De Boekenwereld. Jaargang 30

[p. 68]

Archangelsk (21)
De bibliotheek laat ons in de steek
Cornelis Jan Aarts

Houdt u van uw bibliotheek? Dan is deze droevige geschiedenis speciaal voor u geschreven.

Voor het vorige nummer van De Boekenwereld beschreef ik mijn vergeefse tocht door New York, op zoek naar literaire locaties. Maar de uitgevers van het blad hadden liever een artikel over Arnon Grunberg. De bedoeling was namelijk dat het oktobernummer geheel gewijd zou worden aan Arnon Grunberg. Geheel! Gewijd!

‘Ik weet niks over onze parmantige voorpaginafilosoof!’ stribbel ik heftig tegen, ‘Ik heb nog nooit een roman van hem gelezen.’ ‘Je moet!’ schreeuwen mijn uitgevers terug, ‘Verzin wat! Anders kun je fluiten naar je honorarium.’

Ik zou voor mijn literaire queeste door New York graag wat willen schrijven over klassieke romans als Manhattan Transfer, The Catcher in the Rye, Made in U.$.A. en Tabee, New York, maar toch niet over zo'n flutromannetje als Phileine zegt sorry van Arnon Grunberg! Kom op zeg!

‘Doe het toch maar,’ sust mijn redacteur, ‘Het blad moet vol en het zou fijn zijn als er eens een nummer een beetje verkoopt.’

‘We kunnen het geld goed gebruiken,’ zegt mijn vrouw praktisch.

Vaag herinner ik mij ooit in Het Parool een open brief van Grunberg te hebben gelezen, waarin hij een New Yorks café noemt waar hij met de bibliofiele uitgever Pablo van Dijk plannetjes uitbroedde om overbodige publicaties te maken in kleine oplagen voor veel geld. Voor heel veel geld. Nou ja, daar is eigenlijk weinig op tegen. Het was een leuk stukje en dat café past mooi in mijn literaire wandeling. Vooruit met de geit. Daar kan ik misschien wat mee. Heb ik toch wat Grunberg in mijn verhaal.

Arnon Grunberg, Phileine zegt sorry. Roman. Amsterdam: Uitgeverij Balans, 1996.
Omslagontwerp Ron van Roon.
Foto omslag Kato Tan. Collectie C.J. Aarts

Nu heb ik het geluk dat de universiteitsbibliotheek waar ik vaak kom een ‘levend archief’ bijhoudt van Arnon Grunberg. Ook al weet ik zelf niks, ik zit wel bovenop een goudmijn. Dat stukje uit Het Parool is zo gevonden, vooral omdat ik de titel nog weet: ‘Lieve Pablo van Dijk’.

Maar het ‘levende’ Arnon Grunberg-archief blijkt nauwelijks ontgonnen. De online-catalogus helpt mij niet verder, hoe vaak ik ook ‘Lieve Pablo van Dijk’ intik. Geen nood, want ik ken veel mensen in de bibliotheek-waar-ik-vaak-kom. Het archief wordt doorgevlooid door twee deskundige dames die bezig zijn een Arnon Grunberg-tentoonstelling in te richten. Dat treft. Via mijn redacteur komt mijn verzoek bij hen terecht, maar het gewenste knipsel is niet te vinden. Wel verzekeren ze mij dat het ‘levende’ archief vóór 1996 niet veel voorstelt. Dat komt mooi uit, zeg ik nog, want die brief is zeker van ná 1996.

Ik besluit op zoek te gaan naar een bibliografie van Arnon Grunberg en vind die warempel in mijn eigen kast. Maar die gaat niet verder dan 1998 en ‘Lieve Pablo van Dijk’ staat er niet in. De catalogus van de bibliotheek vermeldt een meer recente die loopt tot 2008. Daarin maak ik meer kans. Van deze uitgave blijkt de bibliotheekwaar-ik-vaak-kom één exemplaar te bezitten, dat zich bevindt in het P.C. Hooft-huis. Op p. 72-85 van de Bibliografie van het werk van Arnon Grunberg tot 2008 (Leiden, 2008) vind ik de rubriek ‘B2e De mailbox van Arnon Grunberg in Humo’. Deze begint met een toelichting: ‘Column in briefvorm. De afleveringen vanaf 30 augustus 2005 verschijnen vier dagen later ook in Het Parool, met de soms iets gewijzigde aanhef als titel.’ Dus ga ik op zoek vanaf 30 augustus 2005 en de vierde brief is raak. ‘Lieve Pablo van Dijk’ verscheen op 20 september 2005 in Humo en heet daar ‘Education sentimentale’. Even rekenen: vier dagen later verschijnt de brief in Het Parool, maar hier met de aanhef als titel. Dat moet dus zijn op 24 september 2005.

