De Boekenwereld. Jaargang 30

[p. 71]

Letterspijs
Boekenveilingen in Parijs: Drouot
Frans A. Janssen

De ‘commissairepriseur’ bij Drouot in actie. Tekening van Jean Lefort in René Benjamin, l'Hôtel des ventes, Parijs, G. Oudin, 1914.

Jarenlang werd Frits Bolkestein in Frankrijk innig gehaat, vooral in de wereld van kunst- en boekenveilingen. Als Europees Commissaris Interne Markt (1999-2004) breidde hij de sinds 1993 bestaande regels voor het vrije handelsverkeer binnen de unie uit tot de dienstensector, waaronder ook veilingen vallen. De EU-dienstenrichtlijn, ook wel Bolkestein-richtlijn genoemd, werd in 2006 aangenomen door het Europese Parlement. Bedrijven en werknemers uit lidstaten konden voortaan elders in EU vrij hun vak uitoefenen. In de felle discussies werd ‘de Poolse loodgieter’ een pars pro toto, die naar gevreesd werd zijn inheemse vakgenoten uit de markt zou prijzen.

Bij de Parijse kunst- en boekenveilingen kwam de maatregel hard aan, want hij verstoorde oude tradities. De verenigde veilinghouders beschikten al honderdvijftig jaar over een monopolie en alleen in hun veilingcentrum Drouot mochten veilingen worden gehouden. Vacatures werden door een vorm van coöptatie ingevuld. Dankzij de woede van deze beroepsgroep over de nieuwe regeling kreeg Bolkestein in een kleine, al te lichtvoetig geschreven encyclopedie van Drouot een eigen lemma, waarin hij ‘le héros des plombiers polonais’ wordt genoemd (Patrick de Bayser, Le piéton de Drouot, 2009).

Vooruitlopend op de nieuwe Europese regelgeving hadden de grote internationale veilinghuizen Christie's en Sotheby's zich in Parijs gevestigd in fraaie panden, beide niet ver van de ambtswoning van de Franse president. Daar heerst niet de rommelige ambiance van Drouot, daar is alles chic en bij een voorbezichtiging wordt champagne geserveerd. De buitenlandse veilingbedrijven waren al actief sinds 2001, ze trokken steeds vaker veilingen van bijzondere objecten naar zich toe en hadden algauw een grotere omzet dan Drouot.

Hôtel des ventes

Drouot beschikt nog steeds over onafhankelijke veilingmeesters, maar die hebben niet langer een monopolie. Het veilinghuis in het centrum van Parijs ontleent zijn naam aan de straat waar het vanouds is gevestigd: de rue Drouot, op haar beurt genoemd naar een generaal die onder Napoleon diende. Vanaf 1852 werden er veilingen gehouden in een imposant gebouw, dat in 1974 werd afgebroken en zes jaar later werd vervangen door het huidige. De rommelige façade vertaalt zich in een onoverzichtelijk interieur. Het is er altijd druk, want iedere Parijzenaar weet de weg naar de rue Drouot te vinden voor antiek, kunst en boeken.

Ondanks de toegenomen concurrentie vonden ook de afgelopen jaren bij Drouot belangrijke boekenveilingen plaats. Niet lang voor zijn dood liet de legendarische Parijse antiquaar Pierre Berès (1913-2008) er zijn privécollectie veilen, tezamen met het restant van zijn winkelvoorraad. Tussen 2005 en 2007 werden in een reeks veilingen - beschreven in zes catalogi - enkele duizenden oude en nieuwe bibliofiele boeken verkocht, met een totale opbrengst van 35 miljoen euro.

Eind 2013 vond een deel van de bibliotheek van filmscenario-schrijver en boekenverzamelaar Jean-Claude Carrière via de rue Drouot nieuwe eigenaren. Het betrof voornamelijk geïllustreerde boeken. Een verrassing was een reeks werken van de zeventiende-eeuwse allesweter Athanasius Kircher - met een vooruitziende blik had de geleerde jezuïet namelijk in een van zijn boeken het principe van de film beschreven.

[p. 72]

Titelpagina van de catalogus voor de veiling van de bibliotheek van Jean-Claude Carrière, 4 december 2013. Exemplaar van de auteur.

De ‘expert’ wordt geraadpleegd. Tekening van Jean Lefort.

Commissaire-priseur

Op het titelblad van de catalogus staat bovenaan (zie afbeelding) de naam van de veilinghouder (commissaire-priseur), een ondernemer die veilingen (enchères) entameert, organiseert en leidt. Hij is jurist en wordt dan ook met ‘maître’ aangesproken. Hij draagt de wettelijke, financiële en fiscale verantwoordelijkheid voor de veiling, trekt inzenders objecten aan, zorgt voor publiciteit en verzamelt de schriftelijke biedingen van gegadigden die niet aanwezig kunnen zijn. Centrum van deze activiteiten is het kantoor (étude) van de veilinghouder, waarvan het adres op het titelblad van de catalogus wordt vermeld. Daar worden ook enkele kijkdagen gehouden.

Gewoonlijk treedt hij ook op als veilingmeester. Hij roept de biedingen af en hanteert de hamer onder de uitroep ‘adjugé’ (‘toegeslagen’). Soms herhaalt hij voor de zekerheid het laatste bod, alvorens af te slaan. Hij let erop dat er niet wordt verkocht onder de limiet (prix de réserve), die de inzender heeft vastgesteld. Wordt die niet gehaald, dan gaat het boek terug naar de verkoper (retiré). De hamerprijs (prix marteau) wordt vermeerderd met een percentage dat naar de veilinghouder gaat (het opgeld); meestal is dat circa 20%, maar het wordt lager naarmate de verkoopprijs hoger wordt. De veilingmeester zit of staat hoog op een podium (tribune); naast hem zit een assistent (clerc) die de resultaten noteert en een bewijs van toeslag (bordereau) invult. Het veilingwezen is traditioneel een mannenaangelegenheid, maar steeds vaker wordt de hamer ook door vrouwen gehanteerd.

