Het Boek. Jaargang 3

[p. 410]

Boekbesprekingen.

Niederländsches Bibliothekswesen. Eine Uebersicht in acht Aufsätzen. Bei Gelegenheit der Internat. Ausstellung f. Buchgewerke und Graphik in Leipzig mit Unterstützung der Niederländischen Regierung herausgeg. von der Vereeniging van Nederl. bibliothecarissen, der Vereen. van bibliothecarissen en bibl. ambtenaren, und der Centrale Vereen, voor Openbare leeszalen en bibl. Utrecht 1914. 73 bladzijden.

Dit boekje, dat naar aanleiding van de Leipzigsche tentoonstelling een voor buitenlanders leesbaar overzicht zou geven van ons bibliotheekwezen is, helaas, eerst gereed gekomen, nu er nauwelijks meer aandacht voor werken des vredes is. Dit treurige feit vermindert de waarde er van niet; de gegevens hier bijeengebracht zullen èn nu èn later wel te pas komen aan Nederlanders en vreemden; de reeks van wel vijftig afbeeldingen, deels aan bekende werken ontleend, deels nieuw vervaardigd, zullen nog wel door menigeen bekeken worden. Maar we schreven in het Duitsch, in de meening bij het beschaafde Duitsche volk belangstelling voor het Nederlandsche bibliotheekwezen te vinden, en hoe onnoozel lijkt dat nu! Wie denkt nu daarginds aan wetenschap en beschaving? Bij wien is daar nu belangstelling in Nederlandsche bibliotheken te verwachten?

Het boekje is overigens, met zijn deugden en gebreken een echte tentoonstellings-uitgaaf.

De acht opstellen handelen over de middeleeuwsche bibliotheken (A. Hulshof), de universiteitsbibliotheken (C.P. Burger Jr.), de Koninklijke bibliotheek (C. H. Ebbinge Wubben), de Nutsbibliotheken (J.D. Rutgers v.d. Loeff), de bibliotheken van vereenigingeti enz. (J. D.C. v. Dokkum), de openbare leeszalen (H. E. Greve), de katholieke leeszalen (S. G. Robitsch), de staats-, provinciale en stadsbibliotheken (G.A. Evers). De wijze van behandeling is verschillend; dat desniet temin het geheel een zekere volledigheid brengt is te danken aan de zorg van twee der bewerkers, tevens redacteuren, de H.H. van Dokkum en Evers, die met wezenlijke zelfverloochening hunne rubrieken zoo hebben aangepakt, dat ze al wat niet onder de andere hoofdstukken viel, er in onder dak gebracht hebben. Het zou dan ook zeer onbillijk zijn, op de mindere afronding van deze twee hoofdstukken, vergegeleken met de andere, te wijzen. Evenmin ligt er eenige afkeuring in, wanneer we opmerken dat in sommige hoofdstukken op nauwkeurige vaststelling van de hoofdfeiten uit de historische ontwikkeling de nadruk gelegd wordt, terwijl in andere meer algemeene beschouwingen over de organisatie gegeven worden, soms zelfs bijna in den vorm van een pleidooi, 't zij voor het bestaande, of voor iets dat nog een vrome wensch is. De afbeeldingen geven zooveel mogelijk verscheidenheid; van de openbare leeszalen zou men er wellicht zonder schade eenige kunnen missen. Bijzonder fraai zijn de kijkjes in de Zutfensche librye, in de Enkhuizensche kerkbibliotheek, in de Bibliotheca Thysiana, en in de boekerij van de Portugeesche synagoge.

B.

The first newspapers of England printed in Holland 1620-1621. A faithfull reproduction made from the originals, acquired in 1913 by the British Museum, London, and published on the occasion of the International exhibition of graphic art, Leipzig 1914, by W.P. van Stockum Jr. The Hague 1914. 3 + 18 bladen. f^o.

