Het Boek. Jaargang 5

Boekbesprekingen.

De boekhandel te Amsterdam voornamelijk in de 17^e eeuw... vert. door M.M. Kleerkooper, aangev. en uitgeg. door W.P. v. Stockum Jr., 5^e stuk, 's Grav. Mart. Nijhoff 1916. (Zie jaarg. 1914, blz. 212 en 470).

Met dit 5^e stuk is eindelijk het groote werk afgesloten - ‘compleet geworden’ zou men, wat de stof betreft, nooit kunnen zeggen. Op blz. 1048 was de druk van de alfabetisch gerangschikte aanteekeningen ten einde, er volgde nog een belangrijk hoofdstuk over anonieme uitgaven (1049-1120); maar daar was al weer zooveel materiaal bijeengekomen, dat onmiddellijk een supplement begon, weer met de letter A, waarin weer tal van uitvoerige en belangrijke stukken, o.a. over de Blaeu's en de Cloppenburgh's, Jansonius, Mortier, Neaulme. Weder bij de Z aangekomen (1465), liet de uitgever een lijst volgen van de namen van Amsterdamsche boekhandelaren in de duitsche miscatalogen vermeld; zeker met het plan om dan de registers te laten volgen. Maar weer was er stof over, en een tweede supplement (1471- 1528) werd nog toegevoegd. Gelukkig echter worden nu meteen de registers gegeven, waardoor de reusachtige massa materiaal pas bruikbaar wordt.

We kunnen nog niet op grond van ondervinding over deze registers een oordeel uitspreken, maar dat ze het resultaat zijn van een heel eerbiedwaardigen arbeid, en dat ze den indruk geven met zeer veel zorg en toewijding te zijn samengesteld, zoodat ze zich waardig aansluiten bij het groote werk, kunnen we wel zeggen. Vooraf gaan nog twee belangrijke meedeelingen, eene opgaaf van gildepenningen, ontvangen van den directeur v.h. Penningkabinet, en een lijst van de geraadpleegde archieven, van belang voor hen die later nog materiaal mochten willen zoeken. Dan volgt een zeer omvangrijk register van titels van al de genoemde boeken, atlassen, kaarten (1534-1618), en kleinere dergelijke van de nieuwstijdingen en couranten (1619-22), van de Spaansch-Portugeesch-Joodsche boeken (1623-1625), en van de prenten (1626-28). Het tweede uitvoerige register is dat op de persoonsnamen; het gebruik hiervan ontslaat niet van het rechtstreeksche naslaan van de eerste alfabetische lijst van het werk zelf, daar de in die lijst vooraan geplaatste namen er niet in zijn opgenomen - wel die van de beide supplementen. Dit register loopt van blz. 1629 tot 1715; dan volgt nog een zaak-en plaatsnaamregister, van 1716 tot 1741. Aan het slot nog opgaaf van eenige errata, en enkele bijvoegingen tot het register van titels; dan een kort naschrift, dankbetuigingen behelzende.

We mogen den bewerker van harte gelukwenschen met de voltooiing van het groote werk, dat een blijvend standaardwerk zal zijn niet alleen voor ieder die met boekhandelgeschiedenis te maken heeft, maar voor alle werkers op het gebied van de geschiedenis van ons voorgeslacht. Het is niet alleen een monument voor Kleerkooper, wiens

[p. 217]

nagelaten arbeid er in opgenomen is, maar zeker ook voor den heer Van Stockum die nog zoo veel meer materiaal heeft aangebracht, en met zoo onverflauwden ijver de uitgaaf behartigd heeft tot het einde toe.

De omvang is ten slotte veel te groot geworden voor één band; er is dus gezorgd voor eene doelmatige splitsing in twee deelen. Men zou haast wenschen, dat er een indeeling in 3 of 4 deelen was aangebracht, zoodat de registers een eigen band vormden.

C.P. Burger Jr.

Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd, uitgeg. door E.C. Godée Molsbergen, 1^e dl., tochten n.h. noorden 1652-1686, met 3 kaarten en 9 pl. 's Grav. Mart. Nijhoff 1916. (Werken uitgeg. door de Linschoten- Vereen. XI).

Deze nieuwste uitgaaf van de Linschoten-vereeniging is geen herdruk van een oud boek, zooals de meeste tot dusver in de reeks verschenen werken. Veeleer wordt hier na eeuwen een verzuim van ons voorgeslacht ingehaald. Van de korte reisverhalen die hier bekend gemaakt worden zijn er enkele aan gedrukte reisbeschrijvingen, maar de meeste aan het Dagverhaal of aan onuitgegeven archiefstukken ontleend. Het langere verhaal van de reis van Simon van der Stel is uit het archief verloren gegaan, en door Valentijn bewaard. Godée Molsbergen heeft al deze berichten tot een doorloopend, boeiend verhaal verbonden, en dat op zeer verdienstelijke wijze, door er zoo weinig mogelijk van zich zelven bij te voegen. Ook in de voorrede wijst hij er slechts met enkele woorden op, hoe belangrijk de hier verhaalde expedities in de geschiedenis der ontdekkingsreizen zijn. We zijn gewend Zuid-Afrika als een bekend land te beschouwen, en de reizen van de laatste eeuw voorde eigenlijke Afrikaansche ontdekkingstochten te houden - maar hier zien we opeens, hoe die ontdekkingsreizen al dadelijk na de Hollandsche vestiging van de Kaap zijn begonnen, hoe bezwaarlijk juist die eerste tochten waren, hoe veel volharding die moedige Afrika-reizigers, aan wier nagedachtenis het werk opgedragen is, aan den dag gelegd hebben, en hoe veel kennis van land, volken en talen door hen opgedaan, en voor later bewaard is.

Het boek is geïllustreerd met 2 oude kaarten, aan Van der Stel en Valentijn ontleend, en een moderne overzichtskaart van Craandijk, en met een negental reproducties van teekeningen, waarvan een in het Rijksarchief bewaard is, de andere, als we dit wel begrijpen, alle tot de collectie Gordon behooren. Dit laatste kon wel wat duidelijker, in den inhoud en in de onderschriften, aangegeven zijn; de verwijzing in de noot op blz. 168 naar ‘de hierbijgevoegde teekening’ - N.B. bij bladz. 36 - laat ook aan duidelijkheid iets te wenschen over. En dit is nog het eenige wat tot motiveering van het opnemen van deze platen gezegd wordt. Van welken tijd ze zijn en waar de origineelen zich bevinden, wordt nergens meegedeeld. Eenigszins tergend zijn de aanwijzingen van niet gereproduceerde kaarten in de noten - zie op blz. 36 en 37 -; men vindt daar alles aangewezen wat er op staat, maar zou dan de kaarten er wel bij willen zien.

De noten zijn te recht sober, en over 't algemeen voldoende, al blijft natuurlijk wel eens eene opkomende vraag onbeantwoord.

Op blz. 37 wordt een hottentottenverhaal weergegeven van een verderaf wonende blanke stam met steenen huizen, kerken, en zwarte slaven. Dit wordt in 't voorbijgaan voor onwaar verklaard; maar het is duidelijk een ver gerucht van eene Portugeesche nederzetting, en als

[p. 218]

zoodanig juist heel merkwaardig.

Het boek is geschreven in vereenvoudigde spelling, wat niet zoo heel veel uitmaakt, daar de oude verhalen natuurlijk hun eigen spelling hebben. De bewerker heeft dit zeker gedaan met 't oog op de verspreiding in Zuid-Afrika. Het lijdt ook wel geen twijfel of het boek dat een nog niet in samenhang verhaald stuk geschiedenis van het werelddeel geeft, daar met belangstelling zal worden ontvangen.

De kennisneming zal wel bij alle lezers het verlangen wekken naar een krachtige voortzetting van de hiermee begonnen reeks door dezelfde kundige en vaardige hand.

C.P. Burger Jr.