De Boekenwereld. Jaargang 31

[p. 84]

Boeken

#180
Jean Jourdin, La vraye cognoissance du cheval, ses maladies et remedes. Pris, Thomas de Ninville, 1647.

Koert van der Horst, Great books on horsemanship. Bibliotheca hippologica Johan Dejager
Leiden, Brill / Hes & De Graaf, 2014
Gebonden, 784 pags., 1029 ills.
ISBN 978 9 061 94480 5
€ 175
Henk Slechte

De Belgische tapijtfabrikant Johan Dejager verzamelt boeken, manuscripten en prenten over de geschiedenis van het paard als rijdier en noemt zijn verzameling trots de ‘Bibliotheca Hippologica’. Die trots is terecht, want deze bibliotheek is op het gebied van de geschiedenis van de rijkunst een van de belangrijkste ter wereld, met enkele middeleeuwse manuscripten en bijna alle boeken die tot het begin van de negentiende eeuw over het onderwerp zijn verschenen. Vanaf het midden van de achttiende eeuw verschuift het accent van boeken met veel informatieve tekst en toepasselijke illustraties naar boeken waarin illustraties de hoofdrol spelen.

Sommige boekenverzamelingen zijn zo belangrijk dat het een zegen is voor de ‘boekenwereld’ als ze goed beschreven en gedocumenteerd zijn. Niemand kan op termijn de toekomst van de Bibliotheca Hippologica Johan Dejager voorspellen, maar met dit monumentale boek, dat meer is dan een beredeneerde catalogus, heeft de verzamelaar ervoor gezorgd dat zijn collectie en de kennis daarover voor het nageslacht zijn vastgelegd. In zijn informatieve en innemende persoonlijke inleiding legt Dejager uit waarom hij boeken over het paard als rijdier is gaan verzamelen en welke criteria hij daarbij hanteert. Hij vertelt ook hoe het idee voor dit boek is ontstaan en geeft iedereen de eer die hem toekomt.

Antiquaren hebben in dat proces de hoofdrol gespeeld. Zij hebben hem op het idee gebracht, hem uitgelegd wat zo'n boek bruikbaar maakt voor het heden en wat het eeuwigheidswaarde geeft. Ook hebben zij hem en samensteller Koert van der Horst gul voorzien van essentiële en soms nieuwe informatie over de boeken en manuscripten die hij - vaak via hen - heeft verworven. Dejager noemt de Franse antiquaar Philippe Deblaisse de auctor intellectualis van het

[p. 85]

boek en dankt vader Bas en zoon Corstiaan Hesselink van Hes & De Graaf Publishers, die hem in contact hebben gebracht met Koert van der Horst, oud-conservator handschriften van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek. Van der Horst heeft jaren aan het boek gewerkt, maar door een vreemd toeval of eigenaardige miskleun staat zijn naam niet op de titelpagina. Dat Brill als hoofduitgever fungeert komt omdat het Leidse bedrijf op 1 januari 2014 Hes & De Graaf heeft overgenomen.

Het boek begint met vier boeiende essays over de kernthema's van deze bibliotheek: de ontwikkeling en verspreiding van de kennis van het paardrijden en het gebruik van paarden in toernooien in Europa, de ontwikkeling van de paardengeneeskunde aan de hand van geschriften van ‘paardendokters’, de ontwikkeling van de cavalerie in de oorlogvoering en ten slotte de rijkunst in de beeldende kunst in de vier eeuwen die de bibliotheek omspant.

Zowel de inleiding van Dejager als de essays verwijzen doelmatig naar toepasselijke boeken, manuscripten, of prenten in de catalogus. Zo refereert Dejager bij zijn vermelding van de vroegste verhandeling over de rijkunst door de Griekse auteur Xenophon (360 v. Chr.) aan nummer 086, waarin de eerste Italiaanse vertaling van diens werk wordt behandeld. Dat hij hetzelfde werk op twee plaatsen verschillend dateert is een vergeeflijke slordigheid, maar de verwijzing helpt de lezer/gebruiker wel om de weg te vinden in dit overvolle boek. Van der Horst heeft de 364 manuscripten, boeken en (series) prenten ingedeeld in de eeuwen waarin ze verschenen, daarna de auteurs per eeuw verdeeld over hun landen van herkomst en hen vervolgens chronologisch geordend op de verschijningsdatum van het beschreven werk. Elk object heeft een eigen volgnummer, ook als het om vijf geschriften of (series) prenten van dezelfde auteur of kunstenaar gaat. Deze indeling is overzichtelijk, al lijkt de verdeling over en de volgorde van de nationaliteiten willekeurig.

