Het Boek. Jaargang 4

[p. 39]

Boekbesprekingen.

Nieuwe levensbeschrijvingen.

Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, ond. red. van P.C. Molhuysen en P.J. Blok. 3^e deel. Leiden, A.W. Sijthoff's uitgevers-maatsch. 1914.1600 kol.
Levensberichten van afgestorven medeleden van de Maatsch. der Neder l. letterk. te Leiden. Bijlage tot de Handelingen 1913-1914. 178 blz.
Levensbericht van Samuel Adrianus Naber, door K. Kuiper. Overgedr. uit het Jaarboek der Kon. Akad. v. Wet. voor 1914. Amst. Joh. Müller. 37 blz.

‘Het derde deel van het Nieuw Nederl. biogr. woordenboek heeft langer op zich laten wachten dan het plan was.’ Met deze mededeeling begint het lijvige boekdeel, dat zich bijdetwee vroeger verschenenekomt aansluiten. Het heeft werkelijk iets langer geduurd, en de een of ander zal misschien al wel eens de twee vroeger verschenen deelen hebben aangekeken met de gedachte dat het daarbij nu wel zou blijven. Maar nu is zeker alle twijfel weggevaagd; het oponthoud is ten slotte maar heel kort, de deelen zijn gedateerd van 1911, 1912, 1914, en in dien tusschentijd is de hoofdleider van het werk naar den Haag verhuisd, waar hij een geheel nieuwe betrekking heeft aanvaard, de Directeur van Sijthotfs uitgevers-maatschappij is gestorven, en van de medewerkers is een van de trouwste, E.W. Moes, die over alle artikelen zijn oog mee liet gaan, eveneens overleden. Natuurlijk zijn ook verscheidene anderen ontvallen, maar de lijst van medewerkers voorin het nieuwe deel geeft weer over de 20 nieuwe namen tusschen de vroegere.

De drie verschenen deelen vormen te zamen eene reeks die ons tot eene voorloopige beoordeeling van het groote werk in staat stelt. Tusschen de 15000 en 16000 levensbeschrijvingen zijn reeds gegeven; gebeurde het tot dusver nog, dat men den ouden Van der Aa opsloeg, en om dit nieuwe boek niet dacht, nu zal men zich van zelf wel gaan aanwennen, eerst in dit laatste te zoeken. Daarbij krijgt men onvermijdelijk den indruk, dat de opzet van het werk practisch gezien en goed doordacht is geweest. Een woordenboek, dat regelmatig het alfabet afwerkte, zou ons nu nog niet verder dan tot G helpen, gesteld al, dat het even snel had kunnen verschijnen.

Maar dit laatste is ondenkbaar; men zou bij die volgorde stellig nog zitten wachten op een aantal biografieën met A beginnende, die nog niet bevredigend geleverd waren.

Toch blijkt het bezwaar van het gevolgde stelsel ook reeds; het zit natuurlijk in het register. Ieder volgend deel moet het register van het vorige geheel op nieuw geven met inlassching van wat er bijgekomen is. Het gevolg is, dat van het eerste deel alle 1600 kolommen aan biografieën gewijd zijn, in het tweede 1552, in het derde nog maar 1530. Het register wordt al meer en meer een onevenredig zwaar en bezwarend aanhangsel. Het is dan ook te begrijpen, dat de ondernemers van het werk het zoo kort en beknopt mogelijk hebben ingericht, dat ze alleen de namen van de behandelde personen geven, met de kleinst mogelijke aanwijzing om naamgenooten van elkander te onderscheiden. Afgezien is van het opnemen van denzelfden naam op meer dan eene plaats, wat toch in heel veel gevallen eigenlijk wel noodig zou zijn; men zie wat ik hierover vroeger schreef in Tijdschr. v.b. en b. VIII p. 74 en 78, en Het Boek 1 p. 35. Afgezien is ook van het opnemen van de bijpersonen, degenen die geene eigene biografie waard geacht

[p. 40]

zijn, maar in eens anders levensbeschrijving zijn vermeld; en ook dit is een wezenlijk gebrek. Zoo vind ik op Adrichem naast een zeer belangrijk levensbericht van Christiaan van A. die in de 16^e eeuw het Heilige land en de stad Jerusalem beschreef en in kaart bracht, een korter maar ook interessant leven van Cornelia van A., eene geleerde non in 't begin van de 16^e eeuw, die de psalmen in Latijnsch dicht vertolkte. De naam komt mij bekend voor, en ik vind die dan ook na eenig zoeken terug in mijn eigen biografie van Ellert de Veer, wiens vrouw evenzoo heette; daarbij merk ik echter onwillekeurig op, dat een goed en volledig register de beide draagsters van denzelfden naam moest aanwijzen. Toch geloof ik, na alles wel overwogen te hebben, dat het goed gezien is, dit loopende register soberder te houden, en het complete, waarvoor ten slotte een eigen boekdeel noodig zal zijn, tot later uit te stellen.

