Furore teutonico
Garrelt Verhoeven
In de jaren twintig van de vorige eeuw verrees aan het ‘Volksplein’ in Leuven (het huidige Mgr. Ladeuzeplein) een nieuwe Universiteitsbibliotheek, onder leiding van de Amerikaanse architect Whitney Warren. Hier werd letterlijk met Amerikaans geld hersteld wat door Duits geweld was geveld, een gegeven dat Warren zichtbaar wenste te maken op de voorgevel van het gebouw. Over de volledige breedte van de dakrand zou een balustrade worden aangebracht, met in sierlijke gebeeldhouwde letters de tekst: Furore Teutonico diruta, dono Americano restituta [Door Teutoons geweld geveld, met Amerikaanse vrijgevigheid hersteld].
De Brusselse beeldhouwer Pierre de Soete (1886-1948) had de letters van de geveltekst al vervaardigd, toen rector Ladeuze koudwatervrees kreeg. De Vredesconferentie van Locarno had in 1925 de relaties met Duitsland hersteld en de rector zag weinig heil in een apert anti-Duitse tekst op zijn gevel. Hij ondervond grote weerstand, in de eerste plaats van Warren en De Soete, die zich beriepen op hun artistieke vrijheid. Maar ook Leuvenaars en oud-strijders, met de verschrikkingen van de oorlog vers in het geheugen, konden het niet verkroppen dat de tekst zou vervallen. Ladeuze hield echter voet bij stuk en liet de balustrade met de gewraakte tekst vervangen door een neutrale gevelversiering.
Deze werd kort voor de opening van de bibliotheek afgeleverd, maar zou niet worden aangebracht - betogers bestormden de vrachtwagen en sloegen de balusters aan gruzelementen. In allerijl liet de rector een houten ‘noodbalustrade’ maken voor de inwijding op 4 juli 1928, de Amerikaanse Onafhankelijkheidsdag. Aan de vooravond van de openingsplechtigheid riepen affiches op tot het uitjouwen van Ladeuze. Op het moment suprême strooide een vliegtuigje strooibiljetten met de gewraakte tekst uit over het toegestroomde publiek. De climax van het protest volgde enkele weken later.
In de vroege ochtend van 16 juli 1928 beklom de Leuvense bouwvakker Felix Morren (1898-1974) de gevel van de juist geopende Universiteitsbibliotheek om met een moker de balusters van de kroonlijst naar beneden te slaan. Morren, die als voorman aan de bouw van de bibliotheek had meegewerkt, gaf daarmee uiting aan het breed gedeelde gevoelen dat het weglaten van de tekst een ontkenning inhield van de Duitse schuld. Als zestienjarige jongeman had hij in 1914 de Duitse terreur aan den lijve ondervonden, toen hij gewond raakte bij de intocht van de troepen in Leuven.
Felix Morren werd veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf, in beroep teruggebracht tot twee maanden. De balustrade werd hersteld en de gewraakte tekst werd niet op de gevel aangebracht, maar Morren groeide achter de tralies uit tot een volksheld. En in 1933 zou hij zijn heldendaad nog eens herhalen. Als protest tegen de jodenhaat in Duitsland kegelde hij de ‘Hitlerbalustrade’ naar beneden, zoals de gevelversiering nu werd genoemd.
De letters van het eerste deel van het opschrift (furore teutonico) verhuisden in 1936 naar Dinant, waar ze door beeldhouwer Pierre de Soete werden verwerkt in een grafmonument. De discussie laaide weer op en de regering zag haar neutraliteitspolitiek gedwarsboomd. Lang zou het niet duren, want in de meidagen van 1940 konden de Duitse troepen niet wachten om het anti-Duitse monument op te blazen.
Felix Morren (1898-1974), poserend als verzetsheld in de studio van een fotograaf. In zijn handen de moker waarmee hij zijn heldendaad verrichtte, naast hem een kapot geslagen baluster.
Hans Goedkoop en zijn team van het onvolprezen tv-programma Andere Tijden maakten jaren geleden een documentaire over de vernietiging van de Leuvense bibliotheek en de propagandamachine die na de oorlog op gang kwam. Ook de zoon van Felix Morren, Emile, kwam aan het woord over zijn vaders heldendaad. Met nauw verholen trots vertelt hij over de protestactie van zijn vader. Op de binnenplaats van de bibliotheek getuigen enkele bewaard gebleven letters van de geschiedenis; het zijn de laatste letters van het beoogde opschrift: ‘ituta’, die de gevel dus nooit hebben gesierd.
Meer over Felix Morren en de controverse rond de geveltekst kunt u lezen in Chris Coppens, Mark Derez en Jan Roegiers, Universiteitsbibliotheek Leuven 1425-2000 (Leuven 2005), p. 263-269. De aflevering van Andere Tijden is te zien als onderdeel van de tentoonstelling ‘Boeken onder vuur’ in de Universiteitsbibliotheek Leuven of online via: www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/1999-2000/ Het-verdriet-van-Leuven.
Auteursrechtelijk beschermd