Het Boek. Jaargang 5

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken.

Amsterdam. - Universiteits-Bibliotheek. - Statistiek over de jaren 1914 en 1915.

Aantal bezoeken
		1914.	1915.
Bureau en Leeszaal (over dag)		28252	37451
Studiezaal (over dag)		34819	47158
Bibliotheca Rosenthaliana		2595	2508
Vondelmuseum		393	409
Des avonds		8329	9431
		__	__
	Totaal	74388	96957
Hoogste cijfer op één (geheelen) dag		395	483
Hoogste cijfer op één avond		56	63

Aantal geraadpleegde boeken
Bureau en Leeszaal		89192	94717
Studiezaal		108324	141909
Bibliotheca Rosenthaliana		6678	6024
		__	__
	Totaal	204194	242650
Hoogste cijfer op één dag		1037	1097

Aantal uitgeleende boeken
In de stad		16344	19342
Buiten de stad		3792	4055
Bibliotheca Rosenthaliana		3692	3244
		__	__
	Totaal	23828	26641
Hoogste cijfer op één dag		169	222

Aantal handschriften
Geraadpleegd	2124	2498
Uitgeleend	229	113

[p. 27]

Aantal kaarten
Geraadpleegd	532	221
Uitgeleend	76	33

Antwerpen. - Hoofdbibliotheek der Stad. - De Systematische Lijst der aanwinsten gedurende het jaar 1914 is verschenen, en zal, zoodra het postverkeer weer normaal wordt, aan de zuster-instellingen worden toegezonden. Het is niet zoo'n dik boek als de lijst van het voorafgaande jaar waarover we in den jaarg. 1914, blz. 233, een uitvoerige mededeeling opnamen, maar heeft toch 419 bladzijden. De inrichting is dezelfde gebleven. De titels, met auteursnaam of eerste substantief vet voorop geplaatst zijn zóó geschreven, dat ze voor inschikking in de catalogen klaar zijn; de noodige verwijzingen in denzelfden druk zijn er tusschen opgenomen. Overal is de signatuur die de plaatsing aanwijst, mede gedrukt. Wat de beide getallen, één voor, en één achter den titel beteekenen, blijkt niet duidelijk, en de aanvrager die verzocht wordt, bij zijn vraag het catalogusnummer te noteeren, mocht toch wel weten welk nummer bedoeld is. De boeken zijn ingedeeld in tien rubrieken, evenals in de lijst van het vorige jaar met de letters A - K aangeduid, in elke rubriek volgen de titels in alfabetische orde. Door de indeeling in weinige groote groepen volgt hieruit eene bonte afwisseling. Zoo vind ik onder B Bibliographie, tijdschriften, dagbladen na twee bekende bibliografische werken van L.D. Petit tot mijne verrassing een handschrift, op het woord Portulaan beschreven: een Nederlandsche leeskaart ‘met gekleurde zichten van steden, dorpen, kasteelen enz.’ door den verkoopcatalogus Terbruggen in 1877 aan de 15e eeuw, door den nieuwen beschrijver aan de 17e toegeschreven. We zullen ditmaal niet weder een aantal titels uit de verschillende rubrieken afschrijven. Wie werkelijk belang stelt in den aangroei der Antwerpsche Hoofdbibliotheek zal toch wel het boek zelf ter hand nemen. Intusschen is de verschijning een verblijdend blijk, dat onder den hatelijken druk en de brutale afpersingen door, het werk op het gebied des geestes in de oude Scheldestad niet stil staat.

B.

Groningen. - Universiteitsbibliotheek. - Het pas verschenen Jaarboek der Rijksuniversiteit te Groningen bevat ook 't een en ander over de bibliotheek.

De Rector magnificus zeide in zijn Verslag van de lotgevallen het volgende:

‘De voorspelling van mijn ambtsvoorganger, dat het mij gegeven zou zijn van aanzienlijke uitbreidingen van het bibliotheekgebouw te gewagen, is niet verwezenlijkt. Die verbouwing is nog niet tot stand gekomen, maar alle teekenen wijzen er op, dat de profetie die de vermelding daarvan aan mijn opvolger endosseert, niet te gewaagd zal zijn. Men is reeds begonnen met de verplaatsing van de boeken uit het oude gedeelte, dat geheel zal worden afgebroken en in den stijl van het nieuwe, dat reeds in 1898 klaar is gekomen, zal worden opgetrokken. Administratielokalen, waaronder ook de leeszaal, zullen tijdelijk worden ondergebracht in het oude postkantoor, Boteringestraat, waarin eenige vertrekken die voor dat doel zeer geschikt zijn, in gereedheid worden gebracht.