Great Books on Horsemanship is veel meer dan een catalogus van een particuliere bibliotheek over paarden. De vier aspecten van de rijkunst die Dejager verzamelt en die in de essays worden behandeld, bestrijken samen meer dan het paard als hoofdpersoon. Ze maken van dit boek een soms overdadige maar altijd verrassende cultuur-, economisch-, militair-, veterinair- en kunsthistorische schatkamer, die en passant ook nog een overzicht geeft van vier eeuwen geïllustreerde boeken. De aandacht voor iedere auteur en zijn werk is uitputtend. De beschrijving van ieder manuscript, boek of serie prenten begint met een biografische schets en een bibliografisch overzicht van de auteur of de maker van de prenten. Dat gebeurt met literatuurverwijzingen, maar ook met verwijzingen naar de nummers van latere edities of verwante werken elders in het boek.

#256 Friedrich Wilhelm von Eisenberg, Description de la manége moderne, London 1727.

Daarna volgt de beschrijving van het werk van die auteur volgens internationale bibliografische standaarden. Ook wordt aandacht besteedt aan eventuele restauraties en de huidige staat van het werk en, indien bekend, de provenance. Zo was van Jost Ammans bundel met houtsneden van versierde paarden (021) het oorspronkelijk bindwerk beschadigd en is het boek om die reden zwaar gerestaureerd. Dat is precies het soort informatie dat antiquaren en veilinghouders in hun catalogi vermelden en dat ze zoeken als ze een catalogus maken. Een mooi voorbeeld van een interessante provenance is een boek van Laurentius Rusius over paardengeneeskunde (006), waarvan de eigenaar Jean Baptiste Stoppa was, een Zwitserse kolonel in het Franse leger dat in 1671-1673 huishield in de Republiek der Nederlanden.

Met vette letters wordt vermeld dat een boek met ontwerpen voor bits en hoofdstellen van Mang Sleuter (025) in bezit is geweest van de bibliofiel en verzamelaar Philip Edward Fugger, de lutherse neef van Max Fugger. Interessant is ook dat een aantal boeken afkomstig is uit de Bibliotheca Tiliana, de fameuze jachtbibliotheek van Kurt Lindner die in 2003 is geveild. Lindner wilde net zo'n catalogus van zijn bibliotheek maken als Dejager heeft gedaan, maar door zijn overlijden bleef die onvoltooid. Dankzij de twee veilingcatalogi uit 2003 is de samenstelling van de bibliotheek van 12.000 banden alsnog bekend. Soms is de provenance bizar, zoals die van een boek van Gaspard Saunier en Jean de Saulnier over paardengeneeskunde (293), dat afkomstig is uit de bibliotheek van de Hogeschool voor Diergeneeskunde in Wenen en op de titelpagina een stempel met hakenkruis heeft.

De uitgebreide beschrijving van de provenance vertelt een soms verrassende geschiedenis en geeft Great Books on Horsemanship een bijzondere meerwaarde. Na de titelbeschrijving krijgt de lezer/gebruiker informatie over de inhoud van het beschreven boek, maar ook over de drukker en/of uitgever en het eventuele aantal edities. Een mooi voorbeeld is de serie van 22 ruitergravures (011) die Jacob de Gheyn in 1599 in opdracht van prins Maurits maakte. Die reeks is na 1599 nog drie keer uitgegeven, de tweede keer in 1640 door Claes Jansz Visscher, de derde keer na 1652 door Clement de Jonghe en de laatste keer aan het eind van de zeventiende eeuw door Frederick de Wit. En uiteraard wordt ook verwezen naar literatuur of archiefbronnen en wordt iedere beschrijving toepasselijk geïllustreerd.

