Het Boek. Jaargang 4

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken.

Antwerpen. - Stedelijke hoofdbibliotheek.

(Uit het Handelsbl. v. Antw.)

Met eenige vertraging, te wijten aan de gebeurtenissen van het jaar 1914 en aan een merkelijke wijziging in de opvatting van het werk, is eindelijk de ‘Systematische lijst der aanwinsten gedurende het jaar 1913’ van de pers gekomen.

In deze beroerlijke tijden is het een dubbele vreugde te bemerken, dat ook daar, dank zij de blijvende belangstelling van het stadsbestuur, het werk regelmatig wordt voortgezet. Het geestelijk leven onzer stad is om zoo te zeggen geen dag gestremd geworden. De gedwongen werkeloosheid van velen, alsmede de neiging om in ernstige studie een gezonde afleiding te zoeken voor den geest zullen er overigens wel toe hebben bijgedragen om het aantal bezoekers van deze instelling aanmerkelijk te doen vermeerderen. Naar we vernemen nam vooral het avondbezoek, dat, vanwege het algemeen opgelegd sluitingsuur, van 8 tot 10 uur naar 5 tot 7 uur (torentijd) werd verschoven, waardoor de leeszaal gedurende negen achtereenvolgende uren voor het publiek toegankelijk is, in hooge mate toe. Gewoonlijk komen een honderdtal bezoekers daags den boekenschat raadplegen.

Een even nuttig werk is verricht geworden met de nieuwe aanwinstlijst, die ditmaal een boekdeel van 658 bladzijden vormt. Zij bestaat niet, als de vroegere jaarlijsten, bij een voorloopige, beknopte opgave van de aanwinsten, maar geeft er een volledige, definitief gecatalogiseerde beschrijving van, waardoor het mogelijk is geworden den systematischen en den alphabetischen catalogus beide regelmatig bij te houden. De voltooiing van den catalogus wordt door de beschikbare krachten methodisch doorgevoerd. Zooals uit het doorbladeren van dit flinke boekdeel spoedig te bemerken is, wordt de keuze der aankoopen bepaald door een gezond-objectief, wetenschappelijk standpunt, namelijk het internationale, waarbij echter aan alle productie der nationale literatuur en wetenschap de voorkeur wordt gegeven. Tevens wordt er blijkbaar naar getracht om zooveel mogelijk alle oude en nieuwe werken en documenten aan te schaffen welke betrekking hebben op de geschiedenis van ons vaderland en meer bepaald op de geschiedenis van onze stad en onze haven.

Hier volgt een kort overzicht van enkele der voornaamsteaanwinsten onder ieder der tien hoofdrubrieken van den catalogus gerangschikt:

A. Letterkundige geschiedenis, levensbeschrijvingen, handelingen van geleerde genootschappen.

De geschiedenissen der wereldliteratuur

[p. 234]

van Bartels en Baumgartner; Claretie's Histoire de la littérature française; Tsjechische literatuurgeschiedenis door Jakubec en Novak; Poolsche literatuurgeschiedenis door Mickiewicz; Barre, leSymbolisme; Pelissier, Le réalisme du romantisme; Brun, Le roman social en France; Cazamian, Le roman social en Angleterre; Simrock, Die Quellen des Shakespeare; werken van Chamberlain en Baumgartner over Goethe; van Persijn, Diferee, Lepelletier, Leon Séché, Rougemont, enStefan Zweigover Schaepman, Vondel, Verlaine, de Vigny, Villiers de l'Isle Adam en Verhaeren; werken van Chamberlain, M. Tschaikowsky, O.E. Deutsch over Wagner, Peter Tschaikowsky en Schubert; van Boswell over Samuel Johnson; van Compton-Rickett en van Mackail over William Morris; van Lafond, Lambotte en Goffin, Plan, Potvin, Poupey, Renan, Weale en Brockwell. Weisz en Winkler over Hieronymus Bosch, Vinçotte. Jacques Callot, Wiertz, Juliaan Dillens. Theod. Verhaegen, Gustave Moreau, de van Eyck's, Jan Gossaert, den meester van Flémalle en Rogier van der Weyden; verscheidene werken betreffende Vincent van Gogh werden aangekocht.

