Het Boek. Jaargang 3

[p. 33]

Boekbesprekingen.

Handelingen van het XXXIIe Nederlandsche taal- en letterkundig congres te Antwerpen 25-29 Oogst 1912. Drukkerij en binderij v. Resseler, Antwerpen, 720 blz.

Aan alle deelnemers aan het congres, die de daarvoor gevraagde kleine tegemoetkoming in de kosten betalen willen, wordt het lijvige deel der handelingen toegezonden. Onze aandacht valt het allereerst op de 3^e afdeeling, waarvan het verslag ruim 30 bladzijden (401-434) beslaat. Na ons overzicht in Het Boek I 347-350 behoeven we daarop niet terug te komen. De verslaggever Eugène de Bock heeft zooveel in zijn vermogen was, alles trouw weergegeven; van de toezegging, aan de auteurs der afzonderlijke bijdragen drukproeven te zenden, is echter niets gekomen, wat men bij lezing wel nu en dan bemerkt.

Van de historische afdeeling verdient hier vermelding de voordracht van Dr. Jan Denucé over ‘Het verzamelen van oud kaartkundig materieel over de Nederlanden’ (blz. 613). We krijgen daarvan helaas slechts eene zeer korte samenvatting, met de tegelijk ergerlijke en comische noot: ‘Het volledige stuk en de bespreking die er op volgde werden door den heer Juten medegenomen. Het bureel van het Congres is er niet meer in geslaagd, ondanks herhaalde en beleefde verzoeken, de stukken van den heer Juten terug te bekomen’. Dit vestigt onze aandacht op een model-secretaris! Het zij aan commissies voor toekomstige congressen aanbevolen, zich van de medewerking van zulk eene voortreffelijke kracht te verzekeren!

Eene andere bijdrage van beteekenis is die van den heer Jos. Velle te Antwerpen, over Nederlandsche handelsdrukken van de 16^e, 17^e en 18^e eeuw. Eene reeks van prijscouranten en andere Nederlandsche drukken uit bijna alle landen van Europa gedateerd wordt daarbij in facsimile weergegeven.

Op bladz. 689-692 worden de conclusiën en wenschen afgedrukt, waarvan die, welke met ‘het boek’ rechtstreeks te maken hebben, hier mogen volgen:

Afdeeling: Bibliographie en boekhandel.

1. Alles wat het verkeer tusschen Noord- en Zuid-Nederland bemoeilijkt moet weggeruimd worden. De regeeringen moeten inzien dat het onbehoorlijk is, het raadplegen van de schatten van onze literatuur duurder te maken, wanneer die zich toevallig bevinden in eene bibliotheek die aan gene zijde van de grens ligt.

2. De boekhandelaren in België die van de Nederlandsche taal hun hoofdzaak maken en dat op waardige wijze doen, hebben noodig en verdienen in de eerste plaats gesteund te worden door die Vlaamsche kern, de ernstige en koopkrachtige Vlamingen, die sterk genoeg zijn om eenige flinke boekhandels in stand te houden.

3. Aan de Nederlandsche vereeniging ter bevordering van den boekhandel in verbinding met den Cercle de la librairie belge zal aanbevolen worden, dat voor taan Brinkman's jaarlijksche alphabetische lijst van alles wat in Nederland verschijnt zoude aangevuld worden met alles wat in Vlaamsch België het licht ziet.

4. Het beste middel om het boek in de massa te doen doordringen is: 1^o. het verspreiden van goedkoope uitgaven, 2^o. het stichten van openbare leeszalen en bibliotheken.

5. Het is van uiterst groot belang dat er gezorgd worde voor de vollediging van het wetenschappelijk materieel van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, die zooveel heerlijke Nederlandsche schatten bezit.

[p. 34]

Afdeeling: Geschiedenis, enz.

1. Dr. Jan Denucé zal tegen het volgende Congres een lijst samenstellen van de kaarten die in de Belgische openbare bewaarplaatsen aanwezig zijn. Bij dien arbeid zal hem gaarne uit Noord-Nederland de gewenschte steun worden geboden.

