Het Boek. Jaargang 3

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken.

Antwerpen. - Plantijn-Museum. - De Antwerpsche Gemeenteraad heeft in zijn zitting van 18 Mei den heer dr. Jan Denucé aangesteld tot conservator van het Museum Plantin-Moretus, ter vervanging van dr. Max Rooses. Laat ons de hoop koesteren, dat deze jonge, zeer knappe Vlaamsche geleerde in de gelegenheid moge worden gesteld om het vele, dat in dit merkwaardige Antwerpsche museum nog te verwezenlijken is, tot een goed einde te brengen, al ware het maar dit eene, het samenstellen van een Antwerpsch Prentenkabinet voor Oude en Moderne Kunst. Maar wij weten hier te doen te hebben met een zeer gewetensvol en werkzaam man, en dit is alvast een groote waarborg voor de toekomst.

Op gevaar af des heeren Denucé groote zedigheid te kwetsen, wil ik hier, zoo bondig mogelijk, vermelden wie hij is en wat hij reeds volbracht, Ook Nederland dient te weten, dat Vlaanderen in hem bezit een der schoonste en meest belovende krachten voor zijne kultuurtoekomst.

Dr. Jan Denucé werd te Antwerpen geboren op 13 Maart 1878, en is dus pas 36 jaar oud. Met groote onderscheiding promoveerde hij aan de Staatshoogeschool te Gent als doctor in de wijsbegeerte en letteren (groep geschiedenis en aardrijkskunde) met een thesis over de geschiedenis van de aardrijkskunde Magelhaes en de aardrijkskundige ontdekkingen van de 16e eeuw.

Als laureaat in den wedstrijd tusschen de Belgische hoogescholen, maakte hij van zijn studiereis gebruik om zich in den vreemde in zijn specialiteit te bekwamen. Hij volgde gedurende 3 jaar de lessen en seminaries in geschiedenis en aardrijkskunde aan de universiteiten van Leuven, Parijs en Freiburg; werkte in de archieven der Fugger te Augsburg, in het Kön. u. Kaiserl. Hofarchiv te Weenen, in de Archivio de Indias te Sevilla en de Torre do Tombo te Lissabon; later aan de Sorbonne en de Bibliothèque Nationale te Parijs en het British Museum te Londen.

Na zijn terugkomst wordt dr. Denucé door de Belgische regeering uitgenoodigd om met den heer Lecointe, wetenschappelijk bestuurder van de Belgische sterrewacht te Ukkel, aldaar een Internationaal Poolinstituut op te richten, dit ingevolge den wensch uitgebracht op het Wereldcongres van Berlijn in 1905. Het Instituut dat rijk was aan archieven, kaartenverzamelingen enz. bestond tot 1 Maart 1910, datum waarop de Regeering het personeel niet meer bezoldigde en ook geen vergoeding meende te moeten toekennen.

Tijdens zijn betrekking aan het Pool-instituut werd dr. Denucé gelast met de volgende zendingen: 1^o. als afgevaardigde bij het Internationaal Americanisten-Congres (Weenen 1908); 2^o. in Augustus 1909 naar Londen om te trachten Engeland's toetreding te bekomen bij de Internationale Poolcommissie; 3^o. in November 1909 eveneens naar Londen om een onderzoek in te stellen omtrent de Engelsche gezindheid tegenover Belgisch Congo.

In April 1910 aanvaardt hij het ambt van ‘chef du service des archives’ bij de bekende uitgeversfirma Lafitte te Parijs, terwijl

[p. 314]

de Argentijnsche regeering een som te zijner beschikking stelt om als Belgisch afgevaardigde naar het Internationaal Americanisten-Congres te Buenos-Ayres te komen.

Benevens tallooze, in tijdschriften en bulletins verspreide studies liet dr. Jan Denucè een werk van grooten omvang verschijnen: Magellan, la question des Molluques et la ire circumnavigation du globe (2 dln. Académie royale de Belgique), een werk dat door de geleerden van alle landen zeer werd opgemerkt.

Toen ongeveer drie jaar geleden dr. Denucé het ambt van stedelijk archivaris te Antwerpen aanvroeg, was de tegenstand van het administratieve wereldje zoo groot, dat aan zijn vraag geen gevolg kon worden gegeven. Het gemeentebestuur benoemde hem toen als hulp-conservator bij het museum Piantin-Moretus.