B. Bibliographie, tijdschriften, dagbladen.

In deze afdeeling vindt men onder meer: Brassinne, La reliure mosane; Enschedé, Fonderies de caractères et leur matériel dans les Pays-Bas, du XV^e au XIX^e siècle; G. van Rijn, Atlas van Stolk (Katalogus der historie-, spot- en zinneprenten);

Lanson, Manuel bibliographique de la littérature française moderne; Federn, Répertoire bibliographique de la littérature française des origines à nos jours (1910); Loewe Bücherkunde der deutschen Geschichte; Fesch, Bibliographie de la franc-maçonnerie et des sociétés secrètes; Weissbein en Roth, Bibliographie des gesamten Sports.

Verder een eigenaardig handschrift uit het begin van de 18^e eeuw; Journael van onse reyse naer de staedt Weenen.... door den zeer eerw. h. Joannes Verslype, gedeputeerden over de clergie der stede van Brugghe' (1716) en een ander van April-December 1784: ‘Dach-register der poogingen gedaen tot het openen der Schelde’, 1784.

Dank zij de milde tusschenkomst van het Bestendig Dotatiefonds kon, behalve op vele andere documenten van groot belang, de hand gelegd worden op een Antwerpsch incunabel, gedrukt bij Gherard Leeu in 1487, namelijk ‘Jordanus meditacien vanden soeten leven en bitter passie... ons heeren’.

Vermelden wij nog een volledige verzameling van ‘La Lanterme’ van Rochefort, en de nieuwe tijdschriften Everyman en Maandblad voor bibliotheekwezen, als ook De Student, waarvan de volledige verzameling werd aangekocht.

C. Philologie en fraaie letteren.

Aan oudere werken werden gekocht de zeldzame ‘Stove van jan vanden Dale’ (Antwerpen, ca. 1626), verscheidene Latijnsche en Nederlandsche drukken van Erasmus, werken van Michiel de Swaen, een Brusselsche druk van ‘De vrouwenpeirle’ en verscheidene uitgaven van den Reynaert en andere Nederlandsche volksboeken.

Uit een latere periode, een reeks van Jacob Campo Weyerman en een rijke verzameling 18^e eeuwsche Nederlandsche tooneelstukken van Pieter Bernagie, Thomas Asselijn en tijdgenooten.

Op enkele ontbrekende eerste drukken der werken van Theodoor van Ryswyck kon gelukkig de hand worden gelegd. Aan moderne uitgaven kocht de bibliotheek de verzamelingen ‘Leuvense tekstuitgaven’, ‘Van alle tijden’ en ‘Humaniora’. Van Ginneken's Handboek der Nederlandsche taal is op dit gebied mede een kostbare aanwinst. Vermelden wij verder nog de bekende uitgave, door Fauche, van Kalidasa, KrishaDwaipâyana en Valmiky, en, uit de hedendaagsche Letter kunde, de volledige werken van Rabindranath Tagore, Strindberg, Novalis, Dehmel, Schnitzler, werken van Kierkegaard, Hofmannsthal en wat nog ontbrak van J.K. Huysmans, Francis Jammes, Lemonnier, Grégoire, LeRoy, Moréas, Péguy, Rimbaud en Schwob.

De nationale Letter kunde, zoowel de Fransche als de Vlaamsche, werd natuurlijk regelmatig bijgehouden.

D. Wijsbegeerte en opvoedkunde.

Voor deze afdeeling vermelden we onder andere werken van Alfred Fouillée, Henri Poincaré, Wijnaendts - Francken, Wundt, Fraser (The golden bough), Jean d'Udine (L'art et le geste), Lasserre, Herbertz (Die philosophische Literatur), Eisler (Handwörterbuch der Philosophie), Lamprecht, Jan

[p. 235]

Ligthart, Fritz van Raalte, Rouma, Schuyten, Sluys, Tracy en het ‘Lexikon der Pädagogiek’ van prof. Willman, en andere.

