De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 38]

Zeeën van kennis
Alice de Jong

Zes kleine deeltjes in blokdruk, met een omslag van eenvoudig bruin papier. Ze zijn met wit zijdedraad gebonden in de traditionele Chinese vlinderbinding: de eenzijdig bedrukte pagina's zijn in tweeën gevouwen en op de vouw genaaid, zodat je aan weerskanten een blanco pagina krijgt. Op het omslag zitten stroken wit papier met de nummering van de hoofdstukken in grasschrift, een Chinese kalligrafiestijl die de nadruk legt op het esthetisch effect van de spontane penseelbeweging. Dit is het enig bekende exemplaar van de populaire encyclopedie Bianyong Xuehai Qunyu [便用學海群玉, ‘Zeeën van Kennis & Bergen van Jade, voor Algemeen Gebruik’], daterend uit 1607, de late Ming-dynastie. Deze rijk geïllustreerde blokdruk is waarschijnlijk in de collectie van de Asian Library beland via de Nederlandse predikant Justus Heurnius (1587-1652), die tussen 1624 en 1638 als zendeling werkzaam was in Oost-Indië. Waarschijnlijk heeft hij het boek in Batavia in handen gekregen, toen hij daar Chinees leerde.

Hoewel dit exemplaar incompleet is - van de veertig juan (hoofdstukken) ontbreken er negen - valt uit de inhoudsopgave goed op te maken welke onderwerpen zijn opgenomen. ‘Zeeën van Kennis’ volgt het stramien van andere encyclopedieën die we kennen: veel algemene informatie en praktische aanwijzingen voor geletterde ambtenaren, die de doelgroep vormden voor deze populaire werken.

De leer van de moedervlekken, links bij de man, rechts bij de vrouw.

De hoofdstukken behandelen eerst wat meer serieuze en geleerde onderwerpen, zoals astronomie, aardrijkskunde (inclusief een landkaart), geschiedenis, huwelijken en rouwrituelen, ambtenarij, wetten, voorgeschreven kleding en de

[p. 39]

wereld buiten het Chinese rijk. Dan volgen meer luchtige hoofdstukken over het bespelen van de luit, kalligrafie in verschillende penseelstijlen, het go-spel (met bordopstellingen), schetsen om na te tekenen (wuivend bamboe, bloesemtakken, spelende paarden, portretten), en de belangrijkste vechtposes in kungfu. Andere minder serieuze hoofdstukken geven rijmpjes en liederen voor drinkgelagen, voorbeelden van liefdesbrieven en moppen voor alle gelegenheden.

Er zijn hoofdstukken over de landbouw, zijdeteelt en de vier seizoenen en een lang hoofdstuk over geneeskunst en manieren om gezond en goed te leven. Daarin veel traditionele waarschuwingen om bepaalde ingrediënten niet met andere te combineren. We vinden recepten voor potentie-verhogende middelen, yogaposes die het leven moeten verlengen en een methode om nachtelijk tandenknarsen tegen te gaan.

Er zijn lastiger te doorgronden hoofdstukken over rituele spreuken, planeten en hun banen en de voorspellingen die daaruit uit op te maken zijn, inclusief passages over wichelroedes en trigrammen, die doen denken aan uittreksels uit de I-Ching. En er is een sectie met prenten van mannen- en vrouwengezichten, met bijbehorende teksten die duidelijk maken hoe je de gezichten moet interpreteren.

De leer van de moedervlek

Een man met vrij grote oren draagt een zwarte kap, in zwang tijdens de Ming-dynastie. De illustratie geeft weer waar hij in zijn gezicht moedervlekken heeft en wat de specifieke plaats van die plekken te betekenen heeft. Is er een moedervlek op zijn rechteroorlel, dan bezit hij de deugd ‘xiao’ [孝]: respectvol gedrag jegens zijn ouders. Is er daarentegen een moedervlek op zijn linkeroorlel, dan is hij ‘intelligent’ [聰明]. Een moedervlek bovenaan zijn oor - links of rechts, zo leren we uit dit schema - brengt geluk. Andere vlekken voorspellen dat de man een goede ambtenaar zal worden, veel rijkdom zal vergaren en voorspoed zal kennen, terwijl bij de moedervlekken onder zijn linkeroog wordt opgemerkt dat hij gewelddadig is en zijn ouders schade zal berokkenen. Moedervlekken onder beide ogen verraden dat hij zich slecht gedraagt jegens zijn zoon, dochter of vrouw.

De andere illustratie toont de vrouwelijke pendant. De vrouw heeft minder moedervlekken dan de man en in haar oren prijken fraaie oorhangers. Heeft ze een moedervlek op haar rechteroorlel - precies spiegelbeeldig aan de man - dan is ze ‘intelligent’. Voor de vrouw geen ambt of geldelijke rijkdom: een moedervlek recht onder haar neus voorspelt een tweeling, eentje schuin bij haar mond maakt haar een roddelaarster, een vlek op haar wang tekent haar als een jaloerse of overspelige vrouw. In de bijbehorende tekst valt als verduidelijking te lezen dat het gunstig is als er haar groeit uit een moedervlek. Dat is toch weer onverwachts (mooi?) meegenomen.

Bianyong Xuehai qunyu [便用學海群 玉, ‘Zeeën van Kennis & Bergen van Jade, voor Algemeen Gebruik’], bewerkt door Wu Weizi (Fujian, Xiong Chongyu uit Jianyang, 1607).