De maandag daarop ga ik naar het krantendepot van de Universiteit van Amsterdam in de Bijlmer en vraag om Het Parool van 24 september 2005. Vroeger was de universiteitsbibliotheek geabonneerd op de belangrijkste kranten van Nederland en op talrijke tijdschriften op elk gebied. Die worden bewaard in dit enorme boekendepot van waaruit de bibliotheken in de binnenstad tweemaal daags worden bediend. Alleen voor kranten moet je erheen en voor tijdschriften is dat

[p. 69]

vaak ook handiger, vooral als je niet precies weet in welke jaargang het gezochte artikel staat. Kun je lekker bladeren.

Jos Wuijts, Serieuze Poging tot een Volledige Bibliografie van de Zelfstandige en Verspreide Geschriften van Arnon Grunberg waarin opgenomen diens Interview met mijn bibliograaf & In ieder mens schuilt een maniak. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 1998. Omslag Laura van Merendonk. Collectie C.J. Aarts

Met de opkomst van het microfiche werden abonnementen op papieren kranten eind 1982 opgezegd. Want het microfiche had de toekomst. Leve de vooruitgang! Vanaf 1 januari 1983 nam één medewerker van het krantendepot elke dag zijn eigen NRC Handelsblad mee naar zijn werk. Zo hield hij dapper in zijn eentje die papieren krant volledig, zij het illegaal. Tot zijn pensioen. Een held! De bibliotheek zou meer van zulke medewerkers kunnen gebruiken; niet alleen in het depot, maar ook in de directie.

Het abonnement op Het Parool werd dus in 1982 opgezegd en ingewisseld voor een abonnement op microfiches. De microfiches werden op hun beurt in 2008 afgeschaft. Voorsprong veranderde in achterstand. Je kan de krant immers ook digitaal raadplegen, toch? In deze eeuw van voorspoed hebben we de sites Historische Kranten en Delpher, Krantenbank en LexisNexis. In Historische Kranten (een digitale dienst van de Koninklijke Bibliotheek) stond Het Parool gedigitaliseerd van april 1941 tot juli 1945. Die site is nu opgegaan in Delpher, met nog steeds Het Parool slechts uit de jaren 1941-1945. Vanaf 1992 was Het Parool elektronisch bereikbaar via Krantenbank (inmiddels verdwenen) en sinds 2004 is het via LexisNexis toegankelijk (maar ontoegankelijk voor gewone mensen). Ik probeer het eerst elektronisch, maar noch mij, noch een te hulp geschoten bibliothecaris lukt het om ‘Lieve Pablo van Dijk’ te vinden. LexisNexis is te ingewikkeld en onvolledig.

Bij mijn bezoek aan het krantendepot krijg ik Het Parool van 24 september 2005 niet op krantenpapier onder ogen. Logisch, want de krant is eind 1982 opgezegd en Het Parool heeft geen trouwe, illegale meebrenger gekregen. Maar een vriendelijke mevrouw legt gelukkig een stapeltje microfiches voor mij neer. Ik vraag waar het microfiche-apparaat. ‘Dat hebben we niet.’

Hoor ik het goed? Wel microfiches, maar geen apparaat om ze te bekijken?

Jos Wuijts, Bibliografie van het werk van Arnon Grunberg tot 2008. Gevolgd door diens ‘De dood en de verhoop. Over de oorlog die handel in boeken heet’. Leiden: SNL [= Stichting Neerlandistiek Leiden], 2008. (SNL-reeks 19). Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam

Het heeft trouwens wel iets schattigs om microfiches voor iemand op tafel te leggen. Wilt u er misschien een loepje bij? Dit werkt niet, dat begrijpt de schattige mevrouw ook wel. Ze biedt aan de fiches naar de Bijzondere Collecties op de Oude Turfmarkt te sturen, waar wel zo'n apparaat staat. Alles komt goed. En in mijn notenapparaat (vermomd als oplossing van een literaire quiz) noteer ik dat ‘Lieve Pablo van Dijk’ gepubliceerd is in Het Parool van 24 september 2005, overeenkomstig de uitleg in de Bibliografie van het werk van Arnon Grunberg tot 2008 (Leiden, 2008). Toch jammer dat ik ‘Lieve Pablo van Dijk’ niet onder ogen heb gehad. Een paar dagen later liggen de fiches in de bibliotheek op de Oude Turfmarkt. Ik spoed mij ermee naar het microfiche-apparaat. Tot mijn verbijstering staat ‘Lieve Pablo van Dijk’ volgens het microfiche niet in Het Parool van 24 september 2005. Wat nu?

In de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag hebben ze een ‘Microzaal’ met microfilm- en microfiche-apparaten, printers en speciale opbergkasten. Dat is handig. Heb je de verkeerde film of het verkeerde fiche, wat kan gebeuren, dan loop je terug naar de microfilmkast om de vorige of de volgende rol of doos te pakken. Hooguit vijf minuten oponthoud. Dat gaat in Amsterdam omslachtiger.

Langs mijn neus weg merk ik op dat het gemakkelijk zou zijn als de microfichekast naast het microfiche-apparaat zou staan, of omgekeerd. Net als in de Koninklijke Bibliotheek. Ik vraag de fiches aan van

[p. 70]

Het Parool van 17 september en van 1 oktober 2005, de zaterdag vóór en de zaterdag ná de in de Grunbergbibltografie gesuggereerde datum. Een week later bekijk ik die en warempel, ‘Lieve Pablo van Dijk’ staat in Het Parool van 17 september 2005. Het is nu donderdag 9 oktober 2014 en te laat voor een correctie - De Boekenwereld wordt al gedrukt.