Onder de uitgaven, waartoe de

[p. 411]

Leipzigsche tentoonstelling aanleiding gaf, is dit zeker een van de belangrijkste. De heer Van Stockum, bekend om zijn rustelooze belangstelling in de geschiedenis van den Nederlandschen boekhandel, heeft het niet willen aanzien dat die éénige courantenvondst alleen te zien en te raadplegen zou zijn voor hen die persoonlijk het Britsch Museum konden gaan bezoeken, maar heeft de achttien aan weerszijden bedrukte folio-bladen geheel, op ware grootte, op Hollandsch papier laten reproduceeren. Een bijgevoegd tekstblad geeft een inleiding van eenige regels en eene korte beschrijving; de titel en de opdracht aan Koningin Wilhelmina vullen nog twee bladen. Het geheel is geborgen in een degelijke portefeuille met kleppen, met linnen overtrokken en met een keurig leeren titelschildje. Eenvoud, degelijkheid en goede smaak kenmerken het geheel.

De inhoud is trouwens al deze zorg en de niet geringe kosten waard. De verzameling is voor de geschiedenis van de dagbladpers van het allergrootste belang. In den tekst wordt er op gewezen dat de reeks ouder is dan de tot dusver bekende oudste Engelsche bladen, het Weekly Newes van Nathaniel Butter in 4^o,.eveneens in het Britsch Museum bewaard. Er wordt ook melding gemaakt van folio-bladen door denzelfden Nathaniel Butter in navolging van de in Holland verschenene wekelijks in 't licht gegeven, maar de korte toelichting geeft hiervan het aantal, de opschriften en de data niet op.

We hebben hier dus voor de Engelsche journalistiek een nieuw eerste hoofdstuk gekregen, maar tegelijk ook voor het oudste hoofdstuk van de Nederlandsche, tevens van de wereld journalistiek eene zeer belangrijke aanvulling.

Nauwkeurige opgaven van wat enkele jaren geleden hiervan bekend was, vindt men in den eersten jaargang van het Tijdschrift voor boek- en bibl.-wezen. De Bom wijst daar aan, hoe in 1619 en 1620 Abraham Verhoeven te Antwerpen begon met eene geregelde opeenvolging van nieuwsberichten, die ook spoedig door doorloopende signaturen of nummering uiterlijk tot eene samenhangende reeks werd gemaakt. Hij wijst er tevens op dat Broer Jansz. te Amsterdam om denzelfden tijd folio-nieuwsbladen begon te geven, waarop hij zich ‘out courantier int Legher van syn Princelijcke Excell.’ noemt. Nu zien we, dat ook om denzelfden tijd geheel gelijksoortige Engelsche nieuwsbladen te Amsterdam verschenen, en daarbij komen nog andere drukkers- en uitgeversnamen voor den dag: Joris Veseler als drukker van 13 van de 18 bladen, loopende van 2 Dec. 1620 tot 18 Sept. 1621; als medeverkooper van de eerste 5 bladen ‘Petrus Keerius dwelling in the Calverstreete in the uncertaine time’. Een drietal bladen noemen Broer Jausz. als drukker: ‘Broer Ionson, dwelling on the new side behinde Borchwall in the silver Can, by the Brewery’, ‘Broer Ionson, Corranter to his Excellencie’. Een blad (29 Juli 1621) is ‘printed at Altmore by M.H.’, een (10 Aug. 1621) is ‘imprinted at the Hague by Adrian Clarke’. Een bijzonderheid in den druk is, dat de bladen nu eens in Gothische dan in Latijnsche letter gedrukt zijn. Het oudste blad (2 Dec. 1620) heeft geen bovenschrift, maar begint in de eerste kolom met de meedeeling: The new tydinge out of Italy are not yet come, waarop berichten volgen Out of Weenen, the 6 November, Out of Prage, the 5 of November, Out of Ceulen, the 21 Novemb., Front Cadan in Bohemia, 4 mile from Raconits, the 12. November, Out of Amberghe, in the Vpper-Palatine, the 17. dito, Out of Ceulen, the 24 of November. De volgende nummers hebben algemeene bovenschriften:

[p. 412]

Corrant out of Italy, Germany, etc. Courant Newes out of Italy, Germany, Bohemia, Poland, etc. en derg. Het blad van 29 Juli 1621, gedrukt ‘at Altmore by M.H.’ heet Newes from the low countries, maar behelst, evenals de andere, berichten uit verschillende oorden, Venetië, Constantinopel, Weenen, enz. In enkele titels wordt naast de andere landen Italy, Germany, enz. ook ‘Dutchland’ genoemd, waarmee de Nederlanden bedoeld zijn.

