De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 44]

Over het bloemlezen van sportverhalen
Arthur van den Boogaard

Over Johan Cruijff zijn tientallen boeken geschreven. Cruijff, Hendrik Johannes, fenomeen (eerste druk Baarn 1972) van Nico Scheepmaker geldt nog altijd als een standaardwerk. Tenzij anders aangegeven zijn de afbeeldingen bij dit artikel afkomstig uit de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

Nico Scheepmaker in 1978 bij de presentatie van Het krankzinnige kwartiertje, een eerbetoon aan het eerste sportverslag van Han Hollander. Foto Hans Peters / Anefo. Nationaal Archief, Den Haag.

Het geschiedde op een doodgewone lentedag in 1997 op de toenmalige Parool-redactie aan de Wibautstraat in Amsterdam. Ik kreeg van een collega-redacteur van de sportredactie het boek Philosophy football van de Engelsman Mark Perryman in de handen gedrukt met als begeleidend zinnetje. ‘Dit lijkt me wel iets voor jou.’ Als net afgestudeerde filosoof en fanatieke amateurvoetballer paste de boektitel inderdaad bij mij. Maar of ik geschikt was als recensent van sportboeken? Geen idee. Toch zei ik ja op het verzoek, omdat ik nu eenmaal graag ja zeg tegen goede ideeën van anderen. ‘Ok. 350 woorden, morgen inleveren.’

En ergens tussen dat verzoek en die deadline gebeurde iets dat mijn leven compleet veranderde. Dat kwam niet door het boek zelf. Perryman beschreef zijn droomelftal van elf filosofen - onder wie Simone de Beauvoir, Ludwig Wittgenstein en Bob Marley - op een net iets te leuke en te spitsvondige manier. Zo opende hij het hoofdstuk over de Jamaicaanse muzikant bijvoorbeeld met ‘Linksbuiten Bob Marley hield ervan te voetballen op grass’, verwijzend naar het wiet (grass)- gebruik van Marley. Tsja.

De wezenlijke verandering in mijn leven had te maken met die wonderlijke combinatie van sport, lezen en schrijven. Drie zaken die ik afzonderlijk al heel graag deed, maar nog nooit tegelijkertijd had gedaan. ‘Sport’ betekende in dit geval natuurlijk niet het daadwerkelijk beoefenen, maar het onderwerp van het te lezen boek. Maar in elk geval beviel het samengaan van drie aangename zaken mij.

Ineens had ik een duidelijk en concreet doel voor ogen. Naast de wens verhalen te schrijven over onderwerpen die alle-eerdere-verhalen-over-datzelfde-onderwerpooit overbodig maakten (een fijn onbereikbaar ideaal), wilde ik ineens ook de sportboekenrecensent van Het Parool worden. Iets wat ik korte tijd later ook was. En waarvoor ik weer iets later ook alle ruimte kreeg. In elke dinsdagkrant kreeg ik 600 woorden voor een recensie: 52 weken per jaar. Na vier jaar tijd had ik bijna tweehonderdvijftig sportboeken gelezen: het plezier was namelijk zo groot dat ik in mijn vrije tijd klassiekers las - naast de internationale canon ook Nederlandse boeken als De renner van Tim Krabbé (had ik al gelezen, maar nooit met een recensentenblik), Cruijff, Hendrik Johannes. Fenomeen van Nico Scheepmaker (idem) en Te midden der kampioenen van Joris van den Bergh (een ware openbaring!). Hierdoor ging ik begrijpen hoe rijk de traditie van het sportverhaal was en dat ook Nederlandse schrijvers veel moois hadden gemaakt. ‘Deze schrijvers (doelend op Krabbé, Scheepmaker en Van den Bergh) vormen de drie poten van de voor altijd stabiele tafel van het Nederlandse sportverhaal,’ schreef ik in die dagen zomaar ineens op de muur van een wc in een Amsterdams café. (Het gebruik van gezochte metaforen zou ik later afleren.)

Mijn eerste bloemlezing

Ik had het naar mijn zin. En weer enkele jaren later kreeg ik een email of ik een kop koffie op een terras in het Amsterdamse Vondelpark wilde drinken. Uitgevers Harold en Arjan zagen in mij een bloemlezer van Nederlandse sportverhalen. Nadat ik ja had gezegd (tegen goede ideeën van anderen zeg ik immers geen nee), bracht Boekblad het nieuws met de kop: ‘Arthur van den Boogaard wordt de Joost Zwagerman van het sportverhaal.’ Ik Joost Zwagerman? De vergelijking hield verband met het feit dat Zwagerman eerder dat jaar een bloemlezing had gemaakt van het Nederlandse korte verhaal: een prachtig uitgegeven en gedegen samengestelde anthologie van maar liefst 250 korte verhalen, voorzien van een goede inleiding. Dat maakte direct de verwachting duidelijk. Dat moest ik ook gaan doen, eenzelfde kloeke bloemlezing maar dan voor het Nederlandse sportverhaal.

