Het Boek. Jaargang 1

[p. 92]

Een bijna verboden boek.

Na den dood van den koning-stadhouder, Willem III, is men in Zeeland jaren lang doende geweest om het markiesaat van Veere en Vlissingen te vernietigen, waarbij het vooral ging om het recht van magistraatsbestelling in de steden. In 1722 was het onderwerp weder aan de orde gekomen bij de verheffing van Willem IV tot stadhouder van Gelderland. Maar aan de orde gesteld lokte dat weldra een protest uit van's Prinsen moeder, die er bij de Staten op aandrong dat haar zoon niet in zijn rechten verkort zou worden. Ook nu volgde nog geen beslissing. Maar toen de Prins in 1732 meerderjarig geworden was, begreep men in Zeeland ernst met de zaak te moeten maken en den 17^den November namen de Staten van het gewest het besluit het markiesaat op te heffen. Tot schadeloosstelling van den Prins van Oranje werd een som van honderdduizend rijksdaalders in de bank der stad Middelburg gedeponeerd. De Prins protesteerde in het begin van 1733 ineen brief aan de Staten van Zeeland, die het antwoord niet schuldig bleven en den Prins de genoemde som aanboden, welke hij weigerde aan te nemen. Jaren lang is er nog onderhandeld zonder dat er verandering in den toestand kwam. Bij de verheffing tot stadhouder in 1747 is Willem IV weêr in zijn waardigheid van markies van Veere en Vlissingen hersteld.

In de Republiek was de stemming over Zeeland's houding verdeeld. Terwijl Holland b.v. Zeeland stijfde, waren de provincies Gelderland, Groningen en Friesland op de hand van den Prins, even als de kringen, die met het hof in verbinding stonden. Uit die kringen nu is een boek afkomstig, dat een oogenblik ernstig gevaar geloopen heeft om door het Hof van Holland als fameus libel veroordeeld te worden. In 1733 verscheen: Het regt van... den... Prince van Orange... tot het marquisaat van Veere en Vlissingen, bewezen met authenticque stukken, deductien, resolutien etc. Behel-

[p. 93]

zende teffens eenige consideratien omtrent de onlangs ondernomen devasalleeringe van dien enz... Franeker, W. Coulon, 1733 in 8^o. Het boek bestaat uit een voorbericht van 114 blz. en een verzameling stukken en documenten van 432 blz. Naamloos verschenen, is het in het licht gegeven door J. de Back, destijds secretaris in den domeinraad van den Prins van Oranje, later zijn bekende secretaris, die ook onder zijn weduwe nog grooten invloed uitoefende. Wij mogen dus wel aannemen dat dit boek uit de hofkringen afkomstig is en dat de Prins van de uitgave wel niet geheel onkundig geweest zal zijn.

In de zitting nu van 3 Maart 1733 van het Hof van Holland deelde de Procureur-Generaal mede, dat hij den vorigen dag ontboden was in de vergadering van Gecommitteerde Raden, waar ook de raadpensionaris tegenwoordig was. Daar werd hij in kennis gesteld van dit onlangs verschenen boek. Hij werd er op gewezen dat het boek wel in Franeker heette gedrukt te zijn, maar dat het niet zonder suspicie was dat dit in Holland geschied was. Vooral het voorbericht bevatte zaken ‘ten uiterste choquant’ voor de regeeringen van Holland en Zeeland, die daarin ‘waren aangetast op een onverdragelijke wijze.’ Daarom meenden Gecommitteerde Raden dat de justitie er zich mede bemoeien moest en drongen er bij het Hof op aan maatregelen te nemen tegen den auteur en den drukker. De Procureur-Generaal voegde er bij, dat hem bij lezing gebleken was dat het voorbericht ‘op een trotse en lasterlijke wijze is geschreven tot de uiterste hoon van de regeerders van de beide Provinciën van Holland en van Zeeland.’ Hij noemde het boek een ‘vuil en schandelijk libel.’ Hij meende dus dat zonder verzuim tegen schrijver en drukker opgetreden moest worden en het Hof besloot aan zijn leden een exemplaar van het bewuste boek ter hand te stellen om het te onderzoeken.