3. Het Congres drukt den wensch uit dat de verspreide geschriften van den heer Jos. Velle over handelsaangelegenheden en handelsstukken in boekvorm zouden uitgegeven worden.

Toortse der zeevaert door Dierick Ruiters (1623). Samuel Brun's Schiffarten (1624). Uitgeg. door S.P. l'Honoré Naber. Met een kaart, 's Gravenhage, Mart. Nijhoff 1913. - N^o. VI van de werken uitgeg. door de Linschoten-vereeniging.

Reeds meer dan een jaar geleden is door de Linschoten-vereeniging de uitgaaf aangekondigd van de reis van Houtman. Deze aller belangrijkste uitgaaf zal meer dan één boekdeel vullen, en nog is het eerste niet gereed gekomen. Intusschen komt dit zesde werk in het licht dat zich door den inhoud aansluit aan het boek van Pieter de Marees (n^o. V). Door denzelfden kundigen bewerker bezorgd brengen de beide uitgaven samen ons een volledig stel van de oudste Nederlandsche werken over de westelijke kusten van Africa. Want als Nederlandsch werk mogen we gerust ook beschouwen de Schiffarten van Brun, een Zwitser die eenige malen, van 1611 tot 1621, als chirurgijn op Nederlandsche schepen dienst nam, herhaaldelijk de kust van Guinea bezocht, en een paar vaarten mee maakte naar de Middellandsche Zee. Zijn beschrijvingen van Guinea geven eene welkome aanvulling op die van De Marees, het verhaal van de tochten naar de Middellandsche Zee brengt belangrijke bijzonderheden over een stuk geschiedenis waarvan weinig bekend is, de Nederlandsche zee-expedities in den tijd van het 12-jarig bestand. De uitgaaf is ook als herdruk van een uiterst zeldzaam boek (Basel 1624) van belang.

Dit laatste geldt niet in dezelfde mate van Ruiters' Toortse. Daarvan wordt ons alleen het ‘beschrijvende gedeelte’ gegeven, hoogst belangrijk voor de kennis van Neder-Guinea en van Brazilië in de eerste helft van de 16^e eeuw, maar niet voldoende om met de Toortse als zoodanig kennis te maken, daar de ‘zeilaanwijzingen’, eigenlijk in zulk een boek de hoofdzaak, niet zijn afgedrukt. Op dezelfde wijze is ook van Linschoten vroeger niet dat allerbelangrijkste 2^e deel gegeven, en hebben we dus van diens groote werk feitelijk slechts een stuk. Het is te hopen dat latere uitgaven ons bij voorkeur complete boeken in herdruk zullen geven.

De inleiding van Naber is van zeer groot belang. Kort en sober, maar met groote volledigheid, geeft ze ons een overzicht van de geschiedenis van de ontdekking van en de kolonisatie op de westkust van Africa. Een aardige en juiste opmerking over de zeldzaamheid van boeken als de Toortse mag hier ten besluite eene plaats vinden:

‘Waar de boeken blijven, die zoo goed als uitsluitend op schepen worden gebruikt, kan men zich gemakkelijk voorstellen; te verwonderen is het niet dat zij in geringen getale tot ons zijn overgekomen. Wie boeken verzamelde doorzag niet wat er aan zulke lectuur te waardeeren viel; wie de lectuur kon waardeeren, was niet van de noodzakelijkheid doordrongen om haar voor het nageslacht te bewaren’.

B.

Heinrich Hoffmeister, Die Entstehung einer Schrift. Leipzig, Verlag des deutschen Buchgewerbevereins. 1913.