E. Rechtsgeleerdheiden Staathuishoudkunde.

Onder de voornaamste werken noemen wij die van Asser, Bakounine, Barnich, Barthélemy (L'organisation du stiffrage et l'ex- périence beige), Bigwood (Les finances belges), Boissevain, Fockema-Andreae (De hedendaagsche stedenbouw, - De kunst van wetgeven), Alfred Fouillée, Karl Kautsky, Anton Menger, Ostwald (Sittengeschichte Berlins), Sombart, Viollet (Histoire des institutions politiques et administratives de la France), een uitstekend werk over ‘Les chemins de fer d'aujourd'hui’ door de Ritter, Etienne e. a., en een ander over het ‘Rhein-Maas-Schelde-kanal von Crefeld nach Antwerpen’ door Kentrich. Buitendien schreef de bibliotheek in op het Maandblad voor het boekhouden en aanverwante vakken, van Kreukniet, wiens standaardwerk over Practisch boekhouden insgelijks werd aangekocht.

F. Godgeleerdheid.

Deze afdeeling werd onder meer verrijkt met een uitgave van Boetius A. Bolswert (Duyfkens ende Willemynkens pelgrimagie, Antwerpen, 1656), Buxtorfius (Schoole der Jooden, 1702), Arnoudt van Geluwe (11 nummers), kardinaal Mercier (oeuvres pastorales) en verscheidene 17de deeeuwsche pamfletten en bijbeluitgaven.

G. Wiskunde en natuurwetenschappen.

Werden aangekocht het werk van Bommer en Massart, Les aspects de la végétation en Belgique, de entomologische werken van Fabre, werken van de ‘Nobelprijzen’: van 't Hoff, Kamerlingh Onnes, Hugo de Vries, het Leerboek van plantenkunde van Oudemans en de Vries, een reeks handboeken over kolonialen landbouw, enz.

H. Kunst en ambachten.

Deze verzameling werd vermeerderd met het volledige muzikale werk van Peter Benoit, alles wat er van in druk bestaat, inbegrepen een belangrijke verzameling opstellen en vlugschriften van den meester en met verscheidene werken van Gevaert. Verder werden aangekocht: Combarieu, Histoire de la musique; Weingartner, Gesammelte Aufsätze; Seiffert & Weitzmann, Geschichte des Klaviersspiels und der Klavierlitteratur; de volledige verzameling van den ‘Mercure musical’, de ‘Revue musicale S.I. M.’, enz.

Op architectonisch gebied vinden we onder andere werken van Berlage, Biagi, (La renaissance en Italie), Colasanti (L'art byzantin en Italie), Palladio (Architecture de Palladio... La Haye, 1726), Sluyterman (Oude binnenhuizen in België), Vredeman de Vries (Architectura... Antwerpen, 1597), Weissman (De gebakken steen, en Geschiedenis der Nederlandsche bouwkunst), Vogelsang (Le meuble hollandais au Musée national d'Amsterdam), Jongsma (Kasteelen, buitenplaatsen, tuinen en parken van Nederland).

Op ander kunstgebied: de bekende werken van Gonse over Japansche kunst en van Münsterberg over Chineesche kunstgeschiedenis. Verder nog: Hugo Daffner, Salome, ihre Gestalt in Geschichte und Kunst; Brandenburg, Der moderne Tanz; Svétlow en Bakst, Le ballet contemporain.

J. Geneeskunde.

Deze afdeeling werd onder meer verrijkt met een reeks standaardwerken over openbare hygiëne, de handelingen der ‘Congrès internationaux d'assainissement et de salubrité de l'habitation’, werken van Yperman, Ambrosius Paré (De chirurgie, Amsterdam, 1615); en eenige andere zeldzame werkjes.

K. Geschiedenis, aardrijkskunde, genealogie, oudkeidkunde.

Voor deze afdeeling kon de hand gelegd worden op verscheidene Antwerpsche kronijken, op enkele van Guicciardini, op een Venetiaansche en twee Antwerpsche uitgaven van Ortelius' ‘Tooneel des Aerdtbodems’, op Meteranus' ‘Historia belgica’ (Antwerpen, 1597), en van Vaernewyck's ‘Historie van Belgis’ Antwerpen 1665), alsook op een belangrijke verzameling stukken over de poging tot een opening der Schelde onder Jozef II.