Het boek draagt het stempel van de erudiete antiquaren die de informatie hebben aangeleverd. Zij lijken ook de doelgroep die Dejager voor ogen heeft gehad. Geen detail over de beschreven manuscripten en boeken blijft onvermeld. Alle informatie die de samensteller van een verkoop- of veilingcatalogus nodig heeft, wordt exact gegeven. En dankzij de keus voor de Engelse taal zal het boek zeker zijn weg vinden in de paardenminnende Angelsaksische wereld. De catalogus is letterlijk overweldigend, uiterlijk maar ook inhoudelijk. Het is ongetwijfeld een sieraad voor de boekenkast, vooropgesteld dat die groot genoeg is, en een prachtig koffietafelboek, als die tafel tenminste stevig genoeg is.

Great Books on Horsemanship is een boek waarop het woordje ‘te’ van toepassing is, zeker wat betreft omvang en gewicht. Het is te groot, te dik en te zwaar voor dagelijks gebruik. Het zit stampvol waardevolle en belangrijke informatie voor alle soorten gebruikers, maar even iets opzoeken is fysiek en ook geestelijk een zware klus. Zelfs, of juist, met maar liefst vijf indexen: een op de auteurs van de beschreven werken, een op de kunstenaars wier werk besproken wordt, een op drukkers en uitgevers, een op vorige eigenaars en ten slotte nog eentje waarin alle persoons- en geografische namen zijn opgenomen die in de andere indexen geen plaats vonden. Dat is wat te veel van het goede - het vergt al diep nadenken om te weten welke index men nodig heeft.

[p. 86]

In één opzicht staat ‘te’ voor te weinig. Dat betreft de (series) prenten die vanaf het midden van de achttiende eeuw de bibliotheek van Dejager en dus ook dit boek overheersen. De legenda die op de prenten is gedrukt blijft onleesbaar, omdat deze niet getranscribeerd is. Ook de verdere beschrijving van de afgebeelde prenten is aan de schrale kant.

Verzamelaar Johan Dejager, samensteller en redacteur Koert van der Horst, de leveranciers van informatie en de uitgevers hebben een monumentaal werk afgeleverd. Zij verdienen daarvoor de dank van de ‘boekenwereld’.

Andrew Pettegree, The invention of news. How the world came to know about itself
New Haven & London, Yale University
Press, 2014
Gebonden, 456 pags., 64 ills. in zwart-wit
ISBN 978 0 300 17908 8
www.yalebooks.com
€ 35
Chris Vermaas

De fraaie ondertitel How the world came to know about itself had de hoofdtitel mogen zijn, in plaats van The invention of news. Nieuws is nooit uitgevonden, wij zijn er altijd naar op zoek geweest om onaangename situaties te voorkomen. Zo ook machthebbers. Daarom doorkruisten al sinds de Romeinse tijd talloze koeriers Europa en lieten pausen, koningen en edellieden zich het nieuws voorlezen. Nieuws was hun voorrecht, omdat zij het konden betalen. Lagere lagen in de samenleving verkregen het in afgeleide vorm via plakkaten, preken en liederen.

Na 1400 kwam de nieuwsvoorziening geleidelijk in een stroomversnelling, in de zeventiende eeuw ontwikkelde deze zich tot de krant en rond 1800 had dat medium redactioneel een uiteindelijke vorm gekregen. Daarna werden de oplagen hoger en verbeterden de druktechnieken, maar in de tweede helft van de twintigste eeuw kreeg de krant concurrentie van de radio, de televisie en ten slotte het internet.

De vierhonderd jaar nieuwsgaring tussen 1400 en 1800 zijn in iets minder dan vierhonderd bladzijden beschreven door Andrew Pettegree, professor in de Nieuwe Geschiedenis aan de Schotse St. Andrews University. Hij heeft eerder naam gemaakt met publicaties als The book in the Renaissance. Hij was daarom al bekend met de bibliotheken die hij ook voor dit boek bezocht, waaronder de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Het resultaat van zijn onderzoek is een heldere beschrijving van een medium dat zich traag ontwikkelde, haast evolutionair, met nu en dan redactionele mutaties die wel of niet aansloegen. Zo werd pas anderhalve eeuw na de uitvinding van de boekdrukkunst de eerste krant gedrukt: de Relation aller fürnemmen und gedencktwürdige Historien van 1605, die weinig leek op de krant die wij nu kennen. Het gedrukte blad imiteerde de geschreven nieuwsbrief van correspondenten, ‘avvisi's’, die met korte mededelingen op een velletje perkament hun opdrachtgevers informeerden over gebeurtenissen elders. De druktechniek maakte vermenigvuldiging mogelijk, maar dat vereiste een investering. Johann Carolus, handelaar in boeken en schrijfwaren, durfde dat slechts aan als het stadsbestuur van Straatsburg hem het alleenrecht gaf op de verkoop van nieuwsbrieven.