Het achtste bandje van de serie Monographien des Buchgewerbes

[p. 35]

behandelt een bedrijf waarover niet veel literatuur bestaat. Inzonderheid is er weinig gepubliceerd over de techniek van het letterteekenen, stempelsnijden, het afslaan en justeeren, de compleetmachine, kortom van al het vele, dat behoort tot de lettergieterij. Dat wordt hier grondig, zakelijk en dunkt me, begrijpelijk voor een leek, beschreven. Trouwens, veronderstellende dat de auteur Heinrich Hoffmeister te Frankfurt a. Main in familierelatie staat tot de lettergieterij Heinr. Hoffmeister te Leipzig is zulks te verwachten. Schrijver is een voorstander der geconstrueerde letterbeelden (p 20), wat niet mijn standpunt is. Als uitingen waar ik nog de aandacht op wil vestigen, juist omdat het dingen zijn die zoo noodig zijn te weten en zoo schaarsch gezegd zijn, noem ik nog: 1^o. dat de aanmaak van een nieuw schrift in de eerste plaats een mercantiele zaak is (p. 12); 2^o. dat bij de vraag of een letter leesbaar of niet leesbaar is, gewoonte en persoonlijke opvattingen van overwegende beteekenis zijn (p. 17), en 3^o. dat werkelijk goed gevormde fraaie letters toch onzuivere en onrustige woordbeelden kunnen geven (p. 19).

J.W.E.

Catalogue of early books on music (before 1800) by Julia Gregory, prepared under the direction of O.G. Sonneck, chief of the division of music [of the library of Congress]. Washington, Government Printing Office. 1913.

Om te voldoen aan het gevoelde gemis, dat oude boeken over muziektheorie, - instrumentenbouw, handleidingen over danskunst enz. enz. zoo goed als niet aanwezig waren in de muziekafdeeling der Library of Congress te Washington is men kort na 1902 begonnen die te verzamelen. Het resultaat daarvan wordt ons aangeboden in een alfabetischen catalogus van ruim 300 bladzijden, waarop circa 2000 boeken beschreven worden op werkelijk uitnemende wijze. Dat aantal is de aandacht waard. Immers dergelijke boeken zijn niet overvloedig, bovendien vindt men hier zeldzaamheden als Douwes' Grondig onderzoek van de toonen (Franeker 1699), Mersenne's Harmonie universelle (Paris, 1636-'37) niet alleen, maar ook geschriften in eerste uitgaaf, die in den laatsten tijd zoowel om het historisch belang als om de overgroote beperktheid der bekende exemplaren in critische edities herdrukt zijn, b.v. Agricola's Musica instrumentalis deudsch (Wittenberg, 1530) en Praetorius' Syntagma (Wolfenbuttel 1620). Wat ijverig collectioneeren en ook een ruime beurs kan tot stand brengen, be wijst ook de lange reeks hier beschreven titels van Marpurg en Mattheson. De catalogus is een eerste rangs titelbeschrijving voor practisch gebruik, waarvan verwacht mag worden dat de muziekwetenschap goed en duurzaam gediend zal zijn.

J.W.E.

Die manuellen graphischen Techniken. Zeichnung, Lithographie, Holzschnitt, Kupferstich, und Radierung, sowie die verwandten graphischen Verfahren des Hoch-Flach-und Tiefdruckes.

I Band. Die Schwarz-Weisskunst. Erweiterte zweite Auflage des Werkes ‘Die Techniken des Tiefdruckes’. Herausgegeben v. Walter Ziegler. Mit 120 in den Text gedruckten Abbildungen. Halle a/S. Druck und Verlag von Wilhelm Knapp, 1912.

Dit boek, opgedragen aan Prins Rupprecht von Bayern, telt 323 bladzijden.

In de voorrede zegt de schrijver ‘Wer künstlerischen Schaffensdrang in sich fühlt, sucht zur Verwirklichung seiner Ideen geeignete Ausdrucksmittel’.

[p. 36]

Voor degenen die dezen ‘Schaffensdrang’ in zich hebben, en die dus uit den aard der zaak reeds min of meer in grafische procedé's zijn geoefend, bevat dit boek zeer veel dat hun te pas kan komen.

Waar wij in de moderne kleurets weer de oudeprocédé's somsin veelsoortig mengelmoes zien toegepast, is voor den etser-graveur in de wijdste beteekenis van het woord een handleiding als die van Walter Ziegler van waarde.