Gedurende den betrekkelijk korten tijd dat hij in het zeer rijke archief van dit museum werkzaam mocht zijn, verscheen van hem een werk in 2 deelen Nederlandsche Kaartenmakers in betrekking met Plantin (uitgave der Antwerpsche Bibliophielen). Hij legt nu de laatste hand aan een uitgebreiden Beschrijvende Catalogus der Manuscripten voorhanden in het Museum Plantin.

Wij mogen ons alleszins verheugen in het feit dat men een geleerde van het gehalte van dr. Denucé in staat heeft gesteld zich voortaan aan zijn wetenschappelijken arbeid te wijden, waarvoor hij in het hem toevertrouwde museum een grooten schat van documentatie vinden zal. Maar ook op gebied van kunstgeschiedenis bevat het huis van Plantin ongetwijfeld kostbare trezoren, waarvan alleen een kunstgeleerde ons de waarde kan veropenbaren. Zal nu het Antwerpsche gemeentebestuur willen inzien dat die taak geheel in de bevoegdheid valt van een man als dr. Paul Buschmann, den kundigen leider en redacteur van het tijdschrift Onze Kunst, iemand ook die, opgevoed in de drukkerskunst, ten opzichte van de typographische kostbaarheden welke Plantin ons heeft nagelaten, nog heel wat groote diensten zou kunnen bewijzen?

(Van den Correspondent van het Handelsblad. Antwerpen 19 Mei.)

Antwerpen. - Stedelijke bibliotheek. - De levensvraag voor de Hoofdbibliotheek van Antwerpen is nog niet beslist. Zal de rijke boekenverzameling, die aan het oude gebouw ontgroeid is, nu eene werkelijk goede huisvesting krijgen? Men wil haar opnieuw in een oud, niet voor dat doel gesticht gebouw onder dak brengen. Het is echter te hopen, dat de beslissing anders zal uitvallen; wie ook maar eenigszins over eene vraag als deze kan oordeelen, zal toch wel inzien, dat dit nu niet meer mag geschieden. In Noord-Nederland is men van de huisvesting in bestaande gebouwen eerst gekomen tot het stelsel van gedeeltelijken aanbouw, of verbouwing, om ten slotte met de boekerij der Technische Hoogeschool tot het juiste inzicht te komen, dat eene groote bibliotheek slechts in een voor dit zeer bijzondere doel ontworpen en uitgevoerd gebouw behoorlijk geborgen en goed geadministreerd kan worden. Zou nu het oude Antwerpen, in vroegeren tijd het intellectueele middelpunt van de Nederlanden, en ook nu eene stad met een krachtig ontwikkeld leven, en met toenemende belangstelling in wetenschap en cultuur, voor hare Hoofdbibliotheek weer half werk doen? Wij verwachten beter, en houden, zoolang er geen noodlottige beslissing gevallen is, met vertrouwen aan die verwachting vast.

B.

Brussel. - Koninklijke Bibliotheek. - De moeilijkheden, waarin de Brusselsche Bibliotheek sedert onheuglijke tijden verkeert, zijn niet onbekend gebleven, en blijken naar buiten door de herhaalde reorganisaties, ondanks welke alles bij 't oude blijft. Ofschoon 12 typisten aan een catalogus werken sedert vele jaren, is die catalogus er nog niet, en wat er is, staat niet ten dienste van het publiek. Maar wat het ergst is, er is geen hoofd, of liever - er zijn twee hoofden. Hiervan wordt een vermakelijke voorstelling gegeven in een artikel van Pourquoi Pas? (n^o. 209, 16 Apr. 1914), dat wij, al is het wat erg persoonlijk gekleurd, en al zijn alle bijzonderheden niet volkomen juist, hier laten volgen.

Dom Ursmer Berlière.
Un bon type, tout rond, sans prétention. Il ne se croit pas le premier moutardier du pape paree qu'il est à la tête de la Bibliothèque royale. Henri Hymans, son prédé-

