Het Boek. Jaargang 4

[p. 196]

Boekbesprekingen.

Inventaris van de archieven van het Borger-kinderen-Weeshuis, het Arme-kinder-huis en de beide Weeshuizen te Nijmegen. Opgemaakt door Louise Sormani. Gedrukt op last van de H.H. Regenten der beide Weeshuizen. Nijmegen, Drukkerij Gebr. Janssen, 1915 (XVI-384 blzz. in 4^o).

Het bespreken van werken, die op het archiefwezen betrekking hebben, valt buiten het program van dit tijdschrift. Wel hebben het boeken bibliotheekwezen en het archiefwezen zeer nauwe relaties, die misschien nog wel nauwer konden worden aangehaald, maar het zijn en blijven twee afzonderlijke takken van wetenschap, ieder met een eigen, scherp afgebakend werkterrein. De leeken begrijpen dat niet goed. Ze denken, dat alles wat ‘oud papier’ of ‘oud perkament’ is bij elkaar behoort, en staan er een beetje verwonderd over, wanneer een archivaris maar heel weinig belangstelling toont in een 10^e-eeuwsch Evangeliarium of een incunabel van de Nederlandsche prototypografie, of wanneer een boekenkenner allerlei charters met mooie, groote zegels er aan 'n beetje links laat liggen.

Hier in Nederland bestaat er voor een bibliograaf wel het minst reden, om zich met archivalia bezig te houden. Het is algemeen bekend, dat het Nederlandsche archiefwezen op een hoogte staat, die bijna in geen ander land bereikt is; en de Handleiding voor het ordenen van archieven, in 1898 door Mr. Dr. S. Muller Fz. met Mr. J.A. Feith en Mr. R. Fruin in het licht gegeven, is reeds in verschillende talen overgezet. Wel een bewijs, dat de Nederlandsche archiefwetenschap in het buitenland in hooge eere staat.

Er is echter een bijzondere reden om den Inventaris der Archieven van de Nijmeegsche Weeshuizen in dit tijdschrift te bespreken. Onder de archivalia bevinden zich namelijk, behalve eenige gedrukte boeken van minder belang, zes handschriften, die door Mej. Sormani met een voorbeeldige uitvoerigheid en nauwkeurigheid zijn beschreven (blz. 279-304), terwijl daaraan nog een zevende handschrift is toegevoegd (blz. 304-314), dat zich thans in particulier bezit bevindt, doch waarvan kan bewezen worden, dat het omstreeks 1880 nog in het Archief der Weeshuizen aan wezig was. Want in zijn werk L'auteur de l' Imitation et les documents néerlandais (La Haye, Nijhoff, 1882), p. 143 vermeldt Pater V. Becker, S.J. het nog als berustend ‘dans l'orphelinat catholique de Nimègue’. Later is het dus wel op oneerlijke wijze uit het Weeshuis-archief verdwenen.

Wie dat zoo precies weer heeft nagespeurd? Natuurlijk onze Belgische vriend en mede-redacteur van dit Tijdschrift, Willem de Vreese, van wien Mej. Sormani - zooals zij dankbaar erkent (blz. IV en 280) - ook de beschrijvingen der Nijmeegsche handschriften ontvangen heeft, welke zij als grondslag voor eene verdere bewerking genomen heeft. De korte inhoud der handschriften is deze:

1.	(N. 952). Johannes Cassianus, Vierde boec vander vaderen insettinge. - Pelagius en Johannes, Vierde boec vander vaderen leven.
2.	(N. 953). De groote en kleine Zielentroost. - Gedichten, geestelijke verhandelingen en gebeden.
3.	(N. 954). Passionael. Martyrologium.
4.	(N. 955). Psalter van de H. Drievuldigheid. - Legende van de HH. Barbara, Georgius, Alexander en gezellen, Pantaleon. - Hofken der devote zielen.
5.	(N. 956). Testamenten der XII Patriarchen. - Apocalypsis met glossen. - Figuren uit Exodus enz.
6.	(N. 957). Testamenten en Apocalypsis (als in 5). - G. Zerbolt, Vander opclimmingen.
7.	(Particulier bezit). Augustinus, Handboexken. - Exempelen. - Tondalus' visioen. - Patricius' Vagevuur. - Bernardus, Heymelick inspreken en Prickel der minne. - Geestelijke spreuken. - Carthuserken, enz.