Blader ik nu in het boeken tracht ik althans een indruk te krijgen van den aard en de waarde der biografieën, zooals ik dit vroeger (Het Boek 1 p. 33) deed met het ie deel, dan valt het zeker niet tegen. Het verschil in opzet en stijl met den ouden Van der Aa, waarzoo heel veel omslachtig gepraat is opgenomen, is gebleven; die breedte van meedeeling is klaarblijkelijk onzen tijd niet meer eigen. Aan den anderen kant ontmoet ik echter zeer tot mijn voldoening niet meer die korte vermeldingen van dominee's, die predikant geweest zijn op een of meer standplaatsen maar overigens niets, van kunstenaars waarvan alleen de naam bekend is, en van jongelui die slechts als leerling van een kunstenaar vermeld gevonden zijn.

Gelijksoortig zijn de biografieën natuurlijk in de verste verte niet. Men zal een boek als dit altijd moeten blijven beschouwen als een verzamelwerk, waar rijp en groen naast en door elkaar wordt opgenomen. Men vindt er afwisselend uittreksels uit levens, waarvan de geheele loop reeds volledig bekend was; levens die het resultaat zijn van opzettelijke onderzoekingen, die dus bij het vroeger bekende wat nieuws geven, en waarop misschien spoedig wel weer correctie zal aan te brengen zijn; en eindelijk levens waarop ook de auteur den volledigen kijk nog niet heeft, voorloopig bijeengebrachte gegevens die misschien later voor eene wezenlijke levensbeschrijving zullen dienen. Alle drie hebben hunne waarde, maar het loont toch de moeite, op het verschil te wijzen. Zoo vind ik, hoewel ik zelf aan dit deel niet heb meegewerkt, mijn eigen werk terug in het leven van J. Hellendoorn; met voldoening zie ik dat de merkwaardige levensloop van den ouden heer hier zijn plaats gevonden heeft, maar ik mis de vermelding van zijn hoofdwerk, onzen Amsterdamschen brievencastalogus; de biograaf die de materie zoo klaar vond liggen, had hier wel een enkel woord meer kunnen gebruiken. Onder den naam Beets valt mijn aandacht op den 17e-eeuwschen dichter Johan B., een aardig voorbeeld van een biografie, uit de oudere bronnen als 't ware voor onze oogen samengesteld; in verhouding eigenlijk wat lang, maar die moeielijk beknopter kon gemaakt worden. Op Hessel Gerritsz van Alkmaar vind ik weer iets anders, een aantal feitelijke gegevens, zeer beknopt bijeen gesteld; maar er ontbreekt een ding, dat nu denkelijk nog niet kon gegeven worden, de juiste waardeering van dezen verdienstelijken kaartenmaker. Wie zich binnen kort daaraan mocht gaan zetten, zal in deze kleine feitenbiografie een goeden grondslag hebben. Een juiste waardeering ontbreekt m.i. ook aan het leven van A.M. Ledeboer; wat over diens groote bibliografische werk wordt gezegd, is wel heel sober.

Hierbij zal ik het echter laten,

[p. 41]

aan eene wezenlijke beoordeeling van deze duizenden levensbeschrijvingen is natuurlijk niet te denken. Waardeloos werk, zooals het leven van Willem Bartjens in het eerste deel, heb ik niet aangetroffen. Het bladeren in het rijke boek, waar onze landgenooten uit vier eeuwen in de bonte menging die de toevallige alfabetische rangschikking geeft, elkaar afwisselen, is een tijdverdrijf vol genot.

