericht zijn, dat de bezoekers de Leeszaal als iets onmisbaars, als hun thuis leerden beschouwen. Aan het debat dat tamelijk levendig verliep, namen nevens den voorzitter deel Dr. Steenbergen, Jozef Cohen e. a.

De Heer Cohen verdedigde de stelling, dat flinke reclame voor de Leeszalen geoorloofd en gewenscht was. Dr. Sevensma en Dr. Steenbergen spraken over succursalen der Leeszalen in volksbuurten, die in Amsterdam een succes waren, in Rotterdam onder precies dezelfde omstandigheden tot een mislukking hadden geleid.

Te ongeveer vier uren sloot de voorzitter met dankbetuiging aan de spreekster de vergadering.

Amsterdam, door Pieter Bast.

Het genootschap Amstelodamum heeft eene facsimile-uitgave van de plattegrond van Amsterdam door Pieter Bast, 1597, in het licht gegeven. Voorloopig verschenen de 4 groote prentbladen (c. 45 × 40 c.M.) zonder toelichting in een omslag-portefeuille. Over het plan van de uitgaaf en de moeielijkheden die zich bij de uitvoering opdeden geeft J.W. E[nschedé] in het maandblad Amstelodamum deze mèdedeelingen:

Nu eindelijk, na lange jaren van voorbereiding, de reproductie naar de kaart van Amsterdam in 1597 door den landmeter en graveur Pieter Bast, aan inteekenaars is kunnen worden aangeboden, schijnt het nuttig een en ander te zeggen over de reproductie als zoodanig.

Voor de reproductie werd gebruik gemaakt met toestemming derautoriteiten van het hoogst zeldzame exemplaar, dat behoort tot den atlas van Amsterdam, legaat Louis Splitgerber, in het Museum Fodor. Als wetenschappelijk lichaam heeft het Bestuur van het Genootschap Amstelodamum reeds dadelijk begrepen slechts een reproductie te mogen geven, welke het origineel zooveel mogelijk zou kunnen benaderen. De kaart

[p. 224]

zelf is een kopergravure; de druk is plaatdruk en het was daarom gewenscht voor de reproductie eveneens een diepdruk-procedé te kiezen. De gewone boekdruk-technieken als zincografie en autotypie, beiden hoogdruk, waren ook om andere redenen niet bruikbaar; de lichtdruk, die wetenschappelijk hooger staat dan de zinco- en autotypie - de lezers kunnen er zich van vergewissen door de prentjes in ons Jaarboek - was als vlakdruk daarom evenmin gewenscht. Op advies van de firma Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem is toen besloten tot de heliogravure, het procédé waarbij fotomechanisch het origineel wordt overgebracht op een koperen plaat en waarbij de lijnen daarin verdiept geëtst worden. Zoo werden verkregen koperdrukplaten van dezelfde qualiteit als geweest moeten zijn de koperdrukplaten, waarvan de kaart zelf in 1597 gedrukt was.

Veel zorg heeft het papier gegeven. Van modern plaatdrukpapier was natuurlijk geen sprake. Het hedendaagsch oud-hollandsch of andere vergé-soorten konden niet dienen. Het oude papier zag er heel anders uit. Toen is besloten tot namaak; en er mag gezegd worden dat de Koninklijke Papierfabriek v/h Pannekoek & Co. te Heelsum geslaagd is in het maken van een papier dat, wat aangaat samenstelling, toonwaarde en aspect goed overeenkomt met ons geschept plaatdrukpapier uit 1600.

Voor inkt werd een verf gekozen van ongeveer gelijke kleur als het exemplaar in het Museum Fodor heeft, d. w.z. eenigszinsaan den groenigen kant.

Zoo eenvoudig als het schijnt, waren toch nog veel andere vragen te beantwoorden. De kaart zelf is geenszins onberispelijk van qualiteit. In de eerste plaats niet, omdat het geen exemplaar is van de eerste uitgaaf, die geheel verloren schijnt gegaan te zijn. Er is op onderscheidene plaatsen te zien, dat er dingen zijn weggeslepen, b.v. op het blad Y-oost links onderaan ziet men overblijfselen van een schip. Bijna overal elders zijn in het water der binnengrachten twee verschillende manieren van graveeren op te merken. Op het blad Y-west is het gedeelte rechts van het midden tot onder aanmerkelijk zwakker van toon. De kaart is opgeplakt op linnen. Tusschen de bladen zijn op sommige plaatsen lange smalle reepjes geplakt om het richtige aaneensluiten der bladen te bevorderen. Dat waren punten, die bij de reproductie tot moeielijkheden aanleiding gaven. Moesten al die fouten overgenomen worden? Of was men gerechtigd hierin met het burijn te verbeteren? Het een zoowel als het ander scheen verdedigbaar, maar ten slotte is toch afgezien van correcties. Alleen dan, wanneer met aperte zekerheid bleek, dat de onvolkomenheid lag aan het exemplaar, niet aan de oplaag is tot verbetering in de plaat overgegaan, d.w. z. er waren partijen, waar met de meeste stelligheid bleek, dat b.v. de plaatdrukker tekort was geschoten in het richtig ininkten van de plaat, of dat de drukker onvoldoende had uitgedrukt. Dergelijke fouten, die andere exemplaren van dezelfde oplaag stellig niet gehad hebben, mochten worden verbeterd; aan fouten in de koperen plaat zelf daarentegen, zooals het onvoldoend wegslijpen van schepen, het geheel der Nieuwekerk, dat vrij gesleten is, sommige letters, die in de origineele koperen drukplaat feitelijk reeds bijgeholpen hadden moeten worden, mocht niet worden geraakt. Vandaar dat ook in de reproductie het zuiver passen der bladen te wenschen overlaat. Er werd dus uitgegaan van hetzelfde princiep, dat leiding geeft bij het herdrukken van oude teksten; alleen toevallige fouten, een omgekeerde letter, een C voor een G mogen daar zonder rekenschap worden gecorrigeerd.

Dat ook dit onderdeel der uitgaaf veel zorg en overleg heeft gegeven, behoeft bijkans geen betoog. Maar het resultaat is dan ook zoo geworden, dat dank zij de labor improbus misschien niet alles, maar dan toch heel veel overwonnen is en heel veel vraagstukken tot een gelukkigeoplossingzijn gebracht, welke gaandeweg aan de orde kwamen.

J.W.E.