De Boekenwereld. Jaargang 30

[p. 96]

Nieuws

Veilingen

Burgersdijk & Niermam, Nieuwsteeg 1, 2311 RW Leiden, (071) 512 10 67: 12-13 mei 2015 (www.b-n.nl)

De Eland, De Zon, Loth Gijselman, Weesperstraat 110, 1112 AP Diemen, (020) 623 03 43: 2 februari 2015 (www.deeland.nl) Henri Godts, Louizalaan 230, 1050 Brussel, België, (032) (0)264 785 48: 17 maart 2015 (www.godts.com)

Bubb Kuyper, Kenaupark 30, 2011 MT Haarlem, (023) 532 39 86:19-22 mei 2015 (www.bubbkuyper.com)

Lezingen door en over Grunberg

De vorige Boekenwereld heeft uitvoerig bericht over Arnon Grunberg. De expositie over zijn leven en werk bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam is nog te bezichtigen tot en met 1 februari 2015. Bij de opening op 30 oktober werd de schrijver en columnist van dit blad benoemd tot ‘Honorary Fellow’ - eredocent lijkt een passende vertaling - van de Faculteit der Geesteswetenschappen. Hij zal zijn docentschap invullen met een reeks colleges over privacy en de bedreigingen daarvoor in de digitale wereld. Ook staat er een publiekslezing op het programma. De colleges van Grunberg worden afgewisseld met zes colleges over hem door anderen. Alle colleges zijn gratis toegankelijk voor de bezoekers van de tentoonstelling. Wel graag aanmelden via www.bijzonderecollecties.uva.nl, waar u ook het programma van de lezingen kunt vinden.

De Arnon Grunberg Tentoonstelling - Ich will doch nur, dass ihr mich liebt is tot en met 1 februari 2015 te zien bij de Bijzondere Collecties van de UvA, Oude Turfmarkt 129, Amsterdam. Openingstijden: di-vr 10.00-17.00, za-zo 13.00-17.00; gesloten op maandag en op Eerste Kerstdag.

Gala van het Kookboek en Symposium on the History of Food 2015

Het thema van het Amsterdam Symposium on the History of Food 2015 is ‘Food, Hunger and Conflict’. Honger is een wezenlijk aspect van de geschiedenis van de voeding, zo niet het meest wezenlijke. De inleidende lezing wordt verzorgd door Josep L. Barona Vilar van de Universiteit van Valencia, specialist op het terrein van voedingsstudies. Het symposium wordt georganiseerd door de Bijzondere Collecties van de UvA, in samenwerking met de Amsterdam School for Culture and History (eveneens UvA) en de onderzoeksgroep FOST (Sociale & Culturele Voedingsstudies) van de Vrije Universiteit Brussel. De voertaal is Engels. Het symposium wordt gehouden op vrijdag 16 januari (9.00-16.00 uur) en zaterdag 17 januari (10.00-13.30 uur) en vindt plaats in de Aula van de UvA, Singel 411. Aanmelding is mogelijk via www.bijzonderecollecties.uva.nl. Het beschikbare aantal plaatsen is beperkt. De kosten van deelname zijn €40, met een gereduceerd tarief van €25 voor studenten.

Deelnemers en andere geïnteresseerden zijn eveneens van harte welkom op het jaarlijkse Gala van het Kookboek. Ook dit jaar wordt dit culinaire evenement georganiseerd als een feestelijk programma rond de uitreiking van de Johannes van Dam- en Joop Witteveen-prijzen; de eerste voor een bijzonder kookboek, de tweede voor een bijzondere historische publicatie over de eetcultuur in de Lage Landen. De prijsuitreikingen zullen op vrijdag 16 januari van 16.00-17.00 uur plaatsvinden in de Aula van de UvA. Gegadigden dienen zich hiervoor afzonderlijk aan te melden op www.bijzonderecollecties.uva.nl.

De Boudewijn Büchprijs: de legendarische witte handschoentjes van de maestro. Foto André Koolen.