Den 12^den Maart 1733 kwam de zaak weder aan de orde, maar nu gaf de raadsheer Fagel in overweging om, vóór men den Procureur-Generaal gelastte tot vervolging over te gaan, eerst nog eens te overleggen met den raadpensionaris en hem aan het verstand te brengen ‘dat het Hof deze zaake aanzag van een zeer bedenkelijk gevolg, dat het aan hetzelve voorquam dat het gemelde voorbericht na alle apparentie niet was uitgegeven buiten kennis van zijn Hoogheit, en mogelijk ook van die Provinciën, die het recht van zijn Hoogheit omtrent het Marquisaat van Veere en Vlissingen patrocineerden.’ Daarom zou het vervolgen misschien meer opschudding

[p. 94]

veroorzaken, dan het boek onopgemerkt te laten passeeren. Nu houde men in het oog dat Fagel, bloedverwant van den griffier der Staten-Generaal, wel zal geweten hebben hoe de vork in den steel zat en het Hof zal hebben op de hoogte gebracht in welke moeilijkheden men zich begaf als men den auteur van Het Regt ging vervolgen. In elk geval besloot het Hof twee van zijn leden af te zenden naar den raadpensionaris. Reeds den volgenden dag, 13 Maart, gaven deze verslag van hun bezoek. De raadpensionaris gaf als zijn overtuiging te kennen dat de justitie zich noodzakelijk met de zaak bemoeien moest, hij kon echter geen beslissing nemen zonder Gecommitteerde Raden en zou de zaak nogmaals met dit college bespreken. Veel heeft dit overleg niet gegeven, want den 17^den Maart vernemen wij dat Gecommitteerde Raden bij hun opinie bleven en er bij het Hof op aandrongen, dat het niet zou stil zitten maar onverwijld overgaan tot vervolgen. Intusschen had de raadsheer Fagel blijkbaar getracht de zaak in andere banen te leiden. Hij had den raadpensionaris in bedenken gegeven of het niet gewenscht zou zijn een nieuw plakkaat tegen lasterschriften en paskwillen uit te geven, wat deze scheen goed te vinden.

Intusschen was het Hof nu tusschen twee vuren geplaatst. Om nu maar kort en goed gevolg te geven aan de opdracht van Gecommitteerde Raden, daartoe was het niet geneigd, want het betrof een zaak van ‘delicatesse en groot uitzicht.’ Men zou nu maar heil zoeken in uitstellen. Een zeer geschikte aanleiding bood zich daartoe aan. De president van het Hof was ongesteld. Dienzelfden 17^den November werd dus besloten dat men een zoo belangrijke zaak niet in een incomplete vergadering kon afdoen, maar den raadsheer Fagel afvaardigen naar den president.

Door Fagel op de hoogte gebracht achtte ook de president het onderwerp van de ‘uiterste delicatesse’ en zou gaarne bij de deliberatie tegenwoordig willen zijn. Hij zou daarom het liefst zien, dat men voorloopig er zich toe bepaalde aan de Staten te schrijven om een plakkaat tegen het licentieus drukken. Daartoe werd den 19^den Maart besloten. Maar den volgenden dag bleek ook dit nog te veel te zijn. Wij vernemen nu dat de president de zaak beschouwde ‘als zeer delicaat, en waar ontrent niet als met de uiterste voorzichtigheit en omzichtigheit bij het Hof behoorde te worden gehandelt.’ Daarom kwam men dien 20^sten Maart tot de conclusie om ook met den brief aan de Staten te wachten. Van het uitstel is afstel gekomen. Waarschijnlijk heeft men Gecommitteerde Raden weten te

[p. 95]

bepraten om van hun eisch tot vervolging af te zien. Den 23^sten April hooren wij nog eens van een onderhoud tusschen den raadsheer Fagel en den raadpensionaris over het bewuste plakkaat, doch van het boek wordt heel niet gerept. En in een der laatste maanden van het jaar vernemen wij ter loops de opmerking - bij de behandeling eener andere aangelegenheid - dat ook van de vervolging van Het Regt niets gekomen was. De zaak is dus doodgebloed. Iets piquants zou er wel in gelegen hebben, wanneer wij een uit de hofkringen afkomstig boek door het Hof van Holland als een fameus libel hadden zien veroordeelen.

W.P.C. Knuttel.