[p. 315]

cesseur, était fier de son titre; on dit qu'il était si heureux d'ètre conservateur en chef de la Bibliothèque royale de Belgique qu'il se levait à quatre heures du matin, pour être plus longtemps en fonctions dans la journée. Le P. Van den Gheyn éprouva tant de chagrin de ne pas avoir succédé à Henri Hymans - auquel il avait momentanément cédé la place, par déférence - qu'il en mourut. Le P. Berlière, lui, ne croit pas que c'est arrivé: c'est un sage, il n'est pas ambitieux; hormis la science, rien ne le passionne.
Par exemple, cet homme robuste, noucux, taillé comme à la serpe, qui porte l'habit de Saint Benoit comme un forgeron son tablier, n'a jamais une minute à perdre. Il ne marche pas, il court; ses pieds n'arrivent pas à le suivre. On dirait toujours qu'une auto va l'emporter, à toute allure, vers la gare prochaine. Pour avoir renoncé au siècle, le bénédictin n'a pu échapper à l'agitation de son temps: il est dans le mouvement; c'est le moine teuf-teuf. Si, pour donner raison à Lavater, vous voulez lui trouver une ressemblance avec un animal, songez au fox, lâché dans la plaine, sur la piste d'un renard: vous aurez l'homme.
Entré tout jeune en religion, dom Berlière passa trente années de rude labeur à l'abbaye de Maredsous. Il s'était donné pour t[â]che de restaurer dans notre pays les études historiques qui avaient fait au XVII^e siècle l'honneur de son Ordre, et, sans avoir reҫu les leҫons d'aucun maître, uniquement poussé par son goût pour l'étude et par son amour du grand saint Benoit, il refit, à nouveaux frais, l'histoire des abbayes de notre pays. Son Monasticon belge est universellement apprécié. C'est une oeuvre qui restera, encore qu'elle ne rappelle en rien celle de Courtelin.
Un beau jour, il fut arraché à ses travaux et à la solitude de Maredsouset nommé, par le gouvernement, directeur de l'Institut historique belge à Rome. Les archives du Vatican venaient d'être mises à la disposition des travailleurs; il s'agissait de les exploiter. Dom Berlière s'en fut à Rome, le coeur joyeux: remuer de vieilles archives, respirer la poussière des siècles qui avaient vu le triomphe de l'Eglise, c'était son affaire, son plaisir. Il travailla à Rome avec tant de zèle qu'il scandalisa tous les monsignori. Mais il ne resta à Rome que quelques années: Cyranoverberg, l'ennemi de toutes les supériorités, lui chercha misère; comme il était indépendant, dom Berlière lui colla sa démission et réintégra tranquillement sa celluie.
Il y a un an, navré d'apprendre que tout allait mal à la Bibliothèque royale, le ministro des sciences et des arts, rencontrant chez des amis le P. Berlière, lui fit une proposition flatteuse:
‘Ah! mon père, la Providence vous envoie. Je vous tiens, je ne vous lâche plus. Vous savez ccquise passe à la Bibliothèque. Tout y va sens dessus dessous: c'est le gâchis, la pétaudière! Il manque une tête làbas. Il me faut un conservateur en chef, un homme à poigne, qui me remettra les choses en état. Je vous nomme. Je vous donne pleins pouvoirs. Allez, pacifiez les esprits et réorganisez. Vous ètes le maitre.’
Dom Berlière se laissa faire. Il alla à la Bibliothèque royale, un rameau d'olivier à la main, et les manches de la soutane relevées.
Au bout de quinze jours, le calme était rétabli dans la cité des livres, et le conservateur en chef se disposa a réorganiser. Il constata d'abord que des ouvrages indispensables, de première valeur, manquaient au dépôt, et il donna l'ordre de les acquérir. Mais on lui fit savoir que les acquisitions de livres ne regardaient pas le conservateur en chef. Le droit d'acheter des ouvrages appartenait, exclusivement, au conservateur des imprimés, qui disposait de son budget à sa convenance et ne souffrirait pas que l'on restreignit ses attributions. Le conservateur en chef n'avait pas à se mêler des acquisitions; il n'avait le droit d'acheter aucun ouvrage; le règlement le lui défendait.
Dom Berlière s'inclina. Il s'en alla à la salle de lecture et demanda à consulter le catalogue par matières, affaire de savoir si le public pouvait être renseigné sur les ouvrages dont il ignorait la publication. Un répertoire de ce genre n'existait pas! Impossible de savoir quels livres la Bibliothèque possédait sur un sujet quelconque. Effaré, le conservateur en chef décida que l'on allait rédiger ce catalogue par matières, immédiatement. Mais il fut arrêté net. On lui mit sous le nez d'anciennes instructions ministérielles, en vertu desquelles la Bibliothèque

