De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 28]

Indië in Amsterdam
Liesbeth Ouwehand

H.J. Eerlich van Gogh, De kampong op de tentoonstelling, Amsterdam 1883. Op het omslag een kleurenlitho van een Minangkabaus huis.

De entree van de Wereldtentoonstelling in Amsterdam (1883), met Nederlandse inboorlingen. Kleurenlitho in ‘Exposition d'Amsterdam’, bijblad van Paris Illustré nr. 4 (1883).

Het is 1 mei 1883. Amsterdam beleeft een primeur met de opening van de eerste wereldtentoonstelling in Nederland, officieel de Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling genoemd. Doel van de expositie is het bevorderen van de handelscontacten tussen de deelnemende landen. Het evenement geeft de bezoekers de gelegenheid om te zien wat er zoal in de koloniën tot stand is gebracht, zoals de aanleg van spoorwegen en het delven van ertsen. De bezoekers maken niet alleen kennis met tropische producten als tabak en rubber, maar ook met ‘exotische’ bewoners van de archipel. Meer dan een miljoen bezoekers doen de tentoonstelling aan op het braakliggende terrein achter het Rijksmuseum, dat op dat moment nog in aanbouw is.

In de kampong

De etnografische afdeling is de grootste van de Nederlandse inzending. De publiekstrekker is de zogeheten kampong, aangelegd tussen het hoofdgebouw en het koloniale gebouw. Hier wordt ‘het oog van den bezoeker[...] onmiddellijk aangetrokken door de vele gebouwen van vreemden vorm, uitsluitend vervaardigd van hout en bamboe, met een dakbedekking van bladeren of houten pannen’. Diverse woning-typen uit Nederlands-Indië zijn naar Amsterdam verscheept: een Alfoers woonhuis uit de Molukken, een Tegalese woning uit Midden-Java, Atjehse en Minangkabause huizen van Sumatra.

Vooral dat laatste huistype spreekt tot de verbeelding, dankzij de in het oog springende gekrulde daken. Zo'n huis prijkt ook op het omslag van het boekje De kampong

[p. 29]

op de tentoonstelling, geschreven door H.J. Eerlich van Gogh. Hierbij moet worden opgemerkt dat de Minangkabause woning in de nagemaakte kampong in plaats van de gebruikelijke vijf slechts drie punten op het dak heeft. Het huis wijkt af van de traditionele bouw in Minangkabau, het is meer een losse imitatie of een vrije interpretatie dan een natuurgetrouwe afspiegeling van de werkelijkheid.

De bewoners

De kampong wordt verlevendigd door echte bewoners, maar liefst 38 Indonesiërs zijn verscheept naar de Wereldtentoonstelling. In hun dagelijkse tenue tonen ze activiteiten als weven, het ploegen met een karbouw en het stampen van rijst. In de Officieele Courant der Tentoonstelling, die van juni 1882 tot en met oktober 1883 verschijnt, valt te lezen dat de kennismaking met de kampong en haar bewoners vooral een educatief doel heeft. De bezoekers krijgen een indruk van de levenswijze van de Indonesische inwoners van de kolonie: ‘Hoe een Indiaan [sic] werkt, eet, slaapt, zich vermaakt in één woord: hoe hij leeft zowel binnens- als buitenshuis, zal men daar met vrouw en kinderen, als wandelde men in het hartje van Java, kunnen gadeslaan.’

Het tentoonstellen van exotische mensen in deze vorm was in de negentiende eeuw volkomen geaccepteerd. Afgezien van inwoners van Nederlands-Indië werden in Amsterdam ook mensen uit de verschillende bevolkingsgroepen van Suriname geëxposeerd. Daarbij moet worden aangetekend dat de tentoonstelling werd gehouden in de tijd dat het evolutionisme in de wetenschap, en in de etnologie in het bijzonder, hoogtij vierde. Die stroming ging ervan uit dat iedere samenleving dezelfde ontwikkeling doormaakt, van ‘wild’ naar ‘geciviliseerd’. Zolang die laatste fase niet was gerealiseerd, was de blanke superioriteit vanzelfsprekend. In de kampong ontmoette de ‘geciviliseerde’ westerse mens de ‘wilde’ en ‘primitieve’ kampongbewoner. Het zal voor de tentoonstellingsbezoeker een bijzondere ervaring zijn geweest om in Amsterdam oog in oog te staan met een ‘echte Javaan’ - en vice versa.

Demonstratie van het ploegen met een karbouw in de Amsterdamse kampong. Foto Pieter Oosterhuis, 1883.

‘Indigènes de Surinam - Inboorlingen van Suriname’. Kleurenlitho in ‘Exposition d'Amsterdam’, bijblad van Paris Illustré nr. 4 (1883).

Kleurenlitho van de Javaanse kampong, compleet met een pagode. Herinnering aan Amsterdam in 1883, mapje met zestien litho's van de Wereldtentoonstelling, uitgegeven door het Nieuws van den Dag.