Ik besloot mezelf anderhalf jaar lang onder te dompelen in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag en las daar alle mogelijk verhalen in kranten, tijdschriften en in sport gespecialiseerde bladen. Ik las net zolang totdat ik er mies van werd. Dat was niet echt zo, maar soms waren er dagen dat de vele verhalen die ik las inwisselbaar werden, doordat de gebruikte taal in de stukken te veel van hetzelfde was. Dat leidde tot een naar verveling neigende herkenbaarheid. Maar gek genoeg hielp mij dat. Juist kennis van de inwisselbaarheid van

[p. 45]

verhalen zorgde ervoor dat ik de kwaliteit van een goed verhaal beter leerde herkennen. Ondertussen nam ik enkele beslissingen. Geen interviews in het boek. Zoveel mogelijk vermijden om een deel uit een boek te citeren. En, de belangrijkste beslissing, geen fictie. Dat betekende het niet opnemen van een klassiek verhaal als ‘Daar ga je, Deibel!’ van Cees Buddingh'. (Zwagerman nam het wel op in zijn bloemlezing van de 250 beste korte verhalen.)

Arthur van den Boogaard, Sport. De 141 beste Nederlandse en Vloamse sportverhalen van 1945 tot nu, Amsterdam 2007.

links
Joris van den Bergh, Te midden der kampioenen, Amsterdam 1964 (vijfde druk). Klassieke sportbiografie van de wielrenner Piet Moeskops.

De eerste druk van Joris van den Bergh, Te midden der kampioenen, Den Bosch 1929.

Uiteindelijk resulteerde dit in een kloek boek met de titel: Sport. De beste 141 Nederlandse- en Vlaamse sportverhalen van 1945 tot nu (2007). Trots was ik op de vondst van een verhaal van Ischa Meijer over de dood van autocoureur Rob Slotemaker in 1979 getiteld ‘De crash’ (‘Het is de knijp, 't is de godsgloeiende knijp’); op de diversiteit aan beschreven sporten (in totaal 22 verschillende); op de inleiding over de geschiedenis van de Nederlandse sportjournalistiek en op de uitleiding aan het einde, waarin ik van alle schrijvers en journalisten een kleine biografie schreef en de uitgekozen verhalen duidde. Blij was ik met het leeslint in het kloeke boek, de korte titel Sport en met de overkoepelende blik die ik had ontwikkeld om een goed sportverhaal te kunnen herkennen. Jammer was wel dat Tim Krabbé en Frits Barend om verschillende redenen niet in de bundel wilden worden opgenomen.

De critici in kranten en tijdschriften toonden zich content met deze bundel. Toch was er op het uiteindelijke boek best wat aan te merken. Dat had niets te maken met het uitoefenen van ‘linkse sportjournalistiek’, zoals een AD-recensent schreef bij de constatering dat er geen verhalen uit zijn krant waren opgenomen. Die opmerking gaf alleen aan dat de betreffende schrijver een slechte lezer was. Het betrof een bloemlezing van ‘Nederlandse en Vlaamse sportverhalen’ en dus niet sport-journalistieke verhalen. In de inleiding werd het verschil voor de lezer duidelijk gemaakt, overigens zonder daarbij een oordeel te vellen. Goede sportjournalistieke verhalen konden ook prima goede verhalen zijn.

De belangrijkste kritiek, en volkomen terecht, was het arbitraire beginjaar van deze bloemlezing: 1945. Ik wist dat het jaartal niet klopte, juist gedurende de Tweede Wereldoorlog kende de Nederlandse sport een grote bloei. En ook voor 1940 was er veel gesport en was er veel over sport geschreven. Maar destijds begreep ik nog niet goed dat je als bloemlezer de macht had over je eigen deadline. Daarover later meer, maar voor nu betekende het dat ik niet voldoende de tijd nam om de periode van voor de Tweede Wereldoorlog grondig te bestuderen. Ik dacht: in deze editie doe ik het zo. De volgende keer doe ik het compleet.

Mijn tweede bloemlezing

rechts
Martin van Daal, Het wieierleven van Gerrit Schutte, Den Haag 1961. Schulte (1916-1991) was zowel op de weg als op de baan een ijzersterke renner. Zijn bijnamen waren ‘Ie fou pédalant’ [de trappende dwaas] en de Bossche Reus.
Jan Derksen, Met banddikte, Den Haag 1961. Autobiografie van de gelijknamige renner, met een voorwoord van Toon Hermans. Derksen (1919-2011) werd twee maal wereldkampioen sprint.

En er kwam inderdaad een volgende keer. Dat werd 2012. Wederom koos ik ervoor mij onder te dompelen in de vele mooie verhalen die de collectie van de KB herbergt. Wederom ontkwam ik er niet aan om ook een grote hoeveelheid middelmatige sportverhalen te lezen. En wederom las ik net zolang totdat ik er mies van werd. Ook deze keer was dat niet echt zo, maar de gelijkenissen met de vorige bloemlezing waren groot. Lezen, keuzes maken, weer lezen, nog meer keuzes

[p. 46]

maken en dan weer gaan lezen om betere keuzes te kunnen maken.