Expert

Iets lager dan de veilingmeester zit de deskundige (expert), wiens naam eveneens op de catalogus wordt vermeld. Gewoonlijk heeft hij een assistent en soms is er meer dan één expert. De expert wordt gekozen door de veilinghouder en bij een boekenveiling is dat bijna altijd een bekende Parijse antiquaar. Als deskundige is hij verantwoordelijk voor de beschrijvingen in de catalogus en voor de daarin

[p. 73]

vermelde schatprijs: hij kent immers de markt en de potentiële kopers. Zijn kantoor wordt ‘cabinet’ genoemd. Tijdens de veiling leest hij bij elk lot de titel en een element uit de beschrijving voor, bijvoorbeeld ‘belle exemplaire’. Al dan niet in opdracht kan de expert ook zelf meebieden, wat hem wel eens de verdachtmaking oplevert de prijs op te drijven (pousser). Biedingen via telefoon en internet worden bijgehouden door assistenten aan lage tafels naast het podium, goed zichtbaar voor de veilingmeester.

In de zaal lopen één of twee afroepers (crieurs), die de afgeroepen inzet van de veilingmeester herhalen. Omdat zij de schaal van de biedingen kennen, kunnen zij bij elk signaal van een koper het volgende bod tegelijk met de veilingmeester afroepen, bijvoorbeeld: ‘quatre cent... et cinquante... cinq cent... et cinquante’. Het gevolg is dat men voortdurend een gezang van drie unisono klinkende stemmen hoort. Na een toeslag halen zij bij de assistent het bewijsformulier (bordereau), waarop nummer en prijs staan. Zij overhandigen het aan de koper (enchérisseur) en retourneren het ingevuld aan de assistent, terwijl ondertussen het volgende nummer aan bod is. Oplettendheid en snelheid zijn voor de crieurs onontbeerlijk.

Enkele knechts, weids aangeduid als ‘commissionaires’, verzorgen het transport van de boeken naar en uit de veilingzaal. Bij elk nummer tonen zij het betreffende boek aan het publiek, maar niet dan nadat zij het even naar de expert gekeerd hebben: deze is er immers voor verantwoordelijk dat het in de catalogus beschreven boek inderdaad het te veilen object is. Traditioneel vormen de commissionaires een gesloten club, die door coöptatie aangevuld wordt. Ze zijn herkenbaar aan hun rode stropdas en een rood merkteken op hun zwarte voorschoot; zijn ze bezig met het transport van de objecten, dan dragen ze een rood shirt.

Dit typisch Franse veilingmechaniek bestond al in de negentiende eeuw, getuige de beschrijving van Flaubert in zijn roman L'éducation sentimentale uit 1869 (deel 3, hoofdstuk 5); de beschreven scène speelt zich twintig jaar eerder af, in 1848.

De koper

De inzender is in de veilingzaal onzichtbaar, hij komt alleen vóór en na de veiling in beeld. Het gaat natuurlijk om de potentiële koper (enchérisseur), die - of hij nu een particuliere verzamelaar of een handelaar is - zich desgewenst kan anonimiseren. Hij kan een ander laten bieden (meestal een antiquaar), ook als hijzelf in de veilingzaal aanwezig is; hij kan ook schriftelijk, telefonisch of elektronisch bieden of laten bieden. De keuze is afhankelijk van zijn inzicht en ervaring.

Schriftelijk bieden heeft het nadeel dat men op voorhand een maximum (limite) aan de veilingmeester bekend moet maken. Een antiquaar laten bieden heeft voordelen. De aanstaande koper profiteert van diens geheugen en ervaring: antiquaren weten of het boek in kwestie - en zelfs dit exemplaar - in het recente verleden op de markt is geweest en tegen welke prijs. Aan de andere kant moet de koper beseffen dat een antiquaar zijn eigen belangen heeft. Om een voorbeeld te geven: hij ziet niet graag dat een boek, waarvan hij een gelijkwaardig exemplaar bezit, tegen een lagere prijs geveild wordt dan de zijne: hij is dan geneigd het boek voor zichzelf te kopen (hij moet zijn prijs verdedigen, zegt men dan). Ook vraagt hij een commissie voor zijn diensten, meestal tien procent.

De koper wordt geacht een bankcheque gereed te hebben, maar in de meeste gevallen is zijn identiteit aan de veilingmeester of de expert bekend en is simpele retournering van het aankoopbewijs voldoende. Biedingen van niet-aanwezige gegadigden, die telefonisch of digitaal hun bod uitbrengen, vereisen een opgave van bankgegevens. De treurige figuur in een veiling is de onderbieder (sous-enchérisseur): het boek gaat aan zijn neus voorbij omdat de prijs zijn middelen te boven gaat of omdat hij die eenvoudigweg te hoog vindt.

Wanneer een koper tenslotte het begeerde boek met een hamerslag toegewezen is, kan het hem bij Drouot (en bij andere veilingen in Frankrijk) toch nog ontsnappen. De Franse overheid heeft het recht van ‘préemption’, dat inhoudt dat een object van nationaal cultureel belang onmiddellijk na de veiling door een museum of bibliotheek gekocht kan worden tegen de prijs van het laatste bod. Onmiddellijk na de hamerslag roept een conservator dan ‘préemption pour la Bibliothèque nationale’. De eigenlijke koper heeft dan het nakijken.

Bieders. Tekening van Jean Lefort.

De onderbieder of ‘sous-enchérisseur’. Tekening van Jean Lefort.