Uitreiking Boudewijn Büch-prijs 2014

De Boudewijn Büch-prijs 2014 is toegekend aan de Deventer Boekenmarkt, die sinds 1989 jaarlijks wordt gehouden en nu meer dan 100.000 bezoekers trekt. De prijs wordt uitgereikt aan degene die een breed publiek voor het antiquarische boek weet te interesseren. De jury - Frits Barend, Lisa Kuiten, Maarten Asscher en Ton Kok - bekroonde bij deze vierde editie voor de verandering geen natuurlijk persoon, maar een organisatie. In haar rapport stelt zij dat de Deventer Boekenmarkt al een kwart eeuw lang de belangstelling voor het antiquarische en tweedehands boek stimuleert en een belangrijke bron vormt voor talloze collecties. Het evenement is uitgegroeid tot de grootste boekenmarkt van Europa. Redmond O'Hanlon, de winnaar van vorig jaar, reikte de prijs uit tijdens de 35^ste Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair, die op 3 en 4 oktober werd gehouden in de Passengers Terminal in Amsterdam. Ewoud Sanders trad op als ‘ambassadeur’ van de verzamelde antiquaren en Büch-biografe Eva Rovers hield een voordracht.

Het voorsnijden van het varken. Aanhangzel van De volmaakte Hollandsche keukenmeid, Amsterdam 1746. Bijzondere Collecties UvA.

[p. 97]

Impressies van Amsterdam

George Hendrik Breitner (1857-1923), schilder van het volk, van werkpaarden en van een veranderend Amsterdam, legde bijna dagelijks in zijn schetsboeken de indrukken vast die de basis vormden van zijn schilderijen en aquarellen. Zo'n honderd twintig - vrijwel allemaal uit het Rijksmuseum - zijn er bewaard gebleven. Op de tentoonstelling Breitner in Amsterdam in het Stadsarchief wordt voor het eerst een ruime selectie daaruit getoond en gerelateerd aan andere werken van de kunstenaar.

G.H. Breitner, Drie schoolmeisjes op de Prinsengracht, 1895. Particuliere collectie.

De ateliers, huizen en café's van waaruit Breitner tekende, fotografeerde of schilderde konden bijna alle worden gelokaliseerd, zelfs als ze uit het huidige stadsbeeld verdwenen zijn. Ook veel bouwplaatsen en bedrijfsterreinen op de Westelijke Eilanden en enkele in Oud-Zuid zijn door Breitner in beeld gebracht. Voor deze tentoonstelling en het bijbehorende boek (uitgegeven door THOTH) zijn bronnen gebruikt waaruit nog niet eerder is geput. Correspondenties met een onbekende geliefde, met kunsthandelaren en met commissies waarin Breitner zitting had, werpen een nieuw licht op een van de grootste Nederlandse schilders van de negentiende en twintigste eeuw.

Breitner in Amsterdam is tot 1 februari 2015 te zien in het Stadsarchief, Vijzelstraat 32, Amsterdam. Openingstijden: di-vr 10.00-17.00. za-zo 12.00-17.00.

Website over Nederlandse boek- en prentverzamelaars
Paul van Capelleveen

In een bespreking van Piet Buijnsters' Geschiedenis van de Nederlandse bibliofilie in De Boekenwereld polste ik de belangstelling voor een online-repertorium van boek- en prentverzamelaars. Inmiddels is die website gelanceerd en beschikbaar op www.boekprentverzamelaars.info. Een (voorlopig) overzicht van namen van verzamelaars is daar te zien en daarmee is de eerste fase afgesloten. De werkgroep die zich inzet voor het repertorium bestaat uit Ayolt Brongers, Wim Heijting, Miriam Vogelaar, Coen Smeenk en mijzelf.

De volgende fase is gericht op verdieping van het aanbod en daarvoor is ieders hulp van harte welkom. Het beste is om één of enkele namen te adopteren, waarover u dan de komende tijd de nodige informatie kunt aanleveren. We bouwen het systematisch en laag voor laag op, beginnend met de persoonlijke informatie over de verzamelaar in kwestie. Zie de website voor details; daar zijn ook twee voorbeelden van uitgewerkte profielen van verzamelaars te vinden.

Stapsgewijs ontstaat zo een overzicht van verzamelaars vanaf de Middeleeuwen tot heden en daarmee komen we tegemoet aan een langgekoesterde wens van onder andere Piet Buijnsters en - voor hem - Bert van Selm. De website wil uiteindelijk onderzoekers in staat stellen nieuwe vragen te stellen en te beantwoorden over het verzamelen van boeken in Nederland door de eeuwen heen. Meer informatie: mail paul. [e-mail].

