De Boekenwereld. Jaargang 31

[p. 60]

Archangelsk (25)
Bête et méchant
Cornelis Jan Aarts

‘On n'emprisonne pas Voltaire!’

Mijn vroegste herinnering aan Parijs, als je dat zo kunt zeggen, moeten de exotische plaatjes geweest zijn die ik tegenkwam in De sterrenplukkers, het zesde Nederlandse stripalbum met de avonturen van Suske en Wiske. Het verhaal speelt zich af in Parijs, een voor mij nog onbekende wereld: de Eiffeltoren, de Notre-Dame, de Seine, een kroeg in Montmartre, Place de la Concorde, Bois de Boulogne, de Sacré-Coeur. Clochards sliepen onder de bruggen van de Seine. Maar verder had ik geen flauw idee wat een ‘clochard’ was. Ook een woord als ‘apache’ tartte mijn voorstellingsvermogen.

Op 8 januari 1959 werd generaal De Gaulle geïnstalleerd als de eerste president van de Vijfde Franse Republiek. Premiers en presidenten vóór hem waren onbekend, want die wisselden elkaar af met de snelheid van een nieuwe Suske en Wiske. (Radio Tour de France: ‘Pfimlin is gevallen!’ Commentator Barend Barendse: ‘Aan namen heb ik niks. Rugnummers moet ik hebben.’)

Als vroeg ontwikkelde wijsneus volgde ik de Franse politiek, vooral de strijd om de Algerijnse onafhankelijkheid. Het Front de Liberation Nationale (FLN) streed voor de onafhankelijkheid van Algerije, de rechts-extremistische Organisation de l'Armée Secréte (OAS) wilde Algerije liefst bij Frankrijk inlijven. De Gaulle had zich aanvankelijk uitgesproken voor het behoud van Algerije (‘Vive l'Algérie française!’), maar Franse intellectuelen, onder wie Jean-Paul Sartre, spraken zich uit vóór onafhankelijkheid. Zijn ministers drongen erop aan Sartre te arresteren, maar De Gaulle weerstond die verleiding met de historische woorden: ‘On n'emprisonne pas Voltaire!’

Na het bloedbad in Parijs op 17 oktober 1961 (mijn veertiende verjaardag), waarbij 200 Algerijnse demonstranten door de Franse politie werden doodgeschoten en in de Seine geworpen, maakte De Gaulle een volte-face. Algerije werd onafhankelijk in 1962.

In mijn puberale onnozelheid werd ik een aanhanger van De Gaulle. Hij was een pleitbezorger van een verenigd Europa van de Atlantische Oceaan tot de Oeral. Op een congres van de Europese Beweging voor redacteuren van schoolbladen heb ik eens voorgesteld De Gaulle het presidentschap van Europa aan te bieden. Die motie heeft het niet gehaald.

‘Pour moi la vie va commencer’

Vanuit het verre Parijs drong op mijn middelbare school, althans in het groepje vrienden met wie ik omging, het existentialisme door. Wij hingen visnetten op, droegen zwarte coltruien, draaiden plaatjes van Juliette Gréco, Jacques Brel en Edith Piaf en leenden Wat is existentialisme? en Inleiding tot het denken van Sartre uit de schoolbibliotheek, zonder daarvan iets te begrijpen. Maar het stond interessant. We zongen met Johnny Hallyday: ‘Pour moi la vie va commencer’. Van gaullist naar existentialist, het is maar een kleine stap.

Tekening van Willem uit: God, Nederlanden Oranje, nummer 5 (10 maart 1967). De neus van De Gaulle als galg voor het vrijheidssymbool Marianne. Collectie C.J. Aarts, Amsterdam.

God, Nederland en Oranje, nummer 5 (10 maart 1967). Amsterdam: J.B. Mets [moet zijn: J.B. Metz], 1967. Omslagtekening Willem: een agent drumt met gummiknuppels op hersens, ter herdenking van de rellen bij het huwelijk van Beatrix en Claus, een jaar eerder Collectie C.J. Aarts, Amsterdam.

In de plaatselijke boekhandel vond ik het schrijversprentenboek De beweging van vijftig (1965) en dat heb ik stuk gebladerd. Vooral vanwege de foto's van Nederlandse schrijvers in Parijs en de afbeeldingen

[p. 61]

van gestencilde blaadjes zoals Braak en Blurb. Simon Vinkenoog stencilde Blurb in Parijs en Remco Campert en Rudy Kousbroek verkochten hun eerste gestencilde dichtbundels in de Parijse cafés. Op 1 januari 1966 gaf ik, samen met een paar dichtende vrienden, mijn eerste gestencilde blaadje uit.

In de zomer van 1966 bracht ik twee weken met mijn ouders en mijn broers door in een hotel op Scheveningen. Bijna elke dag reed ik op mijn Solex naar Den Haag, want ik hield meer van de stad dan van het strand. In een onooglijk straatje ontdekte ik het Nederlands Letterkundig Museum. Op de bovenste verdieping was een permanente tentoonstelling van handschriften en daar zag ik in een vitrine brieven liggen van mijn nieuwe Parijse helden Remco Campert. Rudy Kousbroek en Simon Vinkenoog. Ik noteerde hun adressen.