[p. 197]

Dit alles wordt door Mej. Sormani met uitstekende literair-historische aanteekeningen toegelicht. Bij elk stuk verwijst zij, zoo mogelijk, naar de Latijnsche paralellen, geeft de plaatsen aan, waar men de middelnederlandsche teksten gedrukt kan vinden, vermeldt de ware auteurs der traktaten, zoo die te vinden zijn, verwijst naar andere handschriften enz. enz. Wie ooit handschriften moet beschrijven, waarin stukken voorkomen, die ook in de Nijmeegsche codices staan, vindt in de beschrijvingen van Mej. Sormani alle toelichtende gegevens, welke men wenschen kan. Ook in het buitenland zal men daarmede zijn voordeel kunnen doen, daar bijv. hs. Nijmegen 953 geheel en al denzelfden inhoud heeft als hs. Ms. germ. fol. 1027 van de Koninklijke Bibliotheek te Berlijn (eertijds Von Arnswaldt 3109), en de beschrijving van het Berlijnsche handschrift dus als 't ware geheel kan worden overgenomen uit het werk van Mej. Sormani.

Over het archivalische gedeelte van het boek en de uitgebreide registers daarop mogen deskundigen in dat vak een oordeel vellen.

Mij rest alleen den wensch uit te spreken, dat het voorbeeld van Mej. Sormani, die, zooals zij zelf zegt, ‘bij de beschrijving der middelnederlandsche handschriften voor een geheel nieuwe taak geplaatst werd’, door andere beoefenaars der archiefwetenschap met dezelfde ijver en zaakkennis moge gevolgd worden, wanneer zij bij de inventariseering van bepaalde archieven stukken ontmoeten, die eigenlijk op het gebied der litteratuurgeschiedenis thuis hooren. Evenals het natuurlijk ook plicht van den litteratuurhistoricusis, archivalia die hij in zijn collecties mocht vinden, nauwkeurig te beschrijven.

En ten slotte ook een woord van lof aan de Regenten der beide Weeshuizen te Nijmegen, die het initiatief genomen hebben tot de onbekrompen uitgave van dezen royaal-uitgevoerden inventaris. Daarmede hebben zij niet alleen een grooten dienst bewezen aan hun eigen stichting en aan de locale geschiedenis der stad Nijmegen, maar ook aan de geschiedenis der Nederlandsche litteratuur, en vooral een voorbeeld gegeven ter navolging aan Regenten van andere dergelijke stichtingen, waarvan er in Nederland nog zoo vele bestaan.

W.

fr. B.K.

Catalogus van de tentoonstelling over oude anatomie, te houden te Leiden, Januari 1915, ter gelegenheid van de herdenking van den geboortedag van Andreas Vesalius. Bew. door J.G. de Lint, met een bijdrage van J. Boeke. 48 blz. 4^o.

Andreas Vesalius. (Ned. Tijdschr. v. geneeskunde 1915, n^o. 1). Inhoud: G.v. Rijnberk, Andreas Vesalius 1514-31 Dec.-1914. E.C. v. Leersum, Andreas Vesalius. L. Knappert, Kerk en wetenschap in Vesalius' dagen. J. Boeke, Andr. Vesalius als hervormer der ontleedkunde. G.v. Rijnberk, De ontleedkundige afbeelding vóór en in den tijd van Vesalius. J.G. de Lint, Iets over de portretten van Vesalius. A.J. P.v. d. Broek, Iets over de verhouding van de ontleedkunde van Vesalius tot die van Leonardo da Vinci. F.M. G. de Feyfer, Lijst der geschriften van Andreas Vesalius. G.v. Rijnberk, Vesalius als proefondervindelijk physioloog. 130 blz. 8^o. - Hierbij aansluitend kleinere bijdragen en polemieken in de volgende afleveringen op blz. 264, 265, 340, 364, 461.

