Het Boek. Jaargang 4

[p. 389]

Boekbesprekingen.

Nederlandsche historisch-geographische documenten in Spanje. - Uitkomsten van twee maanden onderzoek, door Dr. F.C. Wieder. Uitgeg. door het Kon. Ned. Aardrijkskundig Genootschap. Boekh. en drukk. v.h. E.J. Brill, Leiden 1915.

Welk nut kan een wetenschappelijk onderzoek van twee maanden in een vreemd land opleveren? Vaak heel weinig. Wie in een land komt, waarvan hij de taal nauwelijks verstaat en maar slecht kan spreken, wie geen tact en oefening heeft om met menschen van andere opvattingen om te gaan, wie niet recht weet, wat hij eigenlijk zoekt, en niet goed en snel kan zien, waar hij kans heeft het gezochte te vinden, zal van zulk een onderzoekingsreisje niet veel meebrengen. Hij zal allicht een verslag kunnen uitbrengen, dat misschien later aan anderen kan aanwijzen hoe ze het onderzoek zullen moeten voortzetten of opnieuw moeten aanpakken, misschien ook alleen kan leeren hoe men het niet moet doen.

Het verslag dat hier voor ons ligt is er een van heel ander soort. Het reisbericht zelf vult al 32 bladzijden in zeer compressen druk, en is buitengewoon rijk van inhoud. En daarop volgen een reeks hoofdstukken die de vondsten nauwkeurig aangeven, en bijna van elk stuk de historische beteekenis in het voorbijgaan aan wijzen. En daartusschen zijn uitvoerige reeds geheel uitgewerkte studies gevoegd over speciale onderwerpen, over de atlassen van Sgrooten, over het stedenboek van Van Deventer, over de vraag of de Italiaansche kaartengraveur Lafreri in ernst tegenover Ortelius genoemd kan worden als uitgever van den oudsten wereldatlas, over de groote wereldkaart van Petrus Plancius. Eindelijk volgt onder den titel Een inleiding tot de studie der oud-Nederlandsche cartographie een overzicht van een 50 tal bladzijden, waarin de geschiedenis van onze cartographie geheel nieuw geschetst wordt. De basis van deze schets is niet alleen het onderzoek van twee maanden in Spanje, maar de reeds te voren in eene reeks van jaren vergaderde kennis.

Alles wat hier gegeven wordt is nog maar voorloopig, maar het houdt de belofte in van twee groote standaardwerken, waarvoor de grondslagen reeds met buitengewone soliditeit gelegd zijn: een bibliografisch overzicht van alle oude Nederlandsche kaarten en atlassen, en eene geschiedenis der Nederlandsche cartografie.

Ook voor de geschiedenis van het Nederlandsche boek ligt hier een schat van materiaal. Kaarten en atlassen zijn - de werken van Denucé en van Kleerkooper en v. Stockum deden het al duidelijk zien, maar hier komt het nog weer krachtiger aan het licht - in de geschiedenis van het Nederlandsche boek een element van overwegend belang. Bereikt onze boekhandel in de werkzaamheid van de Blaeu's zijn grootste hoogte, de Atlas staat onder het werk van deze firma weer bovenaan.

Op de keerzijde van den titel staat eene dankbetuiging in het Spaansch aan allen die den onderzoeker bij zijn nasporingen hulp hebben verleend. Ze is gedateerd van ‘Vreeland’. Jammer dat bij dezen plaatsnaam geene Spaansche vertaling is gegeven; hij is van hooge symbolische beteekenis in dezen tijd. Immers vrede en internationaal verkeer zijn voor een werk als dit allereerst noodig. Dat van deze onderzoekingen in 1914 gedaan, in 1915 een zoo rijk verslag met dankbetuiging kan teruggaan - is het geen tastbaar gevolg van het feit, dat de beide betrokken landen den vrede hebben weten te bewaren?

C.P.B. Jr.

[p. 390]

Gesamt-Zeitschriften-Verzeichnis. Herausgeg. vom Auskunftsbureau der deutschen Bibliotheken. Berlin, Kgl. Bibl. 1914.4^o.

Het boek, ruim een jaar geleden onder bovenstaanden hoogst on welluidenden, maar bondigen en zakelijken titel verschenen, is uit een practisch-bibliografisch oogpunteen werk van zeer groote waarde. Tijdschriften goed en toch beknopt te catalogiseeren is een van de belangrijkste en tegelijk een van de moeielijkste plichten van het moderne bibliotheekbeheer. Deze taak waarvan elke bibliothecaris de zwaarte voelt, drukt natuurlijk met veelvoudig gewicht op een instelling als het Berlijnsche Auskunftsbureau. Het spreekt van zelf dat men daar, afgescheiden van den algemeenen boeken-catalogus in de practijk zelve een algemeenen tijdschriften-catalogus heeft gevormd, en het ligt ook voor de hand, dat men die door den druk onder ieders bereik gaat brengen. Maar hoeveel moeielijkheden komen er dan kijken! Wie met dergelijk werk vertrouwd is, weet dat wel. Wie het niet kan begrijpen neme het Gesamt-Zeitschriften-Verzeichnis, bij verkorting met drie letters G Z V aangeduid, ter hand, hij sla de Geleitworte van Prof. v. Harnack gerust over, maar leze het zakelijke Vorwort van den ‘Vorsteher’ Fick met de erop volgende Er läuterungen.