Een vriendelijke suppoost sprak mij aan. Hij bleek de briefschrijvers uit de vitrine allemaal hoogstpersoonlijk te kennen. Ik hing aan zijn lippen en vroeg honderduit. Hoe kwamen al die brieven in het Letterkundig Museum? Vond hij dat Lucebert recht had op de titel ‘Keizer der Vijftigers’? ‘Lucebert’, verbeterde Jaap Harten mij, ‘je moet “Loetsjebert” zeggen, niet “Lusebèr”, want “Luce” is Italiaans voor “licht” en dat spreek je nu eenmaal uit als “Loetsje” en “bert” is gewoon “Bert”, want zo heet hij.’

Bijna elke dag kwam ik terug in het Letterkundig Museum, want die Jaap Harten bleek zelf schrijver en hij vertelde graag verhalen over zijn omgang met andere schrijvers. ‘Als ik bij Lucebert ga eten, roept zijn vrouw ook altijd “Lucebert, kom je aan tafel!”’ Ook wilde ik graag weten wat die Nederlandse schrijvers nou eigenlijk in Parijs deden. Was ik zelf al eens in Parijs geweest? Nee. ‘Op jouw leeftijd was ik al drie keer in Parijs’, snoefde Jaap Harten. Ik voelde mij diep vernederd. Van existentialist naar provinciaal is blijkbaar ook maar een kleine stap. Een stap achterwaarts.

God, Nederland en Oranje

Tekening van Wiliem uit: God, Nederland en Oranje, nummer 1 (september 1966). Het prijskaartje vermeldt het zojuist verhoogde inkomen van koningin Juliana. www.vn.nl.

In september 1967 ging ik in Amsterdam studeren. Twee jaar te laat. Ik had Provo gemist omdat ik op de middelbare school twee keer was blijven zitten. Wel lagen er nog een paar gestencilde provoblaadjes in een onopvallend boekwinkeltje op de Prinsengracht op mij te wachten. Ik kocht enkele nummers van Provo en van God, Nederland en Oranje. Daarin stonden politieke tekeningen van een zekere ‘Willem’. Het waren ongemakkelijke, smerige, snoeiharde, maar grandioze tekeningen. Het blad bevatte ook tekeningen van Malsen, Topor, Picha en horden andere tekenaars, maar de beste en verreweg de geestigste vond ik die van ‘Willem’. Hij was vervolgd wegens majesteitsschennis, omdat hij in het eerste het beste nummer van God, Nederland en Oranje koningin Juliana had afgebeeld als hoer achter een raam met het prijskaartje ‘f 5.200.000,-’.

Willem, Billy the Kid, of hoe een eenvoudige jongen uit Texas de maarschalksstaf in zijn ransel vond en er mee op kruistocht ging. Amsterdam: Polak & Van Gennep, [1968]. Op het omslag Lyndon B. Johnson met condoom en bajonet. Collectie C.J. Aarts, Amsterdam.

God, Nederland en Oranje werd van 1966 tot 1968 gedrukt, uitgegeven en verspreid door Hans Metz, een bescheiden ex-provo, een zachtmoedige anarchist, die ik op mijn eerste zwerftochten door Amsterdam tegenkwam bij allerlei subversieve bijeenkomsten. Ik raakte met hem in gesprek en vroeg naar die geheimzinnige ‘Willem’. ‘Willem’ heette eigenlijk Bernhard Holtrop. Hij tekende ook voor Het Vrije Volk, de Legerkoerier, De Nieuwe Linie en Propria Cures. Aardige vent trouwens, die Hans Metz. Belangrijk uitgever ook, als je het mij vraagt. Verdient ridderorde.

In oktober 1967 was ik aanwezig bij de oprichting van Het Stripschap, een genootschap ter bescherming en bevordering van het beeldverhaal. Van december 1967 tot juli 1968 zat ik met Hans Lodders, Wim Noordhoek, Jochem Smid (schuilnaam van Jaco Groot) en T.M.F. Steen in de redactie van Stripschrift, het tijdschrift van Het Stripschap. Een van de redacteuren bleek bevriend te zijn met Willem, met de Willem.

Willem werd steeds beroemder. Hij was juist gedebuteerd meteen stripalbum waarin Lyndon B. Johnson een krankzinnige oorlog uitvecht met China: Billy the Kid, of hoe een eenvoudige jongen uit Texas de maarschalksstaf in zijn ransel vond en er mee op kruistocht ging (Polak & Van Gennep, 1968).

We vroegen Willem een cartoon te maken voor Stripschrift. Hij stuurde ons een collage van verknipte Peanuts-strips die we trots een ereplaats gaven op de middenpagina's van nummer 3 (juli 1968). ‘Cartoon Willem’, hadden we voor alle zekerheid in de inhoudsopgave gezet. Een cartoon is een grapje. Het regende klachten. Het Stripschap was toch opgericht om de strip voor de ondergang te behoeden? Het verknippen van strips druiste in tegen alle doelstellingen! Druiste! Het bestuur was pisnijdig op ons. De complete redactie werd aan de kant geschoven.

Willem zocht zijn heil in Parijs.

(à suivre)