Het verheugt mij, mededeeling te kunnen doen van een belangrijke aanwinst. De erven van mevrouw Reiger - Hooft van Iddekinge hebben aan de Universiteitsbibliotheek ten geschenke aangeboden de boeken van wijlen Mr. W.A. Reiger, in leven hoogleeraar in de staathuishoudkunde aan onze universiteit. Curatoren hebben dit aanbod met groote erkentelijkheid aanvaard.’

Op blz. 72-86 is de Lijst der aanwinsten van de Universiteits-bibliotheek gedurende den cursus 1914/1915 opgenomen. Zij bestaat uit 6 bladzijden met titels van aangekochte werken in alfabetische orde en negen bladzijden ‘geschenken’ eveneens alfabetisch gerangschikt, maar voorafgegaan door één regeltje dat misschien meer inhoudt dan al het andere: ‘De boekerij nagelaten door wijlen Prof. Mr. W.A. Reiger’. In de alfabetische lijst zijn ook vele titels van verslagen en andere periodieken opgenomen.

Het personeel van de Bibliotheek wordt opgegeven op blz. 99 als onderdeeltje van het hoofdstuk Wetenschappelijke inrichtingen en verzamelingen, volgende op de gelijkwaardige hoofdstukken: Concierge van het Academiegebouw en Schoonmaaksters bij het Academiegebouw! Er zijn volgens deze op-

[p. 28]

gaaf slechts 5 menschen aan de bibliotheek werkzaam: een bibliothecaris, een conservator, een amanuensis en twee bedienden. Schoonmaaksters schijnen hier niet te zijn; trouwens onder de 19 laboratoria en instituten die volgen, zijn er slechts drie die er zulk een hooge waardigheidsbekleedster op na houden.

Van den Bibliothecaris is in de reeds aangehaalde verslagrede van den Rector nog eens sprake. ‘Bij K.B. van 2 Aug. werd Dr. A.G. Roos benoemd voor het tijdvak van 20 Sept. 1915 tot den dag, waarop de Hooggel. Heer Weber zijne colleges weder zal kunnen hervatten, tot lector in de faculteit van letteren en wijsbegeerte alhier, om onderwijs te geven in de Geschiedenis der Romeinsche antiquiteiten, buiten bezwaar van 's Rijks Schatkist. Wij zijn den heer Roos groote erkentelijkheid verschuldigd voor de welwillendheid, waarmede hij reeds in den afgeloopen cursus in overleg met Curatoren de colleges van prof. Weber heeft waargenomen en voor de bereidwilligheid, waarmede hij zich voor den volgenden cursus beschikbaar heeft gesteld.’

Ja, dit plasdankje heeft de heer Roos zeker verdiend; - mijn collega vergeve mij deze voor een bibliothecaris heel ongepaste kantteekening, die men, hoop ik, alleen aan mij kwalijk zal nemen -. Maar er had iets bij behoord: een woord van excuus, dat men nu de hulp van dien uitnemenden kenner van oude geschiedenis aanneemt, nadat men hem enkele jaren geleden links heeft laten liggen, om een Duitschen privaatdocent als hoogleeraar in dienst te stellen, die niet eens flink genoeg is gebleken om in korten tijd zijn onderwijs in onze taal te geven; dat men hem nu aan het werk zet onder den titel van lector, en met de duidelijke aanwijzing om zich terug te trekken, zoodra de ‘Hooggel. Heer’ zijn colleges zal kunnen hervatten. Ik mis ook een uiting van schaamte en ergernis, dat zoo'n opdracht gegeven wordt ‘buiten bezwaar van 's Rijks Schatkist.’ O ja, hij is immers Bibliothecaris, hij krijgt zijn tractement! D.w. z. nu voor de dubbele taak een tractement dat misschien de helft bedraagt van dat van een hoogleeraar! Meer schijnt zoo'n boekenbewaarder niet waard te zijn. Aan eene andere Universiteit heeft men voor eenige jaren den Directeur der Bibliotheek de hooge eer aangedaan, aan een kleine tractementsverhooging, die hem nog in de verte niet met een hoogleeraar op eene lijn bracht, den hoogleeraarstitel met de daaraan verbonden verplichtingen te verbinden. En weer elders wees men bij tractementsherziening de opmerking van den Bibliothecaris, dat hij toch wel gelijk gesteld mocht worden met den Rector van het Gymnasium, terug en stelde hem gelijk met een Hoofdcommies ter secretarie - op advies van Curatoren, en zonder tegenspraak van de Bibliotheekcommissie, bestaande uit Hoogleeraren, die juist in denzelfden tijd met aandrang werk maakten van eene verhooging van hunne salarissen! Verder commentaar bij deze feiten is overbodig.

