De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 20]

La Galigo
Roger Tol

linkerpagina
Een pagina met toevoegingen in het Buginees en potloodaantekeningen van B.F. Matthes, ten behoeve van zijn Boegineesch-Hollandsch Woordenboek uit 1874.

‘Laten we naar de slaapkamer
gaan,
laten we gaan liggen.’
Ze gaf geen antwoord,
geen enkel woord sprak ze.
Hij stond op,
omhelsde zijn vrouw,
drapeerde een laken rond haar
lichaam,
en bracht haar naar de slaap-
kamer.
Hij opende de klamboe
en legde haar op de sprei.
Hij deelde een kussen met zijn
vrouw,
beiden deelden een deken.
Haastig verschoof hij
zijn vrouws gulden kussen
met zijn bovenarm.
In extase omarmde hij
de buik van zijn vrouw,
zijn geliefde volle maan.
Zij strekten hun armen,
wisselden kauwblaadjes uit met
hun monden.
Ze bewogen van links naar
rechts,
en schreeuwden zwetend in
elkaar.
Zij sloten hun ogen
en vielen in een diepe slaap,
[...]

Er valt zo veel te vertellen over La Galigo, maar dit is de kern: het is een gedicht in het Buginees, dat wordt gesproken in het zuiden van Celebes. Heel lang, heel mooi, heel anders.

Hoe lang? Nou, het is het langste gedicht ter wereld, zo'n zesduizend foliovellen lang. Hoe mooi? Zo mooi als boven. Hoe anders? Best herkenbaar, maar uit een andere poëtische wereld. Lekker veel herhalingen of bijna-herhalingen, hetzelfde wordt nog eens anders gezegd en vaak in bewoordingen die

[p. 21]

alleen in La Galigo voorkomen. Wat het epos vooral poëtisch maakt is het metrum: eenheden van vijf lettergrepen. Soms vijf, dan tien of vijftien, maar altijd is er de dreunende cadans van dat metrum. Natuurlijk is dat te verklaren uit de orale traditie, het diende mede als geheugensteun voor de verteller.

Scène uit de theatervoorstelling I La Galigo van Robert Wilson, Singapore 2004 (©Luciano Romano / met toestemming van Change Performing Arts).

De zendeling en taalkundige Benjamin Frederik Matthes (1818-1908) als jongeman. Litho van J.P. Berghaus, 1848. Rijksmuseum, Amsterdam.

Waar gaat La Galigo over? Over de goden van de bovenwereld en de onderwereld en de eerste bewoners van Luwuq, een Buginees koninkrijk op Zuid-Sulawesi. Als zodanig valt het in de categorie van Indonesische oorsprongsmythen. Er wordt veel gereisd en gevochten. Het wemelt van de persoonsnamen en om het gemakkelijk te houden heeft dezelfde persoon vaak meerdere namen. In ieder geval zijn Sawérigading en zijn tweelingzuster Wé Tenriabéng de hoofdpersonen en is La Galigo de zoon van Sawérigading.

Colliq Pujié Arung Pancana Toa (1812-1876), vorstin van Tanété. Zij zette rond 1855 de tekst van la Galigo op papier. Foto Hendrik Veen, ca. 1870. Tropenmuseum, Amsterdam.

De UB Leiden heeft een in alle opzichten grandioos handschrift van La Galigo. Het bestaat uit maar liefst twaalf delen in Buginees schrift. Toch is het niet compleet. La Galigo is zo groot dat er nergens ter wereld een complete tekst bestaat. Dit handschrift heeft ook een mooie geschiedenis. Het is namelijk omstreeks 1855 samengesteld door Colliq Pujié Arung Pancana Toa (1812-1876), een vorstin uit Tanété en een groot kenner van de Buginese literatuur. Zij deed dat op verzoek van de zendeling en taalkundige Benjamin Frederik Matthes (1818-1908), de Nederlandse pionier op het gebied van de Buginese en Makassaarse studiën. Het handschrift kwam in het bezit van het Nederlands Bijbel Genootschap, dat het ter bruikleen afstond aan de UB Leiden.

Samen met een uniek handschrift in het Museum La Galigo in Makassar, is het twaalfdelige manuscript van La Galigo in 2011 opgenomen in het register van Unesco's Memory of the World. Heel bijzonder is dat van La Galigo een vijf uur durende voorstelling is gemaakt door de beroemde Amerikaanse theatermaker Robert Wilson. Die ging vanaf 2004 de hele wereld over. Nu kent iedereen La Galigo.