Arthur van den Boogaard, Sport. De beste 142 Nederlandse en Vlaamse sportverhalen van 1880 tot nu, Amsterdam 2013.

Ook was er een groot verschil. De eerdere fouten die ik maakte kon ik nu proberen te voorkomen. Dat was het grote geluk van deze bloemlezing. Het boek verscheen in 2013 onder de titel Sport. De beste 142 Nederlandse en Vlaamse sportverhalen van 1880 tot nu. Ruim zeventig jaar langer en maar één verhaal meer? Nee. Van de eerste selectie werd slechts zo'n zestig procent opnieuw opgenomen in het boek. Een belangrijk deel was dus nieuw. Maar voor mij was het vooral goed om te merken dat de eerder ontwikkelde blik van selecteren door de vele verhalen van voor 1945 werd bevestigd. Een blik die ik in de inleidingen in beide boeken omschreef als: ‘Een goed sportverhaal is een goed verhaal.’ En een blik die ik in de boeken nog meer duidde door het werk van de bloemlezer te beschrijven als een gevecht tegen de willekeur. ‘Vrijwel dagelijks verschijnen in Nederlandse en Vlaamse kranten en tijdschriften goed geschreven verhalen over sport,’ schreef ik. ‘Toch is het merendeel daarvan óók willekeurig. Omdat er beter geschreven, beter onderzochte of meer complete verhalen bekend zijn over hetzelfde onderwerp. Omdat het verhaal te veel uitleg nodig heeft voor een onwetende lezer. Of omdat het geheel uiteindelijk niet bestand lijkt tegen de tand des tijds.’

Dat laatste was misschien nog wel het belangrijkste criterium dat ik gebruikte bij alle keuzes. Was het betreffende verhaal over honderd jaar of langer nog interessant om te lezen? Een onmogelijk te beantwoorden vraag natuurlijk. Toch vond ik dat bloemlezers zichzelf de taak moesten geven om juist die vraag zo goed mogelijk te beantwoorden. Na Sport mocht ik in 2015 de bloemlezing De Nederlandse wielerliteratuur in zestig en enige verhalen samenstellen. Ook toegepast op slechts één sport bleek de blik zeer bruikbaar.

De renner van Tim Krabbé verscheen voor het eerst in 1978. Het klassieke sportverhaal kreeg talloze herdrukken en werd zelfs in het Spaans vertaald.

Arthur van den Boogaard, De Nederlandse wielerliteratuur in zestig en enige verhalen, Amsterdam 2015.

Tips voor bloemlezers

Al deze ervaringen maken dat ik graag mijn opgedane kennis wil delen door het geven van elf tips voor toekomstige (sportverhaal)-bloemlezers.

1	Lees geconcentreerd. (Dat helpt bij het ontwikkelen van een idee wat goede verhalen zijn.)
2	Lees veel. (Ook slechte verhalen en slechte schrijvers helpen bij het ontwikkelen van dat idee.)
3	Lees verhalen opnieuw. (Doe je dat vaker, dan blijkt dat een verhaal naast meerdere betekenissen een soort eeuwige kwaliteit kan bezitten, dat wat het klassiek maakt.)
4	Ontwikkel een blik en hou daaraan consequent vast.
5	Wees inconsequent. (Dat betekent dat je best wel een uitzondering op de regel kunt maken. In het geval van Sport was dat bijvoorbeeld: toch een interview opnemen in een verder interview-vrije bloemlezing.)
6	Durf jouw specifieke blik te allen tijde los te laten. (Onbevangenheid is je grootste vriend. Dat betekent concreet dat je voortdurend openstaat om verrast te worden door een nieuw gevonden verhaal. Een blik dus die niet statisch is, maar juist dynamisch.)
7	Bestudeer de geschiedenis van het te bloemlezen onderwerp. (En in het geval van sportverhalen betreft dat ook de sportgeschiedenis zelf.)
8	Maak studies van schrijverswaarvan-iedereen-denkt-dat-ze-in-een-bloemlezing-niet-mogen-ont-breken.
9	Koester de macht over je eigen deadline. (Dit is een enigszins cryptische omschrijving om te zeggen dat je zelf bepaalt wanneer een boek klaar is. Dus als je meer tijd nodig hebt, neem die.)
10	Wantrouw eerdere bloemlezers (zeker degenen die lijstjes van elf punten maken waaraan een bloemlezer zich moet houden).
11	Volg je eigen koers.

De laatste twee regels zijn natuurlijk het belangrijkst. Met de toevoeging dat ook dan niet valt te ontkomen aan het eenvoudige adagium dat mij al die jaren heeft geholpen bij het selecteren: een goed sportverhaal is een goed verhaal.