|
| |
| |
| |
Handgemaakte Tara Books uit India
Bibliofilie voor iedereen
Alexander Reeuwijk
Moyna en Joydeb Chitrakar, Tsunami, Chennai, Tara Books, 2009. Leporello in twaalf bladen, waarvan hier de bovenste drie te zien zijn. Het boek is een representatie van de tsunami van 2004, in de stijl van de Patua's uit West-Bengalen.
| |
| |
Het zijn begerenswaardige objecten: bibliofiele boeken waarvan de inhoud en de vormgeving even belangrijk zijn. Ze worden voor boekengekken gemaakt door kleine uitgeverijen of private presses, per definitie in geringe oplagen. De Indiase uitgevers van Tara Books hebben een andere benadering van het bibliofiele boek. Naast regulier gedrukte geven zij volledig handgemaakte boeken uit, niet in een oplage van enkele tientallen tot honderd, maar van drie- tot zesduizend exemplaren. Daarbij doen ze geen concessies aan de kwaliteit. Tara Books is gevestigd in de Indiase stad Chennai, voorheen bekend als Madras, de hoofdstad van de zuidoostelijke deelstaat Tamil Nadu. Tijdens een bezoek aan de uitgeverij kon ik met eigen ogen zien hoe de boeken worden gemaakt.
Interieur van Tara's Book Building, met een muurschildering in Gond-stijl door Bhajju Shyam.
| |
Book Building
Tara Books bevindt zich in de woonwijk Thiruvanmiyur van Chennai en is sinds een paar jaar gehuisvest in een wit hoekpand met grote ramen, toepasselijk ‘The Book Building’ genoemd. Dankzij de witte muren, de witte getegelde vloer en het vele glas is het gebouw een oase van rust in de drukke stad. De ruimte is in twee helften gedeeld en de boeken zijn uitgestald aan de voorzijde, langs de ramen aan de straatkant. De lange blinde muur aan de achterzijde, aangevuld met twee tafelvitrines en wat banieren op de binnenplaats, dient als tentoonstellingsruimte. Momenteel is er een expositie te zien van Litouwse kinderboeken uit de Sovjetperiode, met afbeeldingen uit en omslagen van tientallen boeken.
De tentoongestelde objecten zijn voorzien van gedegen toelichtingen die ze van een context voorzien. Op de eerste verdieping bevinden zich de kantoren en een grote open ruimte met fauteuils, banken en tafels. Hier word ik ontvangen door Gita Wolf, de directeur. Terwijl ze me een glas water inschenkt, vertelt ze over de geschiedenis van de uitgeverij die sinds 1994 boeken publiceert. ‘Onafhankelijk,’ voegt ze er nadrukkelijk aan toe. ‘daardoor zijn we in staat om zonder concessies uit te geven wat we willen. We publiceren boeken voor zowel kinderen als volwassenen, machinaal geproduceerd dan wel volledig handgemaakt. Vooral met die laatste categorie hebben we veel succes in binnen- én buitenland. Jij komt toch ook voor onze handgemaakte boeken? Laten we beginnen met onze grootste verzameling, die van Gond-kunstenaars.’
| |
Gond-kunstenaars
Wolf wijst naar de zeefdrukken aan de muren achter ons van Indiase primitieve kunstenaars. ‘Kijk, dat is werk van leden van de Gond, een Dravidiaans volk dat leeft in de Centraal-Indiase deelstaten Madhya Pradesh, Andhra Pradesh, Maharashtra, Odisha en Chhattisgargh. Met elf miljoen mensen is de Gond een van de grootste bevolkingsgroepen van India. Ze stonden tot enkele decennia geleden vooral bekend om hun orale traditie, die ten minste duizend jaar oud is. Barden trokken van dorp naar dorp en vertelden over de geschiedenis van het volk, over de hindoe-mythologie en andere legenden. Er was wel sprake van een beeldcultuur, maar die was van tijdelijke aard. Ze bestond eruit dat de Gond tijdens festivals versieringen aanbrachten op muren en vloeren, die ze vervolgens weer lieten vervagen.
