Het Boek. Jaargang 1

Varia.

Een ongelukstitel.

Een aardig, en tegelijk een zeer merkwaardig boekje is Den Nederlandtschen landtspiegel, in ryme gestelt door Z[acharias] H[eyns]. t'Amstelredam, By Zacharias Heyns, inde Warmoestraet, inde drie Deuchden, 1599. 4^o oblong. Het is het oudste goedkoope atlasje van de Nederlanden. Wie er eene volledige beschrijving van wil lezen, kan die vinden in de Bibliotheca Belgica, en binnen kort ook in De Amsterdamsche boekdrukkers en uitgevers in de 16e eeuw, afl. 15. Op den titel van dit boekje schijnt echter een ongelukkig noodlot te rusten. Een oude biografie van Zacharias Heyns vermeldt als zijn werk Den Nederlandtschen lust-spiegel; een bibliograaf die het boekje zelf niet kent, zal dezen titel zeker niet bij de atlassen brengen. Evenmin zal iemand die de Belgische Biographie nationale raadpleegt, begrijpen dat Heyns zulk een atlasje heeft gemaakt, wanneer hij als een werk van hem vindt aangegeven: Miroir champêtre des Pays Bas, avec des images. En wie het woordenboek van Van der Aa naslaat, wordt al niet beter onderricht, als hij er in opgegeven vindt Den Nederlandtschen handspiegel.

Onlangs deelde ik in het Oudheidkundig genootschap het een en ander over Zacharias Heyns mede, liet ook het atlasje kijken, en vertelde daarbij als curiositeit, hoe de titel gedurig verkeerd is weergegeven.

Wat zie ik echter tot mijne verrassing den volgenden dag in het korte verslagje dat het Handelsblad van mijne voordracht brengt? Onder de werken van Zacharias, waarover ik mijne hoorders onderhouden heb, behoort met name De Nederlandsche handspiegel!

De oplossing van deze dwaasheid is niet ver te zoeken. De verslaggever had niet de volharding om tot het einde te blijven, of wel hij was vol ijver om zijn werk nog voor het ochtendblad klaar te krijgen. Hij was dus halverwege weggeloopen, toegerust met eenige aanteekeningen over het begin van de voordracht, en had op zijn bureau het verslagje aangevuld door eene kleine ontleening aan Van der Aa. Hoe nuttig is toch zoo'n woordenboek!

B.

[p. 128]

De zon-eclips volgens den Almanach voor heden en morgen.

De Almanach voor heden en morgen is in 1665 ‘voor een nieuw-jaer vereert aen een yder door P. Croon, Canoniek Regulier ende Religieus van Sinte Marten tot Loven.’ In tegenstelling met de gewone almanakken, die slechts voor een jaar dienen, en bovendien met reden als ‘leughenaers’ bekend staan, bevat dit boekje lessen en raadgevingen voor heden en morgen, voor dit leven en voor het leven hierna. De volgorde van den gewonen almanak wordt in acht genomen, maar de inhoud is geheel anders. Zoo is er een hoofdstuk ‘vande Eclipsen’, waarin in proza en in dicht verklaard wordt wat een zon- en een maan-eclips is, en welke toepassing men uit deze hemelverschijnsels kan trekken tot zijn eigen eeuwig heil. Hier volgt wat in de dichterlijke uitlegging en toepassing op de zon-eclips betrekking heeft.

En de Sonne en de maene,
Loopen elck een ronde baene,

Loopen beyd' den hemel ront

Door die wonderlijcke weghen,
Die soo hooghe sijn gheleghen,

Dat ghy die niet sien en kont.

Maer sy rennen alle beyde,
Elck besonder door verscheyde

Weghen van het firmament,

Phoebus loopt de hooghste kringhen,
En de Maen de leeghste ringhen

Die sy daerom vroegher endt.

Maer het waer te langh verhaelen,
Hoe sy klimmen ende daelen;

Ick en segh hier maer alleen

Dat sy met dat keeren, drayen,
Met hun swieren ende swayen

Raecken somtijdts onder een,

Raecken somtijdts by malckander,
D'een, in't loopen, onder d'ander,

Inder voeghen dat de Maen

Tusschen d'aerde en't gheschemel
Vander Sonnen, inden hemel

Recht in't midden komt te gaen.

Dan verschynt der Sonnen luyster
Aende menschen droeff en duyster,

Off sy niet meer schynen kon;

Want de maen belet de straelen,
Dat die soo niet door en daelen:

Dat 's Eclipsis inde Son.

............
Mensch! en sou ick hier de Sonne
Voor den Heer niet nemen konnen,

Die de Sonn' des Hemels is?

En de Maene by de Rijcken,
By het wereldts luck ghelijcken;

Waer't soo quaey ghelijckenis?

En dat ick u wilde toonen,
Dat wy, die op d'aerde woonen,

Aende aerde sijn ghelijck:

'k Meyn dat ghy met my saut spreken,
En dat ick te recht gheleken

Heb, de menschen by het slijck.

............
Als die Maen van Aertsche saecken
Tusschen ons en Godt kan raeken;

Sulckx dat Godt in ons ghemoet

Wort verdonckert en verduystert;
Als den mensche maer en luystert

Naer het teghenwoordigh goedt,

Schijnt den Heere te verdwijnen;
Maer het gen' belet te schijnen

Sijne straelen in uw' hert

Is de Maene, d'aertsche dinghen,
Die sich tusschen beyden dringhen,

Maecken dat't Eclipsis wert.