C.P. Burger Jr.

Leiden. - Universiteitsbibliotheek. - Uit de Leidsche rectorale openingsrede van September 1. 1. verdient de volgende passage hier eene plaats:

‘Spreker vraagt vervolgens de aandacht voor een paar mededeelingen betreffende de boekenverzameling in de Universiteitsbibliotheek.

De eerste betreft de verzameling Baskische boeken, deels zeldzame, deels zeer zeldzame, welke wijlen jhr. W.J. van Es bij testament aan de bibliotheek heeft vermaakt. In den loop van den vorigen cursus werd met de verzending van die boeken, van uit San Remo, reeds een begin gemaakt. Reeds is een groot deel der verzameling hier gekomen; toen brak de oorlog uit en werd de verzending om begrijpelijke redenen geheel gestaakt. Een overzicht van de volle waarde kan men zich thans dus nog niet vormen, maar dat het als een allerbelangrijkste aanwinst is te beschouwen, daarover kan nu al geen twijfel meer bestaan.

Tegenover deze vermeerdering van den boekenschat staat, dat de bibliotheek een zeer ernstige vermindering van hare verzameling dreigt te zullen moeten dulden. De directeuren der Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem toch hebben aan den bibliothecaris meegedeeld, dat de Maatschappij het in bruikleen afstaan van hare rijke verzameling genootschaps-

[p. 29]

werken en andere periodieken niet wenscht te bestendigen. Door de krachtige medewerking van den vroegeren secretaris dier maatschappij, curator onzer universiteit, waren deze werken in bruikleen afgestaan.

Na herinnerd te hebben aan de woorden, welke prof. mr. H. van der Hoeven bij het overdragen van zijn rectoraat in 1902 omtrent het afstaan van die verzameling vermeldde, welke woorden van groote dankbaarheid getuigden, vervolgde spreker, dat men uit die woorden van grooten dank kan afleiden, hoe zwaar het verlies is, dat dreigt. En toch is het verlies nog veel grooter: ten eerste omdat er gedurende de 14 jaren, die sedert verliepen, alle vervolgdeelen zijn bijgekomen, maar vooral omdat de bibliotheek het eigen abonnement op vele der tijdschriften, die van 1902 af gratis door de Hollandsche Maatschappij konden worden verstrekt, heeft opgezegd. Alle die periodica zullen dus incompleet worden en hoe moeilijk het is incomplete tijdschriften aan te vullen en hoe uiterst kostbaar bovendien, kan ieder weten. Van harte hoopt spreker dat alsnog middelen kunnen gevonden worden om het zware verlies te voorkomen, dat velen te Leiden daardoor zouden lijden. Zeker is het, dat, ware te voorzien geweest, dat de boeken weer teruggevraagd zouden worden, het aanbod nooit zou zijn aanvaard.’

We zien hier in een heel sprekend voorbeeld een van de nadeelen van die bibliotheek-bruikleencontracten aan het licht komen. Te Amsterdam, waar zeer veel zulke contracten bestaan, is dwingend voorgeschreven, dat ze voor een bepaald aantal jaren moeten worden gesloten, en bij niet tijdige opzegging weer voor een gelijk getal jaren ingaan. Een plotselinge opwelling van de zijde van zulk een genootschap, om de boekerij terug te vragen, is daardoor dikwijls teruggewezen. Maar in dit Leidsche geval is de plotselinge wending van het Genootschapsbestuur wel heel onverwacht en bepaald onbehoorlijk! Wie zou bij zulk een degelijk gevestigd Genootschap als de Hollandsche Maatschappij zulk eene wisseling van inzichten verwachten? Eerst de fraaiste tijdschriftreeksen wegdoen, niet alleen door in bruikleengeving maar ook door verkoop - want we hebben prachtige serieën bij antiquaren beland gezien -, en dan opeens een zwenking: de boekerij weer zelf gaan beheeren en aanvullen; wat men aan 't gebruik van het wetenschappelijke publiek had toevertrouwd, weer terugvragen! En het verkochte - ja, betreuren dat het weg is! En kunnen degenen die in 't bewaard blijven van zulke schatten belang stellen, nu gerust zijn? Neen, over enkele jaren komt er natuurlijk weer een nieuw inzicht, misschien wordt dan alles wel stilletjes verkocht. In bruikleen zal geene openbare instelling het meer willen hebben. Het is wel jammer dat eene Maatschappij die zooveel voor de wetenschap gedaan heeft, zoo onvast is in de zorg voor haar kostbare boekenverzameling.