De bladen handelen, evenals de reeds vroeger bekende oudste Nederlandsche, voor een zeer belangrijk deel over de schokkende gebeurtenissen in Bohemen, en wat daarmee samenhangt, het begin van den oorlog die later als de dertigjarige bekend zou blijven; en we mogen m.i. wel aannemen dat de geregelde verschijning van nieuwsbladen juist in de beteekenis van die gebeurtenissen haren oorsprong vindt; het publiek in West-Europa zag in spanning naar berichten uit, en de uitgevers en drukkers kwamen er zoo van zelf toe, deze snel, naarmate de posten ze aanbrachten, in 't licht te geven. In onduidelijkheid, onzekerheid en onbetrouwbaarheid overtreffen die oude oorlogsberichten misschien de tegenwoordige nog.

B.

Rembrandt-etsen uit het Rijks Prentenkabinet te Amsterdam. Uitgeg. onder leiding van J. Philip van der Kellen Dzn. Drie portefeuilles, elk inhoudende 12 nummers: I Bijbelsche voorstellingen. II Portretten. III Landschappen. Lichtdruk L. van Leer & Co. Amsterdam. Uitgave der Koninklijke Stearine Kaarsenfabriek Gouda. Typ. Gebr. Binger Amsterdam.

Een hoogst merkwaardige uitgaaf, tegelijk van kunstzin en van ondernemingsgeest getuigende! De methode is in 't algemeen bekend genoeg: bij een artikel van huishoudelijk gebruik worden bons gevoegd, die in een zeker aantal recht op een premie geven. Dat op deze wijze boeken in 't licht worden gegeven; en wel boeken van degelijk gehalte, van werkelijke waarde, is ook reeds niet nieuw meer. De directie der Stearine-kaarsenfabriek te Gouda, de heeren I. IJssel de Schepper en Dr. A.C. Geitel, zijn nu bij een bezoek aan 's Rijks-prentenkabinet op de gedachte gekomen, langs dezen weg eene reeks goede reproducties van Rembrandt etsen onder het publiek te brengen, en hebben den heer J. Ph. v.d. Kellen bereid gevonden de uitgaaf te bezorgen. Men krijgt nu bij zijn nacht-, thee-, nood- en schemerlichten, schemerlampjes, muurlampjes en theestoofjes bons ten geschenke, die zelve keurige reproducties van kleinere Rembrandt-etsen zijn, kartonblaadjes van 13 × 7 c.M., meerendeels portretten en kleinere studies, ook een paar landschapjes, meest verkleind. Eén prentje, de teekenaar, is, zeker om het kaarslicht dat er op voorkomt, iets grooter weergegeven op het prospectusblad. Een aantal van die kleine blaadjes geeft recht op een van de drie portefeuilles met 12 grootere reproducties van etsen, in den titel aangegeven. Het zijn keurige lichtdrukbladen, 30.5 × 24.5 c.M., door de firma Van Leer vervaardigd, de meeste op ware grootte; slechts enkele moesten verkleind worden. Elke portefeuille heeft eene korte maar voldoende beschrijving bij de 12 platen; de eerste geeft bovendien een leven van Rembrandt, en eene mededeeling over ‘Het etsen’.

De boekhandel zal denkelijk met deze uitgaaf van eene firma die niet tot het gild behoort en die rechtstreeks de afnemers bereikt, niet ingenomen zijn; maar misschien ten onrechte. Zou het zoo ondenkbaar zijn, dat deze staaltjes van groote kunst, langs zoo bijzonderen

[p. 413]

weg onder de oogen van ongewone kunstbeschouwers gebracht, hier en daar opwekking brachten, en dus wensch naar meer kunstgenot en kunstkennis wekten? En zou zoodoende niet ook voor andere platen en boeken weer een ruimere kring gewonnen kunnen worden?

B.