De Boekenwereld. Jaargang 32

[p. 32]

Column
Boekverbranding
Henk Slechte

Het linker zijpaneel van de Gouden Koets: ‘Hulde der koloniën’, geschilderd door Nicolaas van der Waay in 1898.

In De Boekenwereld van december 2015 stonden gedegen artikelen over Sinterklaas en de Kerstman van Frits Booy en Nico Boerma, aangevuld met een scherpe column over Zwarte Piet van Marleen de Vries. Het blad leverde daarmee een interessante bijdrage aan de slepende discussie over Zwarte Piet, die gepaard gaat met een golf van politieke correctheid. Het begon met de eis van een actiegroep dat het linker zijpaneel van de Gouden Koets moest worden overgeschilderd, omdat het de slavernij zou verheerlijken. Gevolgd door de eis van een andere actiegroep dat de Gouden Koets vanwege dat paneel voorgoed aan het koninklijk en maatschappelijk verkeer diende te worden onttrokken. De volgende stap was het verwijderen van ‘etnisch kwetsbare’ termen in de beschrijvingen van de collecties van volkenkundige musea en het Rijksmuseum. Klap op de vuurpijl, net voor oudejaarsdag, was de verbranding van een boek op de Dam in Amsterdam, omdat daarin sprake was van ‘negers’.

Gouden koets

Deze ontwikkeling is zorgelijk. Natuurlijk moet over ieder maatschappelijk onderwerp gediscussieerd kunnen worden en dat geldt zeker voor racisme. Maar die discussie moet gebaseerd zijn op feiten en dient gevoerd te worden met open vizier en wederzijds respect - niet met bedreigingen of erger nog, met boekverbrandingen. Het gewraakte zijpaneel van de Gouden Koets verheerlijkt niet de slavernij, zoals de actiegroepen op luide toon roepen - het is een allegorische voorstelling van het Koninkrijk der Nederlanden anno 1898, toen koningin Wilhelmina bij haar troonsbestijging de Gouden Koets cadeau kreeg van de burgers van Amsterdam. Nederland was destijds een koloniale mogendheid en op dit paneel heeft de schilder Nicelaas van der Waay de hulde van de koloniën aan de nieuwe vorstin verbeeld. Zo heeft hij ook allegorische panelen gewijd aan de geschiedenis, de toekomst, het onderwijs en de welvaart. Zulke beschilderingen maken de Gouden Koets niet tot een vehikel voor vooroordelen, maar tot een beelddrager van aanschouwelijke lessen in de vaderlandse geschiedenis.

Hottentotten en Bosnegers

En dan de inspanningen van de volkenkundige musea en de afdeling Geschiedenis(!) van het Rijksmuseum om objectbeschrijvingen te ontdoen van ‘etnisch kwetsbare’ termen. De formulering geeft al aan dat deze ingreep niet voortkomt uit de behoefte om teksten te actualiseren en aan te passen aan de stand van het historisch onderzoek. De drijfveer is politieke correctheid en dus angst voor de kritiek van groepen die zich door bepaalde bewoordingen gekwetst zouden kunnen voelen. Natuurlijk moet een museum zijn teksten zo nodig aanpassen aan de actualiteit. Maar dat betekent niet dat ‘Hottentot’ moet worden vervangen door ‘Khoykhoy’, zoals deze bevolkingsgroep zich noemde toen de Nederlanders en later de Engelsen voet aan wal zetten aan Kaap de Goede Hoop. De blanken begrepen niets van hun taal en noemden hen Hottentotten, omdat ze leken te stotteren.

Als Hottentotten maken ze al eeuwenlang deel uit van het Nederlandse taalgebruik, zonder dat iemand zich daaraan heeft gestoord. Wanneer een bezoeker aangeeft met die naam moeite te hebben, dan heeft het museum de taak om uit te leggen hoe deze is ontstaan. Het is zeker niet de taak van een museum om zo'n begrip weg te poetsen - en daarmee tevens een stuk geschiedenis te verdoezelen waar we tegenwoordig niet meer trots op zijn.

Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor het woord ‘bosneger’ - nota bene een erenaam waar de bewoners van het binnenland van Suriname trots op zijn. Zij zijn de fiere afstammelingen van slaven die in de achttiende eeuw in opstand kwamen en in het oerwoud autonome gemeenschappen opbouwden die de blanken trotseerden. Juist het

[p. 33]

gebrek aan historische kennis doet misverstanden ontstaan over zulke begrippen, terwijl de geschiedenis des te ontoegankelijker wordt door het elimineren van onwelgevallige termen. De kennis van die begrippen is onmisbaar, ook omdat die ons kan behoeden voor nieuwe fouten. Het is dan ook de taak van het museum zijn bezoekers die achtergronden duidelijk te maken en niet uit angst woorden te vervangen door meer neutrale woorden. Het is extra zorgelijk dat een operatie als die van de volkenkundige musea en de afdeling Geschiedenis(!) van het Rijksmuseum binnen de anders zo kritische museumwereld niet tot een stevige discussie heeft geleid! De uitslag van een peiling op de website van Onze Taal liet zien dat van bijna duizend respondenten slechts 19% het vervangen van woorden als neger en eskimo een goed idee vindt en 81% niet.

Gewapende bosneger. Gravure uit John Gabriel Stedman, Narrative of a five years' expedition agoinst the revolted negroes of Surinam..., 2 dln., Londen 1796.

Boekverbranders op de Dam in Amsterdam, 27 december 2015. Getuige het plastic tasje is het gewraakte boek zojuist aangeschaft bij boekhandel Scheltema, iets verderop.

Vooruitziende blik

Neger, niet meer of minder dan het Latijnse woord voor zwart, is eveneens een omstreden begrip. Neger moet in termen van politieke correctheid worden vervangen door zwart ... En laat nu uitgerekend Harry van Bommel, kamerlid voor de Socialistische Partij, een boek gepubliceerd hebben met de titel Surinamers in de polder. En laat nu auteur Prem Radhakisjun in die bundel de misstap hebben begaan om president Barack Obama en tv-presentator Humberto Tan ‘negers’ te noemen. Dat was voor het Comité ‘Een waardig standbeeld voor Anton de Kom’ aanleiding om te eisen dat Van Bommel in een persbericht afstand zou nemen van Prem Radhakisjun en diens gebruik van het woord ‘neger’, op straffe van een publieke verbranding van het boek. Van Bommel weigerde en op 27 december 2015 werd het gewraakte boek publiekelijk verbrand op de Dam in Amsterdam, zonder dat iemand ingreep. Een dieptepunt in de huidige golf van politieke correctheid.

Boekverbranding in Duitsland, 1933.

Boekverbranding door Amerikaanse creationisten.

Boekverbrandingen zijn van alle - barbaarse - tijden. De Duits-Joodse schrijver Heinrich Heine deed in 1823 in het toneelstuk Almansor een omineuze uitspraak: ‘Dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen.’ Hij liet dat zeggen door een personage in het toneelstuk naar aanleiding van de verbranding van een Koran door de Inquisitie.... Zijn gelijk is ruim een eeuw later afschuwelijk bewezen. In 1933 verbrandden de nazi's on-Duitse boeken en tien jaar later vernietigden ze de joden in gaskamers en crematoria.

Elke tijd heeft maatschappelijke onderwerpen die om een stevige discussie vragen. Die discussies kunnen alleen worden gevoerd als de deelnemers hun standpunten kunnen onderbouwen met historische feiten en doordachte argumenten, en als ze elkaar met respect bejegenen. Angst en de politieke correctheid die daaruit voortvloeit maken zo'n discussie onmogelijk. Heinrich Heine wist al in 1823 wat daarvan het gevolg kon zijn.