Schenking John Buckland Wrightarchieven aan Museum Meermanno
Rickey Tax

De zoon van de Engelse kunstenaar John Buckland Wright (1897-1954) heeft onlangs een groot deel van de nalatenschap van zijn vader geschonken aan Museum Meermanno in Den Haag. De in Nieuw Zeeland geboren Buckland Wright verhuisde op elfjarige leeftijd naar Engeland en studeerde daar geschiedenis en bouwkunde. Hij ontwikkelde zich in de jaren twintig tot schilder en graficus en woonde achtereenvolgens in Brussel en Parijs. In 1929 begon hij zijn loopbaan als illustrator bij de Halcyon Pers van Stols, die door Jan Greshoff was geattendeerd op de kunstenaar. In de jaren dertig illustreerde hij uitgaven van Stols met houtof kopergravures, zoals The Collected Sonnets of John Keats, The masque of the red death and other tales van E.A. Poe en Tusschen Vuur en Maan van A. Roland Holst. De samenwerking met Stols leidde tot contacten met de Haagse uitgever L.J.C. Boucher en de Amerikaanse Oriole Press. Vanaf 1936 werkte hij ook voor uitgevers in Engeland, waaronder de fameuze Golden Cockerel Press. Voor de laatste verzorgde hij zeventien uitgaven, zoals The Rubáiyát of Omar Khayyám (1938) en Pervigilium Veneris (1939).

Houtsnede van John Buckland Wright in The collected sonnets of John Keats, Maastricht, Halcyon Pers / A.A.M. Stols, 1930.

Buckland Wright overleed in 1954 in Londen. Sinds de jaren zeventig heeft het Meermanno rondom hem een unieke collectie opgebouwd, deels afkomstig uit de nalatenschap van Stols. In de jaren tachtig konden honderden brieven worden verworven van Stols, Boucher en Christopher Sandford van The Golden Cockerel Press. Daarna is de collectie vrijwel jaarlijks aangevuld met bijzonder materiaal dat op de markt verscheen.

De huidige schenking omvat correspondentie met uitgevers, drukkers, schrijvers en kunstenaars als Sem Hartz, Jan van Krimpen, Paul Nash, Jan Greshoff, A. Roland Holst en E. du Perron. Voorts dagboeken, notitieboeken, schetsboeken, enkele honderden originele tekeningen en aquarellen, proefdrukken, foto's, prospectussen, typoscripten van lezingen en artikelen. Het papieren archief wordt aangevuld met alle nog voor handen zijnde houtgravures en koperplaten. De schenking zal in een paar termijnen plaatsvinden en is goed gedocumenteerd. De eerste zending bevatte als verrassende toegift een serie van 45 brieven van de bibliofiel Emile van der Borch van Verwolde. Dankzij deze genereuze schenking is Museum Meermanno het onderzoekscentrum bij uitstek geworden voor het werk van Buckland Wright.

Middeleeuwse bladwijzer gevonden in Leiden

Boekhistoricus Erik Kwakkel vond begin oktober in het archief van handschriftonderzoeker Willem de Vreese (1869-1938), ondergebracht in de UB Leiden, een perkamenten schijfje dat in de Middeleeuwen diende om teksten te markeren. Het rondje met vier Latijnse cijfers kon worden verschoven langs een langwerpige boekenlegger en was bovendien draaibaar, zodat het kon verwijzen naar specifieke passages in een tekstkolom. Het was een middel om een tekst toegankelijk te maken en relevante citaten paraat te hebben - een zoekapparaatje dat je kunt beschouwen als een voorloper van de tegenwoordige browser. In

[p. 98]

Nederland is maar één andere bladwijzer uit de Middeleeuwen bekend en wereldwijd zijn niet meer dan enige tientallen bewaard gebleven. Een vergelijkbaar exemplaar werd tien jaar geleden geveild voor €9000. Vermoedelijk stamt het aanwijsschijfje uit de dertiende of veertiende eeuw.