Toch wil ik, na alle moeite, graag een fotokopie. Als ik op de print-knop druk gebeurt er niets. Dus roep ik de hulp in van een baliemedewerkster. Het blijkt dat het microfiche-apparaat tegenwoordig op een computer is aangesloten. ‘Kijk, het moet zo,’ zegt ze. Dan volgen twaalf handelingen. ‘Dat kan ik nooit onthouden,’ zeg ik. ‘Maar hier is een handleiding. Hoewel... die is inmiddels achterhaald.’ ‘Zou het niet makkelijker zijn als er een printer naast het apparaat staat, zodat je alleen maar op de printknop hoeft te drukken?’ opper ik voorzichtig, ‘Net als in de KB.’ Ze wijst op de printer die aan de andere kant van het microfiche-apparaat. ‘Dat hadden wij vroeger ook, maar de communicatie tussen apparaat en printer is al enige jaren geleden geblokkeerd.’ Jammer. Ik vertel haar hoeveel ik van de Koninklijke Bibliotheek houd: alle microfiches, alle microfilms in één zaal, samen met veertien apparaten om ze te bekijken. En naast elk apparaat een printer of een computer. Eén druk op de knop en floep, je hebt een printje of een scan. Ze is het helemaal met mij eens. Het plaatje dat ik nodig heb stuurt ze naar haar eigen computer om het van daaruit te printen. Helemaal gratis. En ze stuurt meteen een e-mailtje naar de betrokken functionaris of commissie om deze misstand aan te kaarten. Allerliefst.

Laat ik mijn zoektocht in de bibliotheek-waar-ik-vaak-en-graag-kom eens op een rijtje zetten. Ik ben op zoek naar iets simpels: een stukje uit Het Parool met de titel ‘Lieve Pablo van Dijk’.

Arnon Grunberg, ‘Lieve Pablo van Dijk.’. Kop van de column ‘De mailbox van Arnon Grunberg’ in Het Parool (zaterdag 17 september 2005). Geprint microfiche, Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam

1.	‘Lieve Pablo van Dijk’ is niet aanwezig in het ‘levende’ Arnon Grunberg-archief. (Of misschien wel aanwezig, maar dan niet eenvoudig te vinden.)
2.	De jongste Arnon Grunbergbibliografie staat niet op de afdeling Bijzondere Collecties, maar in een filiaal van de universiteitsbibliotheek. Het voormalig Bibliografisch Centrum is al helemaal verdwenen. Ausradiert.
3.	‘Lieve Pablo van Dijk’ is verkeerd gedateerd in de Arnon Grunbergbibliografie.
4.	De papieren krant met ‘Lieve Pablo van Dijk’ is niet aanwezig.
5.	‘Lieve Pablo van Dijk’ is digitaal onvindbaar in Het Parool.
6.	‘Lieve Pablo van Dijk’ staat wel op een microfiche, maar microfiche en microfiche-leesapparatuur staan niet in hetzelfde gebouw.
7.	Als het juiste microfiche onder het juiste apparaat ligt (eindelijk), dan is rechtstreeks afdrukken (dus met één druk op de printknop) onmogelijk. De verbinding tussen apparaat en printer is al geruime tijd gestremd.
8.	De communicatie tussen apparaat en computer is voor een eenvoudige gebruiker als ik een ramp. Twaalf klikken en nog weet je niet waar je je kopie zoeken moet.
9.	Aan de bibliotheekmedewerksters ligt het niet. Die zijn allerliefst.
10.	Ergens moet er iets misgelopen zijn in de organisatie, maar niemand weet waar.

Lieve bibliotheek-waar-ik-vaak-en-graag-kom, kan er een tandje bij? En als het kan ook een krantje?

Ontgoocheld vertrek ik een week later naar het buitenland, met het vaste voornemen nooit meer terug te keren naar een stad waar het culturele besef niet meer leeft dat je kranten op papier hoort te bewaren en te koesteren, waar een bibliografisch centrum als een hart uit het lichaam wordt gerukt, waar de ene bibliografie niet deugt en andere verdwijnen, waar kranten vervangen worden door microfiches en microfiches door elektronische internetbestanden die ontoegankelijk zijn en onvolledig, waar microfiche-apparaten op de verkeerde plaats staan en niet meer communiceren met de belendende printer, en waar een ‘levend archief’ zo levenloos is als de dood van Pierlala. Vaarwel bibliotheek-waar-ik-graag-kwam-en-die-mij-lief-was, vaarwel.

Archangelsk (op weg naar Siberië), 5 december 2014

Auteurs van De Boekenwereld, onderteken de petitie voor verbetering van de auteurswet!. Zie <http://petities.nl/petitie/mensen-die-maken- wil-je-niet-breken---de-auteurswet-moet-beter>