In die vier eeuwen ontwikkelde West-Europa zich van een rurale tot een min of meer urbane samenleving, waarin dankzij de toename van de handel een grotere behoefte aan nieuws ontstond. Tegelijkertijd had de burgerij door de toename van haar bezit steeds meer te verliezen en was ze ook om die reden ‘nieuwsgierig’. Daarnaast bleef er de diep-menselijke wens om elk gevaar vóór te willen zijn. Handel, burgerij en bestuur waren alle gebaat bij betrouwbare en actuele informatie. Er was geen behoefte aan oud nieuws of nieuws dat te laat kwam.

Tot de uitvinding van de telegraaf in de negentiende eeuw bleef de factor tijd een probleem. Elk bericht moest de afstand naar de plaats van bestemming fysiek afleggen en sneller dan een paard of een zeilschip ging dat niet. Hoe langer het onderweg was, des te groter de kans op veroudering. Pettegree beschrijft fraai hoe de Spaanse koning Filips II (1527-1598) vanuit zijn paleis zijn grote rijk veertig jaar lang bestuurde met schriftelijke orders. Daarmee versloeg hij de moslims in het oosten, veroverde hij een nieuwe wereld in het westen en verloor hij de Nederlanden in het noorden. Door alle tijd die hij aan zijn schrijftafel doorbracht had hij geen tijd voor vergaderingen en publieke vertoningen. Naast snelheid was betrouwbaarheid een probleem. Voor de verzender was het verstandig om meer exemplaren van dezelfde brief te versturen, zodat de kans groter was dat het bericht inderdaad aankwam. Andersom was het voor de ontvanger verstandig om meer nieuwsbrieven te lezen en zo redactionele ruis in de verslaggeving weg te filteren.

Volgens Pettegree waren voor hen die het nieuws vergaarden en verkochten vier aspecten van belang: redactionele controle, betrouwbaarheid, snelheid en vermaak. Daarmee kon de schrijver zijn lezers aan zich binden. Nieuwsbrieven boden vanouds geen vermaak, in tegenstelling tot pamfletten die door hun verhalende en opiniërende stijl meer emoties opriepen. De oplagen van pamfletten konden hoog oplopen bij sensationele gebeurtenissen. Ze waren ook van wezenlijk belang voor de opinievorming en werden als een mediacampagne ingezet, bijvoorbeeld ten tijde van Luthers Reformatie.

De kerken hielden het bij preken, maar vorsten zetten nieuwsbladen in ten behoeve van hun bestuur. Naast nuttige informatie konden ze officiële standpunten uitdragen, de publieke opinie beïnvloeden en het moreel verhogen. Dit alles in de hoop op versterking van hun eigen positie en op meer gehoorzaamheid van hun onderdanen. Daarom begon de Franse koning een staatskrant, na alle andere te hebben verboden. In dezelfde tijd raakten de kranten en de publieke opinie in Engeland verdeeld door een scherpe politieke tegenstelling rondom hun koning. Nederlandse krantenuitgevers hadden minder last van censuur en beperkten zich tot zelfcensuur. Ze deden goede zaken en in de Amsterdamsche Courant verschenen de eerste advertenties - een primeur.

Voor machthebbers was een nieuwsvacuüm een groter gevaar dan het nieuws zelf, omdat het met geruchten werd opgevuld. Overheidscontrole op nieuwsbrieven was eenvoudig omdat de makers ervan bekend waren, terwijl pamfletten daarentegen eenmalig, veelal anoniem en zonder adres werden uitgegeven.

Op den duur begon de krant zijn compacte en neutrale berichtgeving te combineren met de journalistieke en retorische stijl van het pamflet. Nog later, na 1800, absorbeerde hij een meer persoonlijke schrijfstijl die was ontstaan in brieven die de Europese burgerij zichzelf massaal was gaan schrijven. De toename van het briefverkeer was mogelijk gemaakt door de verbetering van de postverbindingen.