[p. 316]

royale devait s'employer à la rédaction d'un catalogue par chiffres, dont le plan pyramidal avait été imposé au baron Descamps par Cyranoverberg, lequel l'avait reҫu de l'avocat Lafontaine, lequel l'avait découvert dans un prospectus américain. Ce catalogue hermétique, numérique et conique devait être terminé dans vingt ou trente ans. On y travaillait tous les jours, avec la plus grande circonspection, afin de ne pas commettre d'erreurs, et l'on n'avait ni le temps ni le droit de faire autre chose; les instructions ministérielles étaient là!
Dom Berlière commenҫait à comprendre l'administration.
Il apprit, par hasard, que l'on avait frappé à la machine à écrire plusieurs exemplaires du catalogue onomastique de la Bibliothèque, c'est à dire qu'il existait plusieurs mêmes répertoires, où les ouvrages étaient classés sous leur nom d'auteur. Un sourire éclaira le visage du bienveillant bénédictin. Il se dit que les lecteurs seraient enchantés de pouvoir consulter eux-mêmes un catalogue de ce genre, et il commanda d'en placer un à la salie de lecture à la disposition du public.
Il attendit vainement l'exécution de son ordre. Le placement d'un meuble à fiches à la salie de lecture relevait des attributions de l'administrateur, qui avait à s'occuperdu matériel, et l'administrateur n'estimait pas qu'il faillait modifier pour le moment l'arrangement de la salie de lecture, et tout chambarder pour y placer un catalogue.
Depuis lors, le P. Berlière songe, sans doute, plus que jamais à réorganiser; car, il ne se peut pas que, d'après le règlement, le conservateur en chef de la Bibliothèque royale ne puisse s'intéresser qu'à la lecture de son journal.
En attendant, sans vouloir lui être désagréable, Pourquoi Pas? l'invite à lire cette nouvelle qu'annoncent les gazettes d'outre-Rhin:
‘L'empereur d'Allemagne a inauguré solennellement la nouvelle Bibliothèque royale de Berlin. Devant une assemblée nombreuse, Guillaume II a dit combien il était fier d'avoir assisté, durant son règne, au développement magnifique de la Bibliothèque. Il conféra la noblesse héréditaire au conservateur en chef von Harnack, et décerna les plus hautes distinctions au personnel scientifique de l'établissement. Celui-ci compte prés de deux cents bibliothécaires. L'état alloue annuellement à la Bibliothèque royale la somme d'un million trois cent mille marks...’
Il font bien les choses, en Allemagne!
Les trois Moustiquaires.

Mechelen (provincie Antwerpen). - Stadsarchief. - De meeste onzer lezers kennen de Bibliotheek of Archief van de Belgische aartsbisschoppelijke stad niet anders dan door het artikel, dat de heer Leo Voordecker haar wijdde in den 1^en jaargang van het Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen. We wagen het niettemin hier de verschijning aan te kondigen van het Verslag voor 1913 over die inrichting, wijl het voor het eerst ditmaal uitgebracht wordt in meer dan een paar regels en den belangstellende bovendien ten dienste gesteld.

We mogen er een blijk in zien van de toewijding waarmeê de huidige archivaris, Mr. H. Dierickx, de oud-hulparchivaris, zijne taak opgenomen beeft bij den dood van den 92-jarigen heer Victor Hermans. In de eerste plaats dankt men hem een deugdelijke uitbreiding van het leeningsverkeer met andere bibliotheken, terwijl men beweren kan dat hij de gekende groote dienstwilligheid van zijn voorganger zoo mogelijk nog overtreft.

Als een voltrokken feit kondigt het Verslag een logischer rangschikking in de Archieven aan; ook het oprichten van een ‘Hedendaagsch economisch Archief’, waarvan het belang niet meer te loochenen valt. Anderzijds werd de Iconographische afdeeling betrekkelijk Mechelens merkwaardigheden voor het eerst met photographieën aangevuld.

De mededeeling van de aanwinsten der eigenlijke Boekerij moest tot een volgend verslag behouden blijven. Daarentegen vinden wij de volledige opgave der aanwinsten voor de Munt- en Zegelverzameling (46) en de Iconographische Afdeeling (58), die in 't bizonder met een serie platen en plans verrijkt werd. Het talrijkst en 't belangrijkst zijn die van het Geschiedkundig Archief, ten getale van niet minder dan 125.

Hierbij dient een hartelijk dankwoord gericht te worden tot het Gemeentebestuur,

[p. 317]

dat den goeden weg is opgegaan en dit jaar blijk geeft van een verblijdende belangstelling en fierheid op een instelling, die ieder ontwikkeld stadgenoot ter harte moet gaan. We doen het in de overtuiging, dat voor komende jaren nog grootere opofferingen zoo noodig niet geschuwd zullen worden.

Mechelen.

Dr. Robert Foncke.