CODEX International Book Fair 2015
Nick ter Wal

Van 8 tot en met 11 februari 2015 verzamelen ruim tweehonderd boekkunstenaars, ontwerpers, margedrukkers en bibliofiele uitgeverijen uit de gehele wereld zich in Richmond, Californië voor de CODEX International Book Fair. Het is de vijfde keer dat deze tweejaarlijkse beurs, opgezet door drukker Peter Rutledge Koch en papierconservator Susan Filter, in de Verenigde Staten wordt georganiseerd. De beurs valt samen met een tweedaags symposium waarop Roberto Trujillo en Alberto Manguel de hoofdsprekers zijn. Wie het symposium wil bijwonen, kan beter niet lang wachten met het reserveren van een kaartje via www.codexfoundation.org (elk jaar uitverkocht). Voor de thuisblijvers zal ook ditmaal een verslag van de beurs in druk verschijnen.

Onder redactie van David Jury en Peter Rutledge Koch verscheen in 2013 Book Art Object 2. Second catalogue of the Codex Foundation biennial international book exhibition and symposium. Deze in elke dimensie flinke catalogus - eerder een stoeptegel dan een baksteen - bevat vijf in 2009 en 2011 gehouden toespraken van bibliothecarissen en drukkers, tien fijne inkijkjes in de studio's van margedrukkers, en 300 beschrijvingen van bibliofiele boeken van 140 drukkers of uitgevers. Deze laatste categorie, geïllustreerd met 1133 kleurenfoto's, geeft een prachtige doorsnee van wat er de afgelopen vijf jaar wereldwijd aan bibliofiele, gelimiteerde en/of geïllustreerde boeken is verschenen.

Drukkers en vormgevers van eigen bodem worden behandeld in de toespraak van Paul van Capelleveen (‘Changing book: art and the contemporary Dutch private press book’). Ook in de interessante toespraak van Juan Pascoe (‘Presses in Mexico’) komen Nederlanders ter sprake.

A.A.M. Stols schreef in Mexico enkele boeken, nam daarvan de typografische verzorging op zich en importeerde in 1962 een vracht lood (de 16-punts Spectrum van de gieterij Enschedé). Stols wordt door Pascoe ‘the patriarch of modern Mexican bookmaking’ genoemd. Beeldend kunstenaar Jan Hendrix, die zich in 1978 definitief in Mexico vestigde, is de andere ‘Dutch bookman’, al worden zijn uitgaven meestal gezet en gedrukt door Hans van Eijk in het Limburgse dorpje Banholt.

Het is misschien jammer dat de kleurrijke catalogus Book Art Object 2 niet gekoppeld is aan een website, waarop elke CODEX-deelnemer op elk moment zijn nieuwe uitgaven kan tonen en beschrijven (en verkopen). Margedrukkers en bibliofiele uitgevers hier te lande hebben zich goed georganiseerd met de website van Stichting Drukwerk in de Marge; een vergelijkbaar initiatief zou de Nederlandse bibliofiel ertoe verleiden eerder en vaker over de grens te kijken. ‘Digital is dead’ is de slogan waarmee CODEX de internationale beurs als ontmoetingsplek en het aanraakbare van het fysieke boek aanprijst, evenwel laten veel boekkunstenaars en drukkers de onbegrensde mogelijkheden van het internet liggen.

Komt dat zien!

In het kader van het Nationale Circusjaar presenteert het Affichemuseum in Hoorn een selectie van 150 circusposters uit de collectie van circusfotograaf en -fanaat Piet Hein Out. Unieke affiches zoals dat van Astley's Circus uit 1825; vroege kleurenlitho's die rond 1890 in Parijs zijn gedrukt; handgeschilderde posterontwerpen voor het Staatscircus van de DDR en affiches voor het beroemde Nederlandse circus Strassburger uit de jaren vijftig, getekend door nie-

[p. 99]

mand anders dan Tom Manders alias Dorus. Het affiche moest het publiek verleiden deel te nemen aan de magie van het circus. Een reeks van die posters geeft een mooi beeld van de ontwikkeling van de grafische vormgeving en ook van de geschiedenis in ruimere zin: het affiche is een spiegel van de samenleving waarin het ontstaat. Frappant is bijvoorbeeld het contrast tussen die van circussen uit het voormalige Oostblok en die uit de Verenigde Staten als Barnum & Bailey.

