De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 76]

Ontdekking van zes Hokusai-schilderingen
Matthi Forrer

Hokusai, sneeuwgezicht op de Akabane-brug en de Zōjōji-tempel. Aquarel, Museum Volkenkunde, Leiden.

[p. 77]

Het familie-archief van Philipp Franz von Siebold bevindt zich in Burg Brandenstein, tachtig kilometer ten noordoosten van Frankfurt. Onderzoek daarin heeft aangetoond dat zes aquarellen in de Siebold-collectie van het Museum Volkenkunde in Leiden zijn geschilderd door de beroemde kunstenaar Hokusai. Siebold was van 1823 tot 1829 als arts verbonden aan de Nederlandse handelspost Deshima, bij de Japanse stad Nagasaki. Katsushika Hokusai (1760-1849) is een van de belangrijkste Japanse prentkunstenaars. Vooral zijn prent van de Grote Golf bij Kanagawa uit de reeks ‘Zesendertig Gezichten op de Berg Fuji’ is wereldberoemd.

Hokusai's belangstelling voor de westerse techniek van het perspectief was al bekend. Ook verwerkte hij in zijn prenten typisch Nederlandse wolkenformaties, die hij kende uit gravures in Nederlandse boeken. Het bijzondere van de aquarellen in de Siebold-collectie is dat de Japanse kunstenaar hier Europees te werk gaat. Tot nu toe was niet duidelijk aan wie de zes ongesigneerde werken moesten worden toegeschreven. Siebolds aantekening in een kladinventaris van zijn in Japan verzamelde schilderingen maakt echter voorgoed een einde aan de onzekerheid: ‘Zes gezichten in Edo en omgeving, in kleuren op papier, door Hokusai in Edo in onze stijl geschilderd.’ Inderdaad zijn ze uitsluitend in kleur en was opgebouwd, zonder de omtreklijn in sumi-inkt die kenmerkend is voor Japanse schilderingen. Hokusai schonk ze begin mei 1826 aan Siebold, die toen enkele weken in de Japanse hoofdstad verbleef, waarschijnlijk om de buitenlander duidelijk te maken dat hij ook op Europese wijze kon schilderen.

De aquarellen hebben als onderwerp de Ryōgoku-brug over de Sumida Rivier, een maangezicht op Shinagawa bij de entree van Edo (het tegenwoordige Tokio), een sneeuwgezicht op de Akabane-brug en de Zōjōji-tempel, het veer bij Kanegafuchi in het noorden van de stad, en de Nihon-brug met een gezicht op het kasteel van de Shogun en de berg Fuji. Vooral de laatste laat zich goed vergelijken met het gezicht op de Nihon-brug in de reeks ‘Zesendertig Gezichten op de Berg Fuji’, die Hokusai vier jaar later zou uitbrengen.