Naast den aan het Bureau gevormden catalogus stonden een aantal tijdschriftcatalogen van andere bibliotheken ten dienste, en daaronder eenige die reeds de tijdschriften van eene grootere groep bibliotheken behelsden. Daaronder kwamen die van München en Straatsburg op den voorgrond, en de taak stelde zich feitelijk als eene combinatie van deze drie lijsten met invoeging van gegevens door de andere Duitsche bibliotheken verstrekt. Maar de combinatie reeds van de twee voornaamste lijsten, de Berlijnsche en de Münchensche, bracht de grootste moeielijkheden. Vooreerst: wat op te nemen en wat niet? Tal van periodieken van zuiver zakelijk en lokaal belang niet. Ook niet couranten, verslagen, adresboeken, spoorboeken enz. Gaat men echter al die groepen precies omschrijven, dan nemen de onzekere gevallen schrikbarend toe, en ten slotte wordt het niet een consequente behandeling, maar een aanhoudend schipperen om ten minste eenigszins tot elkaar te komen. En soortgelijke, maar ook weer nieuwe moeielijkheden geven de buitenlandsche tijdschriften, waarvoor ten slotte de grenzen van opneming soms nog iets ruimer genomen zijn dan voor de Duitsche. Hoe met de vervolgwerken? In Berlijn had men die minder ruim in de tijdschriftenlijst opgenomen dan te München, en zoo staan er nu nog vele als te München aanwezig vermeld, hoewel Berlijn ze ook heeft.

Bij de rangschikking komen natuurlijk weer tal van kwesties, die we hier ook wel kennen. In 't algemeen komt het Duitsche stelsel heel dicht bij ons Amsterdamsche. Met de Congres-uitgaven is men daar ook - en wel uit dezelfde practische noodzakelijkheid - tot hetzelfde stelsel gekomen als wij: het woord Congres voorop, waaronder dan de titels der afzonderlijke congressen, die in de verschillende talen heel anders luiden, worden samengevat. Maar hierbij geeft de grillige, overdreven patriottische Duitsche spelling een nadeel; men schrijft Kongress met een K, waardoor men zich van de spelling in alle andere talen verwijdert, en als er geen Duitsche titel is, fabriekt men er zelf een, die dan met geen werkelijken titel overeen komt - een stelsel dat m.i. niet aan te bevelen is. Maar we zullen al die verdere kwesties hier niet bespreken, en alleen nog even wijzen opde uiterst beknopte manier, waarop met cijfers en enkele letters eeni-

[p. 391]

ge honderden bibliotheken zijn aanwezen, waar zich de opgegeven serieön bevinden. Wel te verstaan, bij elken titel zijn de serieën te Berlijn en München aangegeven, en veelal nog een paar kleinere bibliotheken. De titels zelf zijn uiterst kort; van jaargangen, redacteuren enz. wordt niets vermeld. Bij een tweede uitgaaf zal men wel iets uitvoeriger moeten worden, maar - nu vullen de 17190 titels reeds 355 zeer compres gedrukte bladzijden in twee kolommen!

B.

Levensberichten der afgestorven medeleden van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. 1914-1915.

Deze nieuwe bundel geeft op 309 bladzijden een elftal levens; de uitvoerigste zijn die van S.A. Naber door Dr. G.E. W.v. Hille en van J.S. Speyer door Dr. B. Faddegon. Over deze beide geleerde beoefenaars der classieke (en oostersche) letteren had de Akademie v. wetensch. reeds levensberichten gegeven. Toch is hetgeen hier van beiden door aanhankelijke leerlingen wordt meegedeeld zeer lezenswaard; en aan beide levens zijn met groote zorg bibliografieën van de ‘geschriften’ toegevoegd, die in kleinen druk resp. 15 en 9 bladzijden vullen. Van de andere levensberichten zijn uit literair en bibliografisch oogpunt de belangrijkste de autobiografie van A.S. Kok, het leven van G. Brom door P.J. Blok, dat van H. Wolfgang v.d. Meij door F. Smit Kleine en dat van J.M. J. Gram door Th. Morren. Kort schrijft R. v.d. Meulen over den uitgever C.G. Frentzen, Sijthoff's schoonzoon en opvolger, G.D.A. Jonckbloet over den geletterden pater B.v. Meurs en Mr. A.P. Th. Eyssell over F.B. Coninck Liefsting. Een interessante levensbeschrijving is die van A.E. H. Goekoop, die niet als schrijver, maar als maecenas terecht een grooten naam had; ook hiervan is Dr. G.E. W.v. Hille de auteur. En lezenswaard is ook het korte berichtje, dat E.J. van der Brugh schreef over Adrianus van Wessem, jurist en tegelijk latinist, bekend door zijn allergeestigste latiniseering van Piet Paaltjens. Van deze gedichtjes en het weinige dat hij verder geschreven heeft, wordt ook een volledig overzicht gegeven.

B.