Andreae Vesalii Epistola de radicis Chynae decocto. Brief van Andreas Vesalius van Brussel, keizerlijk arts, behelzende de aan-

[p. 198]

wending van het decoct van Chynawortel, dat onlangs is gebruikt door den onoverwinnelijken keizer Karel V en onder meer bevattende den inhoud van zekeren brief aan Jacobus Sylvius, van groot nut voor hen, die de waar heid en in het bijzonder den bouw van den mensch wenschen te kennen, daar hij duidelijk aantoont, dat ten deze tot dusver te veel vertrouwen is geschonken aan Galenus. Naar de eerste Latijnsche uitg. te Basel 1546 bij Joannes Oporinus vert. onder toezicht van H.A. Pinkhof, met inl. van E.C. v. Leersum en door hen beiden van aanteekeningen voorzien, (fasc. III van de Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica, uitgeg. door het Ned. tijdschr. v. geneesk.) lxix +215 blz. 8^o.

Die Schriften des Andreas Vesalius. I. Eine Bibliographie mit einer iconographischen Tafel und 8 Abb. von F.M.G. de Feyffer. (Overdr. uit Janus, 19^e ann. 1914). 73 blz. 8^o.
Andreas Vesalius en de kunst. Rede door Jan Veth (Overdr. uit de Gids Febr. 1915). 16 blz.

De vierhonderdste geboortedag van Andreas Vesalius is in Januari l.l. te Leiden herdacht door eene met zorg bijeengebrachte tentoonstelling, eene feestelijke herdenking, waarbij eenige interessante redevoeringen gehouden zijn, en een aantal feestuitgaven, hierboven opgenoemd, van belang niet alleen uit medisch-historisch, maar ook uit artistiek en bibliografisch oogpunt. De catalogus van de hand van den heer de Lint, doet zien, dat de tentoonstelling uit vier afdeelingen bestond, waarvan de eerste drie de anatomie vóór, tijdens en na Vesalius behandelen; de laatste, Varia, vertoonde verschillende anatomische prenten, teekeningen en praeparaten. Over de laatstgenoemde geeft de heer J. Boeke aan het slot eene korte, maar interessante notitie. De hoofdafdeeling beschrijft de portretten van Vesalius (37 nrs.), medailles, werken van Vesalius (19 nrs.), en portretten enz. van tijdgenooten.

Het Ned. Tijdschr. v. geneeskunde gaf als eerste aflevering van den nieuwen jaargang een vrij omvangrijk boekje over Vesalius, waarvan de inhoud hiervóór is opgegeven: een inleidend woord van den hoofdredacteur, vier op 2 Januari gehouden redevoeringen, en nog een viertal andere studies. Uit bibliografisch oogpunt zijn vooral van belang de bibliografie door den heer de Feyfer, nog uitvoeriger in het Duitsch gegeven in het Tijdschrift Janus, de studies van den heer Van Rijnberk door aardige reproducties van Vesalius-prenten opgeluisterd, van den heer de Lint over de portretten, met drie afbeeldingen, en van den heer Van den Broek over de verhouding van Vesalius tot Lionardo da Vinci. De volgende afleveringen geven nog eene kleine opmerking over de afkomst van Vesalius: de naam zou niet op de stad Wezel, maar op een kleinere localiteit bij Nijmegen betrekking hebben. Verder bestrijding van verschillende zijden van de rede van den heer Knappert over de verhouding van kerk en wetenschap; uit Knappert's studie was trouwens reeds gebleken dat het verhaal van kerkelijke vervolging tegen den grooten anatoom geen geloof verdient.

Het Ned. Tijdschr. liet het niet bij het feestnummer, maar gaf in de reeks Opuscula selecta den brief over de chyna-wortel in het Nederlandsch uit, met eene uitvoerige wetenschappelijke inleiding van de hand van den heer Van Leersum, en versierd met een aantal afbeeldingen van houtsnee-initialen aan Vesalius' Fabrica ontleend.

De redevoering van den heer

[p. 199]

Veth, op 4 Juni gehouden, en in den Gids afgedrukt, geeft lezenswaardige beschouwingen over de groote boekkunst van de 16^e eeuw, en de artistieke waarde van de door Van Calcar vervaardigde prenten.