Het nieuws werd tegen die tijd niet meer alleen gelezen door bestuurders en kooplieden, maar ook door gewone mensen en... door vrouwen. Kranten kregen een bredere verspreiding en waren te vinden in koffiehuizen, op de markt, in werkplaatsen en huiskamers. De krant werd onderdeel van het publieke domein dat hij mede in het leven had geroepen en ontwikkelde zich tot een podium waarop de samenleving zichzelf zag acteren.

Om te kunnen overleven heeft de mens altijd nieuwshonger gehad. Het vergaren van nieuws, het vastleggen en het zo snel

[p. 87]

mogelijk verspreiden ervan is een activiteit van alle tijden. Tot voor kort, want nu voorbijgestreefd door het internet, was het eindresultaat van die ontwikkeling onze krant. Zijn langzame ontstaansgeschiedenis speelde zich af in het noorden van West-Europa en hing samen met de geschiedenis van ons werelddeel. The Invention of News, waarin het woord ‘newspaper’ soms bladzijden lang niet voorkomt, leest dan ook als een geschiedenisboek. Het blijft boeien en zal als een standaardwerk de geschiedenis ingaan.

Peter Cuijpers, Van Reynaert de Vos tot Tijl Uilenspiegel. Op zoek naar een canon van volksboeken, 1600-1900
Zutphen, Walburg Pers, 2014
Bijdragen tot de geschiedenis van de Nederlandse boekhandel, nieuwe reeks, deel XVI
Gebonden, 176 pags., rijkelijk geïllustreerd
ISBN 978 9 057 30182 7
€ 39,50
Reinder Storm

Om maar met de deur in huis te vallen: dit is een prachtig boek met een misleidende titel. Gaat het dan niet over volksboeken? Jawel - maar over nog zoveel meer. Loopt de inhoud dan niet van Reynaert de Vos tot Tijl Uilenspiegel? Ook dat - maar daarvoor, daarna en er tussendoor komen nog veel meer titels aan bod.

Auteur is de socioloog Peter Cuijpers (1944). Hij vertaalde meer dan honderd fantasy- en science fiction-romans in het Nederlands. In 1998 verscheen zijn proefschrift Teksten als koopwaar, waarin hij de productie van het Nederlandstalige boek tot 1550 analyseerde en onderzocht op welke manier drukkers lezers behulpzaam waren om teksten gemakkelijker te kunnen lezen.

In het hier besproken boek spitst Cuijpers zich toe op ‘...het marktproces, [...] de rol van de drukkers (uitgevers) en de plaats van de histories binnen de productie van populair drukwerk in het algemeen.’ De auteur karakteriseert zijn benadering van het volksboek uitdrukkelijk als ‘boekhistorisch’ en dit wordt ruimschoots waargemaakt. In een twintigtal hoofdstukken wordt het volksboek min of meer chronologisch behandeld in de context van tal van relevante verschijnselen en ontwikkelingen, zoals de uitvinding en verbreiding van de boekdrukkunst, censuur, uitgeverspraktijken, andere genres van populair drukwerk (liedboekjes en almanakken) en de inwerking van buitenlandse invloeden. Voorts schetst Cuijpers de ontwikkeling, vanaf de eerste helft van de negentiende eeuw, van de meer serieuze belangstelling voor volksboeken, de eerste pogingen tot afbakening van het genre en de interesse van handelaren en verzamelaars voor dit tot dan toe veronachtzaamde en dikwijls ook zo onooglijke, want goedkoop geproduceerde en voddig uitgevoerde drukwerk.

In hoofdstuk 20 ten slotte presenteert Cuijpers ‘zijn’ canon van Nederlands(talige) volksboeken. Voorafgaand behandelt hij lijsten van populair drukwerk die door zijn voorgangers zijn opgesteld, onder andere Van den Bergh, Frederik Muller, Boekenoogen en Debaene. Het levert een bont overzicht op van verzamelaars, wetenschappers en (amateur-)literatuurhistorici, alsmede hun pogingen om beredeneerde overzichten te vervaardigen. Maar geregeld ook waaiert Cuijpers hier met zijn verhaallijnen wel erg ver uit, waardoor zijn betoog aan spankracht verliest.