De nieuwe bundel levensberichten van Letter kunde brengt ons op 178 bladzijden een dozijn levens, alle van matigen omvang. De bundel in zijn geheel is rijk van inhoud, en behandelt belangrijke personen. Van E.W. Moes en P.A. M. Boele van Hensbroek, aan wier nagedachtenis we hier reeds in de slot-aflevering van den eersten jaargang enkele bladzijden wijdden, hebben we nu tamelijk uitvoerigel evens berichten met lijsten van geschriften. De heer Six behandelt voor de werkzaamheid van den eerstgenoemde uit den aard der zaak voornamelijk zijn kunsthistorische studies, waarvan wij destijds slechts weinig gewag maakten; het beeld van den steeds werkzamen man met zijn rijke kennis en zijn grooten eenvoud en gulle mededeelzaamheid komt ons nu ten volle voor den geest, en de bijgevoegde vier bladzijden bibliographie. hoewel waarschijnlijk nog lang niet volledig, zijn daarbij zeer welkom. Ook Boele's veelzijdige werkzaamheid wordt ons met groote liefde door Knuttel geschetst: aan bibliographie en handel, aan letteren, kunst en maatschappelijken omgang en nog veel meer was dat rijke leven gewijd. Vooral over den Spectator worden ons tal van aardige bijzonderheden meegedeeld. Ook hier wordt een korte, maar zorgvuldige bibliografie gegeven. Niet minder belangrijk is het leven van C.N. Wybrands, predikant en tooneelkenner, letterkundige, archiefonderzoeker en ijverig arbeider op sociaal gebied, vooral op dat der volksbibliotheken, altijd werkzaam en dat, jaren lang althans, met een zwakkegezondheid. Weliemand die de kennismaking van het nageslacht waard is, en die ook om zijn groote boekenliefde en om zijn belangrijke beschikking voor de Amsterdamsche bibliotheek hier bijzondere vermelding verdient. Aanvankelijk maakt de weinig vriendelijke toon van hetlevensberichtgeen onbepaald gunstigen indruk, maar wanneer men voortlezende ziet dat toch doorgaand naar een eerlijke schets van de wezenlijk groote verdiensten van den overledene gestreefd wordt, en daarbij bedenkt dat Wybrands zelf ook stug en streng was en anderen niet spaarde, dan raakt men toch weer verzoend met den biograaf, die zijn taak nauwgezet heeft vervuld. Hij heeft ook een lijst van geschriften aan het bericht toegevoegd. De volgende berichten handelen over A.H. Sassen, die veel voor de geschiedenis van Noord-Brabant heeft gedaan, den grooten uitgever A.W. Sijthoff, over wiens levenswerk reeds vroeger veel in druk gegeven is, H. Beyerman, verdienstelijk als officier, en in zijn tijd zeer bekend als tooneelschrijver. Twee dames-schrijfsters van beteekenis, Mej. L.A. J. de Neve, als Louise B.B. bekend, en Mevr. M.A. Gelderman, alias Marie Boddaert, worden in haar leven en werk geschetst. Over den in en buiten ons land beroemden hoogleeraar en staatsraad T.M. C. Asser handelt Mr. W.H. de Beaufort, met toevoeging van een zeer korte lijst van geschriften. Van den verdienstelijken archivaris P.G. Bos wordt een schets gegeven door den sedert ook al overleden hoogleeraar Bussemaker. Enkele woorden worden gewijd aan onzen Amerikaanschen Consul J.R. Planten, van wien de biograaf Kiewiet de Jonge terecht ook de geregelde boekenschenkingen aan Nederlandsche bibliotheken ver-

[p. 42]

meldt. En tusschen al deze Noord-Nederlanders in vinden we eene vrij uitvoerige levensschets van Alfons Willems; zijn leerling W. Vollgraff doet ons in hem eenigszins tot onze verrassing kennis maken met een verdienstelijken hoogleeraar in het Grieksch. Van den ons veel meer bekenden boekenliefhebber en Elzevier-beschrijver vernemen we slechts weinig. Toch moeten we den biograaf zeer dankbaar zijn; ons mocht het tot dusver nog niet gelukken, een medewerker te vinden, bereid en in staat om ons het werk van den auteur van Les Elzevier te schetsen.

Naast de levensbeschrijvers van Letter kunde verdient de heer K. Kuiper onze warmste waardeering voor de herdenking van den nestor onzer klassieke literatoren, S.A. Naber. Hij bereikte den leeftijd van ongeveer 85 jaren, tot kort voor zijn dood was hij nog helder van geest en opgewekt als een jeugdig geleerde. Hij kende zijn classieke schrijvers als weinigen, hanteerde het Latijn met een gemak en eene sierlijkheid zooals die zelden bereikt worden, en toch was zijn belangstelling in al wat tot zijn eigen tijd behoorde niet minder levendig, en waren het bovendien de exacte wetenschappen, vooral de wiskunde, die zijne belangstelling trokken. Ook op zijne bijzondere verdienste als biograaf vestigde zijn levensbeschrijver onze aandacht; werken als zijne herdenking van A. Pierson, en zijne Vier tijdgenooten, en tal van kleinere schetsen zullen belangrijke bronnen blijven voor de kennis van het geestelijke en wetenschappelijke Nederland van de 19^e eeuw.

C.P.B. Jr.

Courtney, W.P., A register of national bibliography. With a selection of the chief bibliographical books and articles printed in other countries. Vol. III. 340 p. 8vo. London, Constable & Cy. Ltd. 1912. 15 sh.

Het hoofdwerk verscheen in 1905 in twee deelen. In de 6 jaren sedert verloopen heeft de bewerker kans gezien niet minder dan 10.000 bibliographieën te verzamelen, welke men hier alphabetisch gerangschikt bijeenvindt. De hoofdverdienste van het boek ligt hierin, dat de meeste hier vermelde opgaven geput zijn uit literatuurlijsten achter handboeken, monographieën enz., welke op den titel geen aanwijzing dragen, dat ze ook een bibliografie van de in het werk behandelde onderwerpen bevatten. In de gewone lijsten zal men dus daarvan geen melding gemaakt vinden. Ze lagen daar verborgen en zijn nu voor iedereen gemakkelijk te vinden, waartoe een uitvoerige Index van ± 50 blz. nog bijdraagt. De bewerker is intusschen overleden. Het is te hopen, dat er iemand gevonden wordt, die het hoogst nuttige werk zal voortzetten.

H.