Komt dat zien!- Circusposters van 1825 tot 2014 is tot 11 januari 2015 te zien in het Affichemuseum aan de Grote Oost 2-4 te Hoorn. Openingstijden: di-vr 11.00-17.00, za-zo 12.00-17.00; zie www.affichemuseum.nl.

Fré Cohen, omslag van het Rapport van de studiecommissie inzake praktische woninginrichting, Amsterdam, Stadsdrukkerij, 1930.

Boekbanden van de Amsterdamse School

Museum Het Schip is gevestigd in een van de fraaiste voorbeelden van de Amsterdamse School in de hoofdstedelijke Spaarndammerbuurt. Het gebouw van Michel de Klerk uit 1921 wordt in de volksmond aangeduid als ‘het schip’, vandaar. Het museum richt zich steeds meer op het erfgoed waarvan het eigen onderkomen een sprekend voorbeeld is. De Amsterdamse School was tussen 1910 en 1930 niet alleen de dominante stroming in de architectuur, maar heeft op allerlei terreinen haar sporen achtergelaten - bijvoorbeeld op boekbanden en stofomslagen. Verschillende kunstenaars en ook architecten van de Amsterdamse School hielden zich bezig met grafische vormgeving. De expositie Boekbeeld geeft een indruk van de veelzijdigheid van de vormgevers die in deze traditie werkten. Naar aanleiding van de tentoonstelling verschijnt de catalogus Boekbeeld, de Amsterdamse School in omslagen en boekbanden.

Boekbeeld is tot 12 maart 2015 te zien in Museum Het Schip, Spaarndammerplantsoen 140, Amsterdam. Openingstijden dizo 11.00-17.00, maandag gesloten. www. hetschip.nl.

Uit de bibliotheek van Menno ter Braak: Kurt Tucholsky, Deutschland, Deutschland über alles: ein Bilderbuch, Berlijn, Neuer Deutscher Verlag, [1929]. Met fotomontages van John Heartfield [ps. van Helmut Herzfeld].

Menno ter Braak naar Leiden

De Boekenwereld berichtte eerder over de plannen van de Universiteitsbibliotheek Leiden om de bibliotheek van Menno ter Braak aan te schaffen. Een heuglijk nieuwtje: dankzij een succesvolle crowdfunding heeft de UBL inderdaad de boekerij van Ter Braak kunnen verwerven. Van 16 april tot 1 december 2014 hebben 126 belangstellenden gezamenlijk voor meer dan €19.000 aan boeken geadopteerd - voldoende om de aanschaf te kunnen financieren.

Oscar Wilde in de KB

Uit het bezit van Oscar Wilde (1854-1900) zijn wereldwijd slechts 42 boeken bekend in openbare collecties. Conservator Paul van Capelleveen heeft daar vijf aan toe weten te voegen, die hij door toeval en speurzin ontdekte in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. In drie daarvan staat een opdracht aan Wilde, in twee is alleen aangetekend dat ze uit de veiling van zijn boeken afkomstig zijn.

Toen Wilde vanwege homoseksualiteit tot gevangenschap was veroordeeld, werd hij failliet verklaard en in april 1895 werd zijn bibliotheek verkocht. Omdat de kopers vanwege het schandaal niet met hem geassocieerd wilden worden, scheurden ze opdrachten aan Wilde of zijn handtekening uit de boeken. Zijn bibliotheek viel letterlijk en figuurlijk uit elkaar.

Paul van Capelleveen ontdekte bij toeval een opdracht aan Wilde in een boek van de nu vergeten schrijver Le Gallienne. Zijn nieuwsgierigheid was gewekt. Hij onderzocht op welke wijze dit boek in de collectie was opgenomen en vond na lang zoeken vier andere die tegelijk waren aangeschaft, ongeveer een half jaar na de veiling. Eén van de boeken bevat een opdracht uit 1894 van Maurice Maeterlinck, een vroege getuige van diens blijvende bewondering voor Oscar Wilde. Meer over de (speurtocht naar) deze boeken kunt u lezen op blog. kb.nl/blogs/paul-van-capelleveen.