B.

Utrecht. - Bibliotheek van de Levensverzekering-maatschappij ‘Utrecht’. - Van deze buitengewoon rijke vakbibliotheek verscheen de 7^e uitgaaf van den catalogus: Catalogue de la bibliothèque de l'Utrecht, Utr. J.v. Boekhoven 1916. Het is nu een boek van 722 bladzijden geworden, waarvan 664 voor den catalogus zelf, de verdere voor het alfabetische register.

De verzameling is des te belangrijker, omdat ze geheel aan het levensverzekeringsvak gewijd is. Wel zijn er juridische, mathematische en medische afdeelingen van vrij grooten omvang, maar deze bevatten toch vrij wel uitsluitend boeken, die rechtstreeks met de verzekering in verband staan. De hoofdafdeelingen zijn: A Ouvrages généraux, wel te verstaan over levensverzekering biz. I-147; B Compagnies d'assurance 148-234; C Contróle et monopole d'état. D.E. F. de reeds genoemde afdeelingen, verder Mortalité, Statistique, Economie politique enz. De hoofdafdeelingen zijn in weinige onderrubrieken gesplitst en in elke van deze zijn de titels - op schrijversnaam of eerste substantief-alfabetisch geplaatst.

Deze rangschikking heeft hare voordeelen: men behoeft niet in fijnere systematische indeeling te vervallen en brengt toch het bijeen behoorende samen, en men kan in de afdeelingen een werk waarvan men den titel kent, vlug vinden. Weet men niet dadelijk, in welke afdeeling te zoeken, dan helpt het register. Om de voordeelen van de rangschikking te zien, kan men b.v. de af-

[p. 30]

deeling Manuels des Agents, t.w. van levensverzekeringmaatschappijen, op blz. 222 opslaan, en men vindt ruim 12 bladzijden met titels van een duidelijk zich afteekenende groep van werken. Mooie afdeelingen en die tegelijk den rijkdom van de verzameling goed toonen, zijn ook de tijdschriftlijsten op blz. 196, 606, 613. Maar het historische onderzoek is in dezen catalogus ver van gemakkelijk, en dat terwijl het streven om ook historische werken op verzekeringsgebied te verzamelen, duidelijk aan het licht treedt. Zoo vindt men Het groote Tafereel der dwaasheid op blz. 191 op het woord Tafereel onder duitsche Tafeln van de Allgemeine Renten-Anstalt zu Stuttgart; zoo staat een interessant reeksje Conditiën, voor lijfrenten vastgesteld door verschillende Nederlandsche steden in de 17^e en 18^e eeuw, tusschen moderne werken in de verzekeringsrubriek van de mathematische afdeeling. Twee werkjes van Jan de Witt, een in de uiterst zeldzame oorspronkelijke uitgaaf van 1671, het andere de facsimile-druk door Bierens de Haan bezorgd, staan tusschen Willey en Wittstein, de werkjes van Kerseboom van 1738, 1740 en 1748 tusschen Kerr en Klatt. In deze beide gevallen kan men met het Register nog wel terecht komen, omdat degeen die zoo iets zoekt, allicht die auteursnamen kent. Maar boekjes met een woord als Verhandeling of Verklaring beginnende zijn vrij wel verloren, als men niet alles doorbladert. Nog erger is het, wanneer een geheel willekeurig, niet aan den titel ontleend woord voorop gezet is, zooals Finantie op blz. 402 na Ferguson, tot samenvatting van een aantal stukken van 1609 tot 1731 over de financiën van Holland, en zooals Portefeuille op blz. 265 en 266: twee verzamelingen, een van 15 Engelsche, en een van 72 Fransche stukken, ook al weer uit ver uiteenliggende jaren.

Het is te wenschen dat bij een 8^e uitgaaf de bibliothecaris die technisch zoo door en door in zijn werk, en zeker ook in de verzekeringsliteratuur zelf thuis is, eens een met zorg opgestelde historische rubriek in den catalogus invoegt.