De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 47]

Sport in kinderboeken
Karin Vingerhoets

1
De legendarische stripvoetballer Kick Wilstra was samengesteld uit drie echte voetbalhelden: Kick Smit, Faas Wilkes en Abe Lenstra. De strip verscheen in Het Parool, dat tussen 1955 en 1960 achttien stripboekjes over de voetballer uitgaf.
* Henk Sprenger, De avonturen van Kick Wilstra (8). Over Wiebe, de jager en een prof-contract, Amsterdam, Het Parool, [1956].

Sport is natuurlijk ook een onderwerp dat vaak aan de orde komt in kinder- en jeugdboeken. Deze bijdrage bevat een bloemlezing van sportieve jeugdliteratuur uit de Koninklijke Bibliotheek. Het oudste voorbeeld dateert van 1851. Kinderboeken met een sportieve inslag zijn er te kust en te keur.

2
Jongensboek over de Tilburgse wielrenner Jan Pijnenburg (1906-1979) alias de Kanonbal, die in de jaren dertig triomfen vierde op de wielerbaan.
* Jaap Engelberts, Pijnenburg's triomfen, Amsterdam, H. Meulenhoff, 1934. Illustraties door Jac. Köper.

3
Jannie en haar vriendinnetjes richten een zwemclub op. De vader van een van hen is badmeester, zodat ze mogen zwemmen als het zwembad voor anderen gesloten is. De moeders steunen de club door zwempakjes te breien.
* Annie de Man, Jannie's vrolijke zwemclub, Alkmaar, Kluitman, [1951]. Illustraties door Nans van Leeuwen.

4
Klassiek verhaal over een juniorenelftal dat zich ontpopt als het Nederlandse jeugdelftal. Met een voorwoord door de directeur van de KNVB: ‘Clubliefde, onderlinge vriendschap, sportiviteit, opofferingsgezindheid, kortom alles wat een jongen stempelt tot een ware sportmakker, wordt in dit boek gedemonstreerd.’
* Ton van Beers en A. van Emmenes, Nou wij boys, 2^e druk, Amsterdam, Nieuwe Wieken, [1953]. Illustraties van Bob Uschi.

5
Mijnheer de Melville was vroeger ritmeester bij de huzaren. Ook zijn zoon Jantje houdt van paardrijden en berijdt als kleuter al een stokpaardje en een hobbelpaard. Vervolgens krijgt hij rijles op een ezel aan het strand. Op zijn negende verjaardag krijgt Jantje een echt paard als ‘loon voor aan zijn ouders betoonde kinderlijke gehoorzaamheid’ en kan hij met zijn vader gaan paardrijden.
* De kleine ruiter, Haarlem, I. de Haan, [187-?].

[p. 48]

6
Ellen is zeventien en wil dolgraag ballerina worden. Ze doorstaat de zware toelatingsproef en wordt opgeleid door strenge madames. De eisen van de balletschool vallen haar zwaar, maar ondanks eenzaamheid en problemen blijft ze doorzetten. Het voorwoord vertelt dat goede boeken over ballet vergelijkbaar zijn met balletschilderijen van Degas: ‘Hij bleef in de danseressen ook altijd de mensen zien, die blij waren of bedroefd, vol leven en energie of doodmoe.’
* Linda Graeme, Ellen op ballet, Utrecht / Antwerpen, Het Spectrum, [1956].

7
Dit vuistdikke boek werd in 1928 gepubliceerd ter gelegenheid van de Olympische Spelen in Amsterdam. Het bevat verhalen die zijn geschreven door o.a. bekende sporters uit die tijd. Ze ademen een sfeer van gemoedelijk optimisme. Getuige de titel is het boek uitdrukkelijk bestemd voor jongens, er is geen pendant voor meisjes verschenen.
* H. van Booven (red.), Het groote sportboek voor jongens, Alkmaar, Gebr. Kluitman, [1928].

8
Dit prentenboek gaat over Hans en Hein, die schaatsen, sleeën, skiën, worstelen, schermen, roeien en tennissen. Maar ze houden ook van kwajongensstreken: ze gaan er vandoor met een luchtschip en vliegtuig, waarmee ze op een torenspits en op de Noordpool belanden.
* Het prentenboek der sporten, met versjes van Yvonne. Baarn, J.F. van de Ven, [1912].

9
Dit sportboek uit 1880 geeft een interessant beeld van sporten die in verschillende landen worden beoefend. Er is veel aandacht voor jagen: in Afrika heb je de keuze tussen nachtelijke leeuwenjacht, olifantenjacht en ‘rhinocerosjacht’ en in Australië jagen ze natuurlijk op kangoeroes. In Schotland leggen herten en korhoenders het loodje, maar daar doen ze ook aan folkloresporten als boomstamwerpen en ‘het werpspel’ (curling).
* Internationaal sportboek voor de jeugd, Tiel, Campagne, [1880].

