De Boekenwereld. Jaargang 31

[p. 36]

Sierpapier
J.F. Heijbroek

linkerpagina
Twee reeksen sierpapier (links liggend en rechts staand stramien) ontworpen door W.O.J. Nieuwenkamp in 1930.

[p. 37]

Het boek Mijn huis op het water. Mijn huis op het land, Den Haag 1930 (boven) en het vervolg met dezelfde titel uit 1935 (onder) werden voorzien van door Nieuwenkamp ontworpen sierpapier (staand stramien). In zwarte opdruk zijn motto: Zwervend werf ik, met boven een slak en beneden een heremietkreeft. De slak beeldt het zwerven uit, de heremietkreeft het verwerven.

Nieuwenkamp heeft net als zijn tijdgenoten Theo Nieuwenhuis en Georg Rueter sierpapier ontworpen voor de schutbladen van zijn boeken.¹ Aan de hand van een bewaard gebleven stalenboekje (15,5 × 23 cm) met twee reeksen sierpapier van Nieuwenkamp in vier verschillende kleurstellingen² weten we dat Henri J. Bueno de Mesquita de vellen in Florence bij een lithograaf liet drukken.³ Het gaat om afbeeldingen van zeedieren: vissen, krabben en schelpen. Op elk vel, dat 50 × 71 cm meet, zijn op vaste plaatsen de initialen WOJN terug te vinden. De twee ontwerpen, de een met een staand, de ander met een liggend stramien, zijn op steen overgebracht. Het sierpapier is bij Mijn huis op het water, mijn huis op het land (uitgave 1930) niet als schutblad maar als banddecoratie gebruikt.⁴ Verder voorzag Nieuwenkamp de voor- en achterplatten van zijn agenda's en veel van zijn doorschoten boeken met halfleren banden van oranje en bruin sierpapier. De doorschoten exemplaren van zijn boeken liet hij voorzien van schutbladen met verschillende kleuren, meestal bruin of groen. Ook de aantekenboekjes van zijn Indische reizen werden met dergelijk papier bekleed. Dit liet hij doen door zijn vaste binder in Florence.

In 1936 ontwierp Nieuwenkamp een sierpapier waarin de Florentijnse lis (Iris Florentina) het hoofdthema vormt. Op het blad met afmetingen van 78 × 59 cm staan steeds boven de bloem in de kern van het motiefblok de letters WO en eronder JN. Links en rechts onder de lis zijn twee smallere lisbloemen afgebeeld met aan weerszijden van de bloem 19 (links) en 36 (rechts). De andere bloemen die het blad sieren zijn blauwe regen, narcissen, tulpen, viooltjes, anemonen en lotusbloemen. Van deze bladen bestaan alleen groene afdrukken die alle voor het boek Een Florentijnsche villa uit 1938 gebruikt zijn. Voor elke band was een half vel nodig. Van het boek over de Florentijnse villa zijn 400 exemplaren gedrukt. Uit de rekening van de Amsterdamse drukkerij Kotting, waar dit sierpapier werd gedrukt, blijkt dat Nieuwenkamp 210 vel groene schutbladen à 20 cent per blad liet drukken. Dit betekende dat elk vel per boekband 10 cent kostte.

1 In zijn agenda van 1930 vermeldt Nieuwenkamp bij 19 november: ‘ontwerp gemaakt voor versierd papier binnenzijde band Mijn huis op het water, mijn huis op het land’.

2 In dat stalenboekje zijn ook vier reeksen sierpapier in drie en één in vier kleurstellingen van H.J. Bueno de Mesquita opgenomen. Op het vooromslag is een etiket geplakt met de misleidende tekst: ‘Original woodcut from H.J. Bueno de Mesquita, edited and printed by the artist on hand made paper in Florence, Piazza San Marco 6. Copyright reserved’. De monsters van Nieuwenkamp, die deel uitmaken van dit boekje, zijn zonder twijfel gelithografeerd.

3 Op 1 december 1930 meldt Nieuwenkamp in zijn agenda: ‘Bij Mesquita geweest en met hem naar steendrukker Spinelli, Via s. Reparata om teekeningen van ons op steen over te brengen en te drukken’. Op 17 december hoort hij van Mesquita ‘dat papier voor binnenzijde van de banden gereed is’.

4 Nieuwenkamp maakte ook het gebatikte papier voor de band van Bouwkunst van Bali (1926) en Beeldhouwkunst van Bali (1928). Dat is daarna niet meer gebruikt.

[p. 38]

Cliché model voor het sierpapier met de Florentijnse lis, 1936. Boven de bloem staan de letters W.O. en eronder J.N. Links en rechts onder de lis twee smallere lisbloemen met aan weerszijden van de bloem 19 (links) en 36 (rechts).

W.O.J. Nieuwenkamp, Een Florentijnse villa, 1938. De oplage bedroeg 400 exemplaren waarvan de eerste 25 gebonden zijn in perkament. De nummers 26 t/m 400 van deze uitgave, hebben een band met speciaal voor dit boek ontworpen gelithografeerd sierpapier met een Florentijnse lis en een opdruk in zwart.

Het sierpapier van Georg Rueter is vaak los verkocht in kunstnijverheidwinkels als Het Klokhuis aan de Vijzelstraat in Amsterdam. Zijn gedecoreerde papieren werden gebruikt om allerlei doosjes, kaartenbakjes en buitenkanten van portefeuilles te beplakken. In enkele instellingen, zoals het prentenkabinet in Leiden en de afdeling documentatie van het Rijksmuseum, zijn nog steeds allerlei doosjes en portefeuilles te vinden beplakt met het kleurrijke sierpapier van Rueter.

Het gedecoreerde papier dat Nieuwenkamp in 1930 en 1936 ontwierp, was niet bedoeld voor de markt. Het was uitsluitend bestemd voor zijn eigen publicaties en manuscripten, zoals zijn agenda's en reisverslagen. Daarvoor werden steeds afgemeten hoeveelheden gedrukt. Slechts enkele tientallen vellen sierpapier met de afbeeldingen van zeedieren uit 1930 heeft Nieuwenkamp verkocht aan Henri Bueno de Mesquita. Wat hij ermee heeft gedaan, is niet bekend.

Er zijn - voor zover bekend - vrijwel geen complete bladen bij de Stichting Museum Nieuwenkamp of in een van de museale collecties terechtgekomen met uitzondering van één blad van de Florentijnse lis in de verzameling van het Rijksmuseum (inv. RP-P-1967-930).