Boekverbranding
Arnon Grunberg
Van 2004 tot 2005 heb ik een cultureel televisieprogramma gepresenteerd. Het heette R.A.M en stierf een vroegtijdige dood vanwege teleurstellende kijkcijfers, al werd dat omfloerst genoemd: ‘Het programma landde niet bij de kijker.’
Ik weet nog goed dat ik tijdens een uitzending dansles nam in een gymbroekje en dat een Spaanse vertaalster, die op dat moment in Nederland verbleef, mij per e-mail liet weten: ‘Mijn zoon zag jou in je pyjama op televisie en vond het vreselijk.’
Ik wil best de verantwoordelijkheid op me nemen voor de vroegtijdige dood van R.A.M. Het was misschien niet alleen het programma dat niet landde, maar ook gewoon mijn persoonlijkheid die eraan bijdroeg dat kijkers mij in korte broek aanzagen voor een schrijver in pyjama en dachten: nee, dit willen wij niet zien. Overigens vond mijn moeder het programma ook oersaai.
Een van de laatste afleveringen ging over Zwitserland, want daar zouden mensen het gelukkigst zijn. Het min of meer vaste team van regisseur, cameraman, geluidsman en presentator toog naar Zwitserland. Hoe het geluk en Zwitserland zich tot boekverbranding verhielden, was een raadselachtige aangelegenheid, maar zeker is dat op mijn verzoek enkele boeken zouden worden verbrand in de heuvels rondom Zürich. De beboste heuvels rondom een stad zijn het perfecte decor voor raadselachtige aangelegenheden.
Deze boekverbranding had in elk geval te maken met de teleurstellende kijkcijfers. Een schandaal zou ons kunnen redden, en was er een groter schandaal in Europa denkbaar dan het verbranden van boeken? Na het nazisme leek boekverbranding mij een taboe.
We zochten een stil open plekje in het Zwitserse bos. Het had zomaar gekund dat een wandelaar met een hond op de gedachte kwam dat waar boeken worden verbrand ook mensen worden verbrand, en de efficiëntie van de Zwitserse politie moest niet worden onderschat.
We zouden enkele boeken van mij verbranden,
maar ook een paar andere, zo weet ik zeker dat ik een exemplaar van Madame Bovary in vlammen heb zien opgaan. De cameraman had benzine bij zich. We keken goed om ons heen, maar nergens was een wandelaar te bekennen.
Van ons maakte zich de opwinding meester waaraan samenzweerders vermoedelijk vrijwel altijd op enig moment ten prooi vallen; geen dieper en geheimzinniger verbond dan dat van de illegaliteit. Hoe lang zo'n verbond standhoudt is de vraag, want het is nog niet goed en wel begonnen of de angst voor verklikkers doemt op.
Dankzij de benzine brandden de boeken snel en ik herinner me dat ik het gevoel had daadwerkelijk een wet te overtreden. Tegelijkertijd was het merkwaardig genoeg hoogst opwindend om mijn eigen boeken te zien branden. Alsof ik in het eigen vlees sneed en dat ook nog voor ooggetuigen.
Terwijl de camera draaide, wilde de regisseur weten waarom wij dit deden, want enige uitleg was toch op zijn plaats. Ik legde uit dat sommige literatuur haaks staat op het streven naar geluk. Mensen werden niet gelukkiger van het lezen van die boeken, maar ongelukkiger. Een verwijzing naar Plato ontbrak uiteraard niet.
Toen de boeken as waren geworden, stampten we het vuur goed uit, een bosbrand wilden we ook weer niet op ons geweten hebben. Voldaan liepen we in de richting van de auto.
Een paar weken later werd het programma uitgezonden en wat volgde was stilte. Ja, er waren de gebruikelijke reacties van enkele hardhorende kijkers die meenden dat alles weer onverstaanbaar was en de muziek te hard, maar over de verbrande boeken geen woord. Niet van de kijkers, niet van de recensenten, niet van kennissen en vrienden, en ook mijn moeder was het kennelijk niet opgevallen.
Een verdiende reactie, wie boeken verbrandt om de kijkcijfers op te krikken moet met oorverdovend stilzwijgen worden beloond. Daarna heb ik nooit meer boeken verbrand. Sommige taboes zijn niet alleen redelijk maar maatschappelijk gezien ook nuttig, hoewel ik het altijd nog een goed idee zou vinden als schrijvers de kans wordt geboden publiekelijk afstand te nemen van hun boeken of een deel daarvan. Verbranden is daarvoor echter niet nodig, de papierversnipperaar is afstand genoeg.
Auteursrechtelijk beschermd