De Boekenwereld. Jaargang 29

[p. 82]

Boekbespreking

Frans sitspapier (‘papier dominoté’), met rank van bladeren en bloemen op een gestippelde ondergrond. De patronen in de twee verticale banen zijn aan elkaar gespiegeld. Gedrukt in zwarten met de hand ingekleurd in blauw. Dit blad, niet opgenomen in het boek van Jammes, is uitgegeven door ‘Les Associés’, nr. 44, Parijs, ca. 1765. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. Foto Theo de Nooij

André Jammes, Papiers dominotés. Trait d'union entre l'imagerie populaire et les papiers peints (France / 1750-1810) Paris: Éditions des Cendres, 2010. 561 p. isbn 978-2-86741-176-1. Prijs €180.
J.F. Heijbroek

Midden in Saint-Germain-des-Prés, aan de rue Gozlin nr. 3, is het antiquariaat van Isabelle Jammes gevestigd. De zaak werd in 1925 opgericht door haar grootvader Paul Jammes (1890-1983) en voortgezet door zijn zoons Pierre en André. Sinds 1994 zwaait Isabelle er de scepter. Ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan gaf Librairie Paul Jammes, zoals de zaak tegenwoordig heet, in 1975 een portfolio uit met tien sfeervolle interieurfoto's gemaakt door André Kertész, een huisvriend van de familie Jammes. De foto's waren genomen in 1963 en werden twaalf jaar later - in een oplage van 500 - verspreid onder vrienden van het antiquariaat.

André Jammes (geb. 1927) was zijn leven lang een expert op het gebied van de fotografie en legde samen met zijn vrouw tot twee keer toe prachtige fotocollecties aan. De verkoop van die verzamelingen trok de aandacht vanuit de hele wereld. In 1964 kreeg André een prestigieuze prijs voor zijn boek Charles Nègre photographe. In 2011 werd hij opnieuw onderscheiden, ditmaal voor zijn prachtig uitgevoerde boek Papiers dominotés. Trait d'union entre l'imagerie populaire et les papiers peints (France / 1750-1820.

De basis voor dit boek vormde de verzameling van de marmeraarster Marie-Ange d'Oizy, die in 2008 haar collectie sierpapier grotendeels aan Jammes verkocht. Een bijzonder onderdeel vormden de z.g. ‘papiers dominotés’, die in 1994 te Lyon aan de markt waren gekomen en afkomstig bleken te zijn van Gabriel Magnin, bibliothecaris uit Lyon en kenner van dit zeldzame Franse sierpapier. Een tweede verzameling, waaruit Jammes heeft kunnen putten, is de collectie van Edmond Bomsel, die in augustus 1944 voor het laatst te zien was in het Musée des Augustins in Toulouse.

Na een korte uiteenzetting over de term ‘papier dominoté’ waarvan de betekenis nog steeds niet duidelijk is, behandelt Jammes in kort bestek aan de hand van enkele achttiende- en negentiende-eeuwse handleidingen hoe dit type sierpapier werd gemaakt. Daarbij is een deel van een houten blok afgebeeld waarmee zo'n dominotierpapier werd vervaardigd. Na de techniek komt de literatuur over het onderwerp - en dat is heel weinig - aan bod, waarbij vooral de studie van Mirjam Foot over de Olga Hirsch-collectie in het British Museum wordt geprezen. Franse sierpapieren lijken sterk op sitspapieren en dragen, evenals Duitse brocaatpapieren, onderaan de naam van de producent, de stad van herkomst en het patroonnummer.

Zoals Jammes in de ondertitel aangeeft,

[p. 83]

ziet hij de papiers dominotés als een ‘trait d'union entre l'imagerie populaire et les papiers peints’. De producenten van het Franse sierpapier waren niet alleen actief in Parijs, maar ook in Orléans, Chartres, Le Mans, Rouen, Caen, Dijon, Besançon, Lyon, Avignon en Metz. Vooral in Parijs en Orléans waren veel firma's gevestigd. Over deze bedrijven en hun produktie verschaft Jammes de nodige informatie en geeft aan de hand van prachtig gereproduceerde papierfragmenten een overzicht van de firma's en de patroonnummers. Zelden heeft hij complete bladen kunnen achterhalen. Het monumentale schitterend uitgevoerde boek wordt afgesloten met een reeks niet geïdentificeerde fragmenten en een bibliografie.

Twee in 2009 door het Rijksmuseum verworven Franse sitspapieren (‘papiers dominotés’) van Letourmi (patroonnummer 135) en van Perdoux (patroonnummer 104) in Orléans. Geen van beide komt voor in het boek van Jammes. Rijksmuseum, Amsterdam

Henri Clouzot somt in zijn boek Le papier peint en France du XVIIe au XIXe siècle (Parijs 1931) een groot aantal Parijse sierpapiermakers op en beeldt bovendien twee fraaie complete bladen uit de voormalige collectie van dr. Octave Claude af. Ook de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en het Rijksmuseum in Amsterdam bezitten enkele van die zeldzame complete bladen. Wanneer we de papiers dominotés uit de verschillende collecties in de wereld - zoals die in de Olga Hirsch-collectie in Londen en de recent ontdekte verzameling in de bibliotheek van Grasse - eens bij elkaar zouden brengen, kunnen we een nog completer beeld van het Franse sierpapier krijgen dan Jammes ons nu al in dit prachtig uitgevoerde boek heeft voorgeschoteld.