Verder treffen we verschillende werken aan van Joachim Lelewel, Caron's ‘Beschrijvinge van het machtigh koninekrijke Japan’ (Amsterdam, 1649), een verzameling geschriften van Gijsbert Karel van Hogengendorp over Holland en België, het ‘Historisch gedenkboek der herstelling van Neerlands onafhankelijkheid in 1813’, onder leidingvan G.J. W. Koolemans Beijnen,

[p. 236]

en ‘'t Herstelde Nederland' uitgegeven door A.N. J. Fabius en W.H. de Beaufort, Colenbrander's Gedenkstukken der algemeene geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840’, de volledige werken van Ozanam, de voor onze geschiedenis zoo belangrijke ‘Abhandlungen zur Verkehrs- und Seegeschichte’. Armstrong's ‘Emperor Charles V’, het ‘Bulletin’ en de ‘Documents historiques’ van de ‘Société d'histoire du protestantisme beige’, Seton-Watson, Die südslawische Frage im Habsburger Reiche, enz. Van de moderne reisbeschrijvingen noemen we die van Amundsen en van Mikkelsen, Dunlop (Perzië) en Muller (Azië).

Uit deze vluchtige greep in de verschillende afdeelingen van het lijvige aanwinstenboek over 1913, zal voor een ieder overtuigend zijn gebleken, welke een nieuwe schat van kennis onzen medeburgers in onze Hoofdbibliotheek ter beschikking wordt gesteld. Het zal wel niet noodig zijn, erbij te voegen, dat het studeerend publiek weet, bij het personeel dezer instelling steeds op de bereidwilligsie tegemoetkoming te mogen rekenen. Wij herhalen het, in gedrukte tijden als wij beleven, is het opwekkend vast te stellen, hoevele onze medeburgers zich de gedwongen ledige uren ten nutte maken door zich in ernstige studie op betere dagen voor te bereiden.

Alkmaar. - Bibliotheek der gemeente. - Het verslag van den heer C.W. Bruinvis over 1914 meldt als aanwinsten 265 nummers, zijnde 182 nieuwe titels, 32 vervolgwerken, 6 overdrukken en 45 jaarverslagen. Uitgeleend werden 101 boekdeelen. Voorts wordt melding gemaakt van eene bijbeltentoonstelling in de consistoriekamer van de Groote kerk ter gelegenheid van de viering van het 100-jarig bestaan van het Ned. Bijbelgenootschap. De lijst van de aanwinsten beslaat 14 bladzijden.

Amsterdam. - Universiteitsbibliotheek. - De aanwinstlijsten over de jaren 1913/1914 zijn tot een nieuw catalogusdeel vereenigd. Evenals in de voorafgaande jaren zijn de titels van de nieuwe werken telkens in korte lijstjes gedrukt, die nu gezamenlijk 248 bladzijden vullen. De oudere werken, in 13 rubrieken met alfabetische orde ingedeeld, nemen 434 bladzijden in beslag. Een kort inhoudsoverzicht maakt het zoeken mogelijk; gemakkelijker zal het echter inde meeste gevallen wel zijn, de groote kaartcatalogussen te raadplegen.

Amsterdam. - Muziekbibliotheek v.d. Maatsch. t. bev. d. toonk. - In een reeks studiën over de geschiedenis van de Maatsch. t.b. d. toonkunst in Caecilia schetst de heer J.D. C.v. Dokkum ook (bl. 89) het ontstaan van de muziekbibliotheek. In het verslag van het 3e genootschapsjaar 1830/32 werd eene schenking van vier muziekwerken aan de Maatschappij vermeld, in de volgende jaren door andere gevolgd. De werken werden bewaard in het archief, maar reeds in 1836 besloot men de bewaring op te dragen aan den Algemeenen Secretaris. In 1837 werd het eerst een partituur aangekocht, en werd eene ‘Lijst der Muzijkale Eigendommen’ van de Maatschappij gedrukt. In 1838 bracht het Hoofdbestuur de organisatie van een bibliotheek ernstig ter sprake, maar eerst in 1845 werd voor jaarlijkschen aankoop een bedrag van ƒ 100. - uitgetrokken ‘ter uitbreiding van de Muzijkale bibliotheek’. Gaandeweg verhoogd, kwam het in 1853 op ƒ 600.-. Sedert heeft de bibliotheek zich tot eene zeer rijke verzameling ontwikkeld; zij is in een der vertrekken van het Amsterdamsche Conservatorium geplaatst, en is sedert kort voortreffelijk geordend. Zie Bibliotheekgids blz. 18, en Niederl. Bibliothekswezen blz. 38, en afbeelding.