10
Jan Cottaar (1915-1984), auteur van het Sportboek voor de jeugd, was een bekende sportverslaggever voor radio en tv. Hij schreef ook enkele sportromans, zoals De troostprijs is een gele trui (Utrecht 1962), over de Italiaanse wielrenners Fausto Coppi en Gino Bartali.
* Jan Cottaar, Sportboek voor de jeugd, Heiloo, Uitgeverij Kinheim, [1947]. Illustraties van Karel Thole.

11
Jongenspret is een bundel verhalen en gedichten. J.J.A. Goeverneur schreef het voor échte Hollandsche jongens, niet voor ‘sukkels, die armen, beenen en verdere ledematen aan hun lijf hebben, maar ze niet weten of durven te gebruiken tot gezonde ligchaamsoefeningen, - tot loopen, worstelen, rijden, zwemmen’. De zes handgekleurde illustraties tonen hoe het sporten er in het midden van de negentiende eeuw uit zag.
* J.J.A. Goeverneur, Jongenspret: een geschenk aan Hollandsche jongens, Sneek, Van Druten & Bleeker, [1851].

[p. 49]

12
In dit boekje uit 1943 staat: ‘[Zou] de 100 meter [ooit] in 10 seconden kunnen worden gelopen door den een of anderen “super”-athleet?’ Nou, in 2009 heeft Usain Bolt de 100 meter in 9,58 gelopen. Maar tot dan toe haalde alleen Karel Knal zo'n supersnelheid, op zijn wonderschoenen die eigenlijk dameslaarsjes zijn.
* H.J. Looman en C.H. Geudeker, Karel Knal en de wonderschoenen; nr. 1. De vreemde ontdekking, Amsterdam, Verenigde Drukkerij Dico, [1943].

13
De poppen van de beroemde Duitse poppenmaakster Käthe Kruse zijn in dit boek in sportieve scènes geplaatst en doen aan gymnastiek, tennis, roeien, motorrijden en schaatsen. Moraal van het verhaal: werk of sport, wat je ook doet, doe het degelijk en doe het goed, dan word je wereldkampioen.
* Het Käthe Kruse sportboek, met versjes van Caroline van Dommelen. Alkmaar, Gebr. Kluitman, [1929].

14
Veel meisjes van 8-12 jaar zijn verzot op series als Ponyclub de Bokkesprong, Balletclub de Zwaantjes, Zwemclub de Dolfijn en Gymclub de Koprol. Dankzij zulke series hoef je geen afscheid te nemen van je favoriete boekpersonages: als het boek uit is, pak je gewoon een ander uit de reeks. De meisjes beleven met elkaar veel plezier en na een enkel probleempje komt alles aan het einde toch weer goed.
* Inge Neeleman, Ponyclub De Bokkesprong, Alkmaar, Kluitman, 1989. Illustraties door Gerda van Gijzel.

15
Op de binnenkant van het achterplat zijn een jongenshoofd en -benen bevestigd, die uitgeklapt kunnen worden. Op de rechterpagina's is het middendeel van zijn lichaam in verschillende outfits afgebeeld, terwijl de linkerpagina een sportief tafereel laat zien dat daarbij aansluit. Door te bladeren krijgt de jongen steeds andere sportkleding. Het curieuze boek bevat geen tekst en er is geen illustrator of uitgever vermeld.
* Sport en spel, [tussen 1950 en 1960?].

16
De prachtig uitgedoste dames en heren in dit prentenboek kijken op hun gemak naar een roeiwedstrijd: ‘Stoombootjes en pleizierjachten varen op en neer, op de veranda's voor de hôtels langs de haven zitten heeren en dames en zien met stralende oogen naar de drukte op het water.’ Verder genieten deze welgestelde lieden van een schaatswedstrijd, vossenjacht, een wielerwedstrijd en paardenrennen.
* H.J. Tiemersma, Sport! een boek voor onze kinderen, Groningen, W.R. Casparie, [189-?].

17
‘Uppercut van rechts’. Dit oorspronkelijk Franse boek beschrijft allerlei takken van sport en beeldt ze af op een wijze die typerend is voor de jaren zeventig. Aan de orde komen sporten als atletiek, turnen, cricket, autorace, tafeltennis, schoonspringen en schermen. Bij boksen wordt uitgelegd: ‘'t Belangrijkste doel van het boksen is de liefhebbers rond de ring een schouwspel te bieden, dat soms wel eens erg ruw kan zijn.’
* Alain Grée, Sport, [Dronten], Casterman, 1973.