Daarin kwam verandering in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw, toen een museum voor de cultuur van de Gond werd gebouwd. De oprichters wilden uiteraard ook beelden tonen en zochten naar een geschikte kunstenaar die de typische Gond-afbeeldingen maakte. Ze kwamen uit bij Jangarh Singh Shyam en dat bleek een gouden greep. De beeldtaal van de primitieve, naïeve Gond kunst sprak vrijwel direct aan, zowel in India als daarbuiten. Helaas heeft Jangarh Singh Shyam niet lang van het succes kunnen genieten, hij overleed in 2001. Maar de tweede en derde generatie Gond kunstenaars zetten de stroming voort. Wij werken veel met Bhajju Shyam, een volle neef van Jangarh Singh Shyam. Hij reisde een aantal jaar geleden naar Londen voor een workshop en maakte daar een aantal kunstwerken. Die
| |
| |
vonden we zo sterk, dat we er een boek van hebben gemaakt.’
Gita Wolf, oprichter en directeur van Tara Books. Hier als winnaar van de International Book Industry Excellence Award op de London Book Fair, 29 september 2014. Foto Cathryn Wellner.
Wolf wijst naar een van de zeefdrukken aan de muur, waarop de Big Ben is afgebeeld, met een haan die zijn kop in de klok steekt. De afbeelding is geestig en esthetisch. ‘Ik raakte in gesprek met Shyam, met het idee om meer boeken met hem te maken. Het heeft inmiddels geleid tot een aantal titels, maar de eerste was het grootste succes!’ Wolf heeft een boek van de grote stapel handgemaakte boeken gepakt en schuift het naar me toe. De titel is Creation.
| |
Geslaagde schepping
‘Shyam vertelde me tijdens die gesprekken over de ideeën van de Gond over de schepping. Hij had er ook prachtige kunstwerken bij, dus daar wilde ik graag een boek over maken. Uiteindelijk heeft hij aan de hand van tien kunstwerken over het ontstaan van leven verteld, die verhalen ik vervolgens heb omgezet in korte teksten.’
Bhajju Shyam, Creation, Chennai, Tara Books, 2015.
Bhajju Shyam, The London jungle book, Chennai, Tara Books, 2005. De haan loopt over in de Big Ben en de dubbeldekker blijkt een dubbelganger van de vos.
Ik val als een blok voor het boek. De tien zeefdrukken zijn stuk voor stuk wonderschoon en intrige- | |
| |
rend, van een vis die geboren wordt en een cirkelende bijenzwerm in zwart-wit tot een hert met een gewei als een wirwar van takken allerlei voorwerpen erin. De afbeeldingen, begeleid door korte teksten, vertellen het verhaal van de geboorte tot de onvermijdelijke dood, die vervolgens nieuw leven mogelijk maakt.
Rathna Ramanathan, In the land of Punctuation, Chennai, Tara Books, 2005.
‘Creation is inmiddels in Brazilië, Japan, Italië, Frankrijk en Engeland verschenen, en het verkoopt nog steeds heel erg goed. Ik ben er ook echt trots op. We hebben inmiddels een aantal boeken met kunstenaars van de Gond en andere volkeren gemaakt, zoals The night life of trees en Beasts of India. Maar dat is niet alles, hoor. We maken ook andere boeken, zowel van andere Indiase volkeren als veel abstractere, meer grafische boeken,’ zegt Wolf. Ze pakt een ander boek van de stapel, getiteld In the land of Punctuation.
| |
Interpunctieland
‘Kijk, dit is ook een handgemaakt boek, maar van een hele andere orde. Een paar jaar geleden kwam de jonge vormgever Rathna Ramanathan naar me toe en zei dat ze graag een boek over interpunctie wilde maken. Toen ze dat zei, moest ik denken aan een komisch en zwartgallig gedicht uit 1905 van de Duitse dichter Christian Morgenstern. Ik kende het toevallig, omdat ik een aantal jaren in Duitsland heb gewoond. Ik zocht het op, de Duitse titel is Im Reich der Interpunktionen en ik liet het vertalen door Sirish Rao.’
In the land of Punctuation
The peaceful land of Punctuation
is filled with tension overnight
When the stops and commas of the nation
call the semicolons ‘parasites’
Within the hour they form their troops,
The question marks avoid the scrape
(as always) and quietly escape
The semicolons' mournful racket
is drowned out by surrounding brackets
And then the captured creature freezes
Imprisoned by parentheses
The dreaded minus sign arrives
and - slash! - ends the captives' lives
The question marks, now homeward-bound,
pity the corpses on the ground
But, woe! A new war looms large,
as dashes against commas charge
And cut across the commas' necks
so that the beheaded wrecks
(the dashes delight in gore)
as semicolons hit the floor
Both semicolon types they bury
in silence in the cemetery
Those dashes that still remain,
Creep blackly behind the mourning train
The exclamation holds a sermon
with colon's help, right on the spot
Then through their comma-form free nation
They all march home: dash, dot, dash, dot...