Cuijpers' canon is tot stand gekomen door toepassing van een aantal criteria (die aan het begin van dit cruciale twintigste hoofdstuk nog wel even kort herhaald hadden mogen worden). Die criteria (zie p. 136) komen neer op 1) goedkoop uitgevoerd drukwerk voor minvermogenden, 2) verhalend, seculier proza, 3) beschikbaarheid van een Nederlandstalige druk van vóór 1600 en 4) een aantoonbare continuïteit van heruitgaven tot na 1800. Het levert een lijst op van 23 titels, niet ‘Van Reynaert de Vos tot Tijl Uilenspiegel’, maar - alfabetisch - van de Destructie van Jerusalem tot De wandelende jood. Interessant is natuurlijk dat deze canon is vastgesteld op grond van objectieve en toetsbare criteria, en niet op grond van smaak, status of ‘waarde’. Dat verklaart ook waarom in deze lijst van 23 titels - naast bekende namen als Reynaert, Tijl, De vier heemskinderen en Floris ende Blanchefleur - titels figureren als Frederick van Jenuen, Vanden jongen geheten Jacke en Vrouwenpeerle. Weinig canoniek op het eerste gezicht - mij althans volkomen onbekend; interessant dus om meer over te weten te komen.

Is er dan niks op Cuijpers' boek aan te merken? Dat nou ook weer niet. Zoals gezegd is de auteur hier en daar onvast in zijn verhaallijn. Of wat te denken van een uitspraak als deze: ‘De boekgeschiedenis is een jonge tak van wetenschap die al erg veel bronnen en studies, maar nog relatief weinig overzichten kent’ (p. 9)? Ik denk dat er boekwetenschappers te vinden zijn die hier anders over denken. Als verantwoording voor deze stelling wordt verwezen naar het bekende boek van Otto Lankhorst en Paul Hoftijzer, Drukkers, boekverkopers en lezers tijdens de Republiek, laatstelijk herdrukt in 2000. Maar sindsdien is het nodige gebeurd natuurlijk, denk alleen al aan het boek / interactieve informatiesysteem Bibliopolis. Het Centraal Bestand Kinderboeken wordt door Cuijpers evenmin genoemd. In een boekhistorisch / bibliografisch ingericht boek over oude boeken met zoveel namen en titels had bovendien een register niet mogen ontbreken - en had er beter gekeken moeten worden naar de alfabetische ordening van auteursnamen in de literatuurlijst.

Maar dat zijn bijzaken. De uitvoering van het boek is aantrekkelijk, fleurig en smaakvol. Echt gebonden in halflinnen band met leeslint, royaal geïllustreerd met meer dan honderdvijftig afbeeldingen in kleur, kortom: een aanstekelijke bron van kennis, inspiratie en plezier. Het boek van Cuijpers verdient dan ook een ruim publiek en het rijke, rommelige genre der populaire literatuur is met dit overzicht - binnen de context van de boekhistorie - weer een beetje overzichtelijker geworden.

De Parelduiker 2015/2
Amsterdam, Bas Lubberhuizen, mei 2015 zie www.parelduiker.nl
€ 12, 50

De Duitse auteur Albert Vigoleis Thelen (1903-1986) staat centraal in het onlangs verschenen nummer van De Parelduiker. Thelen was afkomstig uit het grensgebied met Nederland, had vele Nederlandse connecties en heeft ook in Nederland gewoond. Voor de oorlog was hij bevriend met schrijvers als Marsman, Ter Braak en Du Perron. Hij is vooral bekend geworden door zijn magistrale roman Die Insel des zweiten Gesichts, die zich afspeelt op Mallorca.

Verder in dit nummer de tweede aflevering van een drieluik over ‘Schrijvers uit het land van koolzaad en aardgas’, dat wil zeggen Groningers. Een ander artikel gaat over Nico Rost, eveneens een Groninger, en diens betrekkingen met Egon Erwin Kisch. Ook J.C. Bloem komt aan de orde in deze Parelduiker. Zoals altijd bevat het blad een schat aan literaire wetenswaardigheden. Lezenswaard! (SvdV)

[p. 88]

Rietje van Vliet, Elie Luzac (1721-1796). Bookseller of the Enlightenment
Enschede, AFdH, 2015
Gebonden, 334 pagina's, volledig in kleur
Vertaling Cis van Heertum
ISBN 978 9 072 60340 1
[e-mail]
€ 65 (gratis verzending in Nederland)