Arnhem. - Openbare bibliotheek. - De Bibliothecaris Dr. Ch. van Schoonneveldt beschouwt het als een zeldzaam voorrecht, in de sombere winterdagen een opgewekt verslag te mogen uitbrengen over het rampjaar 1914. De Bibliotheek ondervond hoegenaamd geene stoornis van de ongunstige tijdsomstandigheden en bewees aan een aanzienlijk toegenomen aantal stadgenooten gewichtige en veelvuldige diensten. Het aantal bezoekers bedroeg 's middags 3582, 's avonds 3056; uitgeleend werden 4512 boeken aan 3343 personen. Bij 1913 vergeleken is het getal der bezoekers met 30 %, dat der uitgeleende boeken met 70 % gestegen. 494 deelen werden uit andere bibliotheken ontvangen, 56 deelen naar buiten gezon-

[p. 237]

den, nagenoeg alle van wetenschappelijken aard. Hieruit blijkt dat men in wetenschappelijke en studie-kringen meer en meer de voordeelen der Bibliotheek gaat waardeeren, en hoe men door hare tusschenkomst zonder kosten met de academische en andere bibliotheken in verbinding kan blijven of treden. De catalogiseering en overnummering, door de hulp van twee dames-volontairs met meer kracht ter hand genomen, vordert intusschen nog veel te langzaam voor de dringende behoefte. De Bibliothecaris zelf vond gelegenheid, den inhond van zelden geopende lessenaars en kasten nauwkeurig te onderzoeken en wel met verrassende uitkomsten. Hij ontdekte een aantal bescheiden, op de geschiedenis der Bibliotheek betrekking hebbende, die den grondslag kunnen vormen van een archief; een groote hoeveelheid kaarten den waterstaat en de landsverdediging betreffende; en ten slotte eene collectie merkwaardige historieplaten van hooge waarde. Deze laatste worden nu bestudeerd en gecatalogiseerd door zijn ambtsvoorganger den heer W.F. C. van Laak, die met onverzwakten ijver bijna dagelijks zijn oude plaats inneemt om dit tijdroovend en geduld vorderend werk tot een goed eind te brengen. Het verslag bevat nog uitvoerige meedeelingen over de minder ontwikkelde bezoekers die leiding noodig hebben, de hun verstrekte romanlectuur, de middelen om hen vervolgens weer tot degelijker lectuur te brengen; over de veel gevraagde uitgaven van de wereldbibliotheek, de door technici geraadpleegde werken over stoommachines en electriciteit, de moeielijkheden om al te jonge bezoekers te weren, om uitgeleende boeken terug te krijgen, vermeldt de namen van enkele schenksters en schenkers en geeft een lijst van aanwinsten.

Assen. - Rijksarchief. - De heer Mr. J.G. C. Joosting, die eenige jaren het Rijksarchief te Assen heeft beheerd, en in dien tijd van al de in dat archiefdepôt aanwezige collecties uitvoerige wetenschappelijke catalogussen in het licht gegeven heeft, heeft nog na zijn vertrek naar Groningen, in 1914, aan dat alles een catalogus toegevoegd van een zeer belangrijke boekerij. De titel luidt: Catalogus van de boekerij-Mr. L. Oldenhuis Gratama, berustende in het Rijksarchief te Assen; het boek heeft 6 + 220 bladzijden. De inleiding vertelt, hoe de collectie ontstaan is, door de studielust en de verzamelneiging van drie geslachten Gratama's, achtereenvolgens in Friesland, in Groningen en in Drenthe werkzaam, en door opneming van belangrijke Drentsche verzamelingen van moederszijde aan Mr. L. Oldenhuis Gratama gekomen, door wiens erfgenamen ten slotte de boekerij aan het Drentsche archief is geschonken. De catalogus is ingedeeld in een algemeene rubriek, vier afdeelingen aan Friesland, Groningen, Overijsel en Drenthe gewijd, en kleinere rubrieken Recht, Geschiedenis en oudheidkunde. Veenderij en Varia. De Drentsche afdeeling is verreweg de rijkste, maar ook de andere bevatten een groot aantal handschriften en boeken van beteekenis. Onder de Varia is een Gebedenboek uit de 15^e eeuw, dat in eene Bijlage heel uitvoerig beschreven is.