‘Mooi hè? En het paste precies bij het idee van Ramanathan. Bij de totstandkoming van het werk hebben we
| |
| |
vooral gezocht naar het ideale formaat van het boek. Zo hadden we eerst een kleinere afmeting, maar dat werkte niet. Op groter formaat gebeurde er echt iets op de pagina's. Het boek is overal lovend besproken en heeft een prijs gewonnen aan de Saint Martins Academy in Londen, waar Ramanathan studeerde’.
Durga Bai, Bhajju Shyam & Ram Singh Urveti, The night life of trees, Chennai, Tara Books, 2008.
Jagdish Chitara, The cloth of the Mother Goddess, Chennai, Tara Books, 2016, Houtsneden gedrukt op textiel, in de vorm van een traditioneel Indiaas blokboek.
Terwijl ik het boek bekijk, realiseer ik me dat de Amsterdamse vormgever en margedrukker Sander Pinkse me er al eerder over heeft verteld. Hij zag het tijdens een bijeenkomst van margedrukkers in Milaan, waar er vol lof over werd gesproken. Het boek is uitgevoerd in zwart en rood, op handgemaakt papier. De combinatie van de strakke lijnen en harde kleuren op het onvolmaakte papier zorgen ervoor dat de pagina's tot leven komen. Per spread staan twee strofen van het gedicht en een grote afbeelding met punten, komma's, accolades en andere leestekens in de hoofdrol. Soms is met de tekens een figuratieve afbeelding gecomponeerd, zoals een landschap. Op andere pagina's is het beeld volledig abstract. Ik zie een eerbetoon aan de Russische avantgardist Vladimir Malevich en herken in een afbeelding van een mobile met rode komma's aan dunne zwarte lijnen een verwijzing naar Alexander Calder. De Amerikaanse kunstenaar verwierf internationale faam met zijn mobiles in primaire kleuren, waarvan er recent een aantal in de tuinen van het Rijksmuseum stond.
| |
Visuele analfabeten
Gita Wolf & Swarna Chitrakar, Monkey photo, Chennai, Tara Books, 2005. Kinderboek met illustraties in de Bengaalse Patuastijl.
‘Onze primaire drijfveer is liefde voor mooie boeken,’ antwoordt Wolf op mijn vraag. ‘We maken uitsluitend wat we zelf willen maken. En dat gaat goed, voorlopig legt het ons geen windeieren. We hebben - uiteraard - een grote groep verzamelaars als klanten, maar we maken onze boeken speciaal voor kinderen. Dan bedoel ik met name de boeken met Gond-kunst. Vandaar dat we deze mooie boeken in zo'n hoge oplage maken, want dat maakt ze bereikbaar voor velen. En dat is belangrijk, want in India wordt op school noch thuis aandacht besteed aan het leren kijken naar kunst. Men ziet dat over het alge- | |
| |
meen als een nutteloze tijdsbesteding, omdat het nut niet meteen duidelijk is. Het gevolg is dat Indiase kinderen opgroeien als visuele analfabeten. Wij zien het als onze missie om kinderen te leren kijken en ze te laten zien dat kunst leuk kan zijn. Dat doen we met onze boeken en met onze exposities hier in het Book Building. Kortom, we bepalen zelf welke boeken we maken, maar ook het productieproces heeft onze volle aandacht. Ook wat dat betreft hebben we nooit concessies gedaan. We weten precies waar onze materialen vandaan komen, waar het papier wordt gemaakt en in welke omstandigheden de mensen in het atelier werken. Alles wordt regionaal geproduceerd, hier in Tamil Nadu. Daarnaast betalen we goed. We houden er wat dat betreft een “fair trade” principe op na,’ zegt Wolf met een trotse blik in haar ogen. ‘Ga maar naar het atelier. Dan kun je zien hoe onze boeken worden vervaardigd.’