De afbeeldingen der gebruikelijke werktuigen, en der daarmede verkregen lijnen en greenen zijn instructief, de afbeeldingen echter der volgens de verschillende procédé's verkregen prenten zijn rondweg gezegd afschuwelijk.

Dat vindt zijn oorsprong daarin, dat de schrijver blijkbaar alleen heeft willen geven, wat hij zelf met de verschillende meestal meer dan 150 jaren oude werkwijzen heeft gewrocht, in elementairen vorm.

De goede zijde van een dergelijk illustratief betoog willen wij niet uit 't oog verliezen, maar kenmerkend van het boek is, dat alle samenhang met de geschiedenis der grafische kunsten is vermeden, hetgeen afbreuk doet aan de waarde.

In de afbeeldingen vindt men het procédé terug, maar de in oudere procédé's ongeoefende etser zal er geen aanleiding in vinden ze weer te gaan toepassen. Hetgeen dus ontbreekt is eene serie reproducties van ware kunstwerken, resultaten van de uitvinders of meest geroutineerde toepassers der verschillende werkwijzen, van iets van het werk van Bartolozzi, Bonnet, Prestel, Ploos van Amstel, Watson e.a. waar het geldt te toonen wat er met de pointillé, roulette, aquatint doordrukmethode, en zwarte kunst is bereikt geworden in de 18e eeuw, d.i. in de bloeiperiode vóór het oogenblik waarop de lithografie voor een tijdlang deze procédé's van de baan schuift. Namen van personen ontbreken in 't werk van Ziegler geheel.

v.H.

Das Ornament des Buchbinders. Hrsg. v.F. Weisse. Heft I. Halle, W. Knapp. 1913.

Eerste aflevering van een toekomstig boekwerk, waarvan niet wordt medegedeeld hoe groot het ongeveer zal worden en in hoeveel tijd het compleet zal zijn.

Het omslag is breed van opvatting en doet prettig aan.

Volgens de inleiding is hier bedoeld een serie moderne boekbandversieringsmethoden te doen zien, en is die hier aangegeven in 13 figuren.

De constructie van deze eerste figuren berust op quadraat en cirkel. Met deze 13 figuurtjes kan men steeds weder nieuwe ontwerpen samenstellen, het rhythme en de beweging der figuurtjes ook weder geleid door vooraf bepaalde cirkel, boog en quadraatverdeeling.

Nu moeten wij afgaan op de belofte dat dit de aanvang is en nog vele samenstellingen met meer geornamenteerde figuurtjes zullen volgen, en daarnaar ook onze beschouwingen en oordeel meten.

De samenstellingen, zooals ze hier in 10 bladen, elk met eenige verschillende ontwerpjes zijn aangegeven, doen het niet.

Enkele zijn er die, op mooi leder in blind gedrukt, als rand gevangen door een hoofdlijn, nog iets zouden geven wat voor een boekband was.

Ik vind ze voor vele dingen heel goed, als kleedjes, borduurwerk, rietvlechtwerk, tegels etc., dingen die om het materiaal deze soort versiering vragen, maar voor den boekband, neen.

Ik meen ook te mogen zeggen dat deze aflevering ook voorgangershad, die veel meer doorwerkt zijn en met dezelfde figuurtjes.

Ik heb hier voor mij: ‘De kleine papierwerker’, door Mevr. Calcar, uitgegeven door Schadd., omstreeks

[p. 37]

1870 en: ‘Voor werkplaats en School’ door Heukelom, uitgaaf van Van Looij.

Uit deze beide deeltjes zou men veel beter een mooie bandversiering kunnen putten hoewel het er in geen van beide op toegelegd is dit te leveren.

Wij zullen dus maar afwachten in hoeverre deze aflevering als begin is te beschouwen en zal de waarde er van stijgen naar mate de figuurtjes en samenstellingen zich meer tot bandversiering ontwikkelen.

J.C.M. Mensing.