In 2005 publiceerde Rietje van Vliet haar veelgeprezen biografie over de Leidse boekhandelaar Elie Luzac, waarvan nu een Engelse vertaling en bewerking is verschenen. Het boek werd in 2009 bekroond met de Menno Hertzberger Prijs. Luzac correspondeerde met geleerden, vorsten en philosophes uit heel Europa en maakte deel uit van het intellectuele netwerk van de Verlichting. Als enige durfde hij het aan om L'homme machine van La Mettrie uit te geven, een geruchtmakend boek dat onmiddellijk verboden werd. Luzac gaf wel vaker boeken uit die volgens overheden niet door de beugel konden, maar die wel geld opleverden. Hij was ook actief in Duitsland en had zelfs enige tijd een filiaal in Göttingen. Na afloop van dat Duitse avontuur beperkte hij zich tot Nederland en mengde zich als overtuigd orangist in de twisten tussen prinsgezinden en patriotten. Het fonds dat hij in latere jaren uitgaf was in overeenstemming met zijn politieke stellingname. Luzac handelde niet alleen in boeken, maar ook in ideeën. Zijn biografie overstijgt de boekgeschiedenis en biedt een bijzondere ingang tot de intellectuele en politieke geschiedenis van zijn tijd. (SvdV)

Ben Bos, Warren Lee
Eindhoven, [Z]OO Producties, 2015
Geniet, 16 pags., ills. in kleur
ISBN 978 9 492 17204 4
www.zooproducties.nl
€ 5; ook verkrijgbaar bij Nijhof & Lee, Oude Turfmarkt 129, Amsterdam

Warren Lee werd in 1944 geboren in New York State, zo'n honderd kilometer ten noorden van New York City. In 1970 streek hij langharig neer in magisch Amsterdam, het begin van een langjarig verblijf waarin hij algauw verzeilde in de boekhandel. In 1988 opende hij met zijn partner Frank Nijhof in de Staalstraat boekhandel Nijhof & Lee. Zij waren gespecialiseerd in alles wat met grafische vormgeving te maken had en hun winkel was het trefpunt voor aficionado's op dit gebied. Sinds 2011 is Nijhof & Lee gevestigd in het gebouw van de Bijzondere Collecties van de UvA, nu helaas alleen onder de hoede van Warren Lee. In juni vorig jaar kreeg hij de Gouden Boekenspeld, een ereteken dat wordt uitgereikt na veertig jaar werkzaamheid in het boekenvak. Onlangs is Warren - tevens redacteur van De Boekenwereld - bovendien opgenomen in de eregalerij van de grafische vormgeving in Nederland. In de Roots-serie van [Z]OO producties en drukkerij Lecturis worden de kopstukken op dit gebied opgevoerd en het 35^ste deeltje is gewijd aan Warren Lee. Het werd geschreven door Ben Bos, een bekend vormgever die zelf aan de orde kwam in deel 19 van de reeks. (SvdV)

August den Hollander en Erna van Looveren (eds.), Het Ruusbroecgenootschap. 90 jaar hoeder van spiritueel erfgoed
Antwerpen, Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap UA, 2015
Geniet, 32 pags., ills. in kleur
ISBN 978 9 082 36580 1
www.uantwerpen.be/nl/evenementen/ruusbroec-90jaar
Prijs: onbekend

In 1925 stichtten vier jezuïeten-filologen het Ruusbroecgenootschap voor ‘de historischwetenschappelijke studie van de Nederlandse vroomheid, vooral in haar literaire uitingen, tot ongeveer 1750’. Het genootschap werd in 1973 geïntegreerd in de Universiteit Antwerpen en groeide uit tot een onderzoeksinstituut met een bijzondere collectie van 120.000 banden. In 2015 viert het genootschap zijn negentigjarig bestaan met een reeks activiteiten, waaronder de uitgave van deze brochure in samenwerking met de Vlaamse Werkgroep voor Boekgeschiedenis. Het boekje geeft in kort bestek een beeld van deze unieke bibliotheek, aan de hand van bijdragen van verschillende auteurs over topstukken en curiosa. Aan de orde komen bijvoorbeeld het incunabel Speculum conversationis peccatorum (1473) van Dionysius van Rijkel; een indrukwekkende Nederlandstalige Moerentorf-bijbel van 1599; mooie manuscripten als de Mechelse Jhesus collacien en een geïllustreerd gebedenboek (beide ca. 1625); maar ook meer triviale mirakelboeken, devotieprenten en wat dies meer zij. (SvdV)