| |
De werkplaats in Chennai
Het atelier van Tara Books ligt eveneens in een woonwijk, op ongeveer twintig minuten met een autoriksja of tuktuk vanaf het Book Building. De chauffeur verdwaalt in het labyrint van smalle doodlopende straatjes. Meerdere malen keert hij zuchtend zijn riksja, totdat we een man naar ons zien wuiven. Het blijkt de eigenaar, meneer Manikandan, die een beetje ongerust was geworden. ‘Er verdwalen wel vaker gasten,’ legt hij uit, terwijl we samen naar binnen lopen. De ruimte op de begane grond is volgestapeld met dozen op pallets. Meneer Manikandan opent een aantal en laat de inhoud zien: de Franse en Japanse editie van Creation en een Engelse editie van The Night Life of Trees. Tussen de dozen zit een oudere man in geruite longhi in kleermakerszit. Zijn hemd zit strak gespannen om zijn buik. Met een dikke naald en draad bindt hij de tien platen van Creation bijeen. ‘Hij is een van onze boekbinders,’ legt meneer Manikandan uit. ‘Maar er is vandaag weinig te doen. Alles is klaar om te worden verscheept,’ zegt hij, wijzend naar de dozen.
Op de eerste etage, waar de prenten worden vervaardigd, is het drukker. Hier bevinden zich zes drukplaatsen en in elk daarvan werken drie man, als een menselijke machine. Man één legt een vel papier op speciaal aangebrachte hoekjes onder het met zijde bespannen frame. De tweede man legt het frame erop en trekt met een trekker de inkt over de zijde. Tot slot haalt de derde man het bedrukte vel onder het frame vandaan en legt het dakpansgewijs op pallets om te drogen. Per afbeelding wordt dit proces vijf of zes keer herhaald, totdat alle kleuren zijn aangebracht. De mannen werken geconcentreerd, het is secuur werk. Zodra er een vel papier scheef ligt of niet goed wordt bedrukt, kan het worden weggegooid. De betonnen vloer rond de druktafels is volledig met verf bespat en bedropen.
‘Van dit type boeken, van de Gond-kunstenaars, houd ik het meest’, vertelt meneer Manikandan, terwijl hij een plaat van de stapel pakt. Zijn medewerkers werken aan een editie van The Night Life of Trees voor de Braziliaanse markt. ‘Dat komt door de gebruikte kleuren en door de complexiteit van de afbeelding. Hier kunnen we ons echt op uitleven. Alle frames worden gemaakt op basis van het origineel van de kunstenaar. Eerst wordt de afbeelding ontleed en wordt bepaald welke delen in welke kleur moeten worden gedrukt. Iedere kleur krijgt zijn eigen frame, waarbij het in te kleuren deel van de afbeelding open wordt gelaten, zodat de verf door het zijde op het papier wordt geperst. De laatste kleur die op het papier wordt aangebracht is ook de kleur waarin de tekst wordt gedrukt, want die wordt ook gezeefdrukt. Zo kunnen we ongeveer 25.000 boeken per jaar produceren. Dat komt neer op vijf à zes titels.’
Meneer Manikandan laat me de opslagruimte zien, waar tientallen zeefdrukframes worden bewaard. Op de bovenste etage begint de boekproductie. Als de platen zijn gezeefdrukt, worden ze geordend en gebonden. Dat laatste gebeurt op de begane grond. Enkelbladige boeken als The night life of trees worden gelijmd, dubbelbladige als Creation en In the land of Punctuation genaaid. Daarmee heb ik de hele productiecyclus gezien en even later sta ik weer buiten op straat met meneer Manikandan. Als aandenken geeft hij me een zeefdruk uit The night life of trees, waarop te zien is hoe de takken van een boom 's nachts veranderen in olijfgroene en aardkleurige slangen. Mijn bezoek zit erop en ik kan terug naar het station van de stadstrein. Maar voordat ik vertrek, ga ik nog eenmaal terug naar het Book Building, waar ik een stapel handgemaakte boeken aanschaf - die nu opgenomen zijn in de Asian Library van de Leidse Universiteitsbibliotheek.
Tara Books, Book Building, No. 9 CGE Colony, Off Kuppam Beach Road, Thiruvanmiyur, Chennai [www.tarabooks.com] AMM Sereens, No. 1, Elim Nagar, 2nd Main Road, Perungudi, Chennai
Meneer Manikandan van de zeefdrukkerij met een exemplaar van Creation. De slang die in zijn eigen staart bijt - de ouroboros - is een symbool van het cyclische karakter van de natuur.
Het maken